Ա. Ա.
Ազրպէյճանի եւ Վրաստանի միջեւ ռազմավարական գործակցութեան հիմքերը խախտած կը թուին ըլլալ այս օրերուն` սահմանային Դաւիթ Կարեճի վանական համալիրին կամ ազրպէյճանցիներուն համար Քաշըքճի Քալա կոչուած կառոյցին պատճառով, որ Պաքուի իշխանութիւններուն միջոցով գործի լծուած «ակադեմական պատմաբաններ»-ու կողմէ կը համարուի աղուանական համալիր մը, հետեւաբար կը պատկանի Ազրպէյճանի, նկատի ունենալով, որ ազրպէյճանցիք իրենք զիրենք կը համարեն աղուաններէ սերած ազգ մը: Թաթարները այս հաշուով դուրս ձգուած են Ազրպէյճանի պատմութենէն: Երկիր մը, որուն անունն իսկ առնուած է Պարսկաստանի հիւսիսային Ատրպատական նահանգի անունէն:
Դաւիթ Կարեճի վանական համալիրը անցնող օրերուն դարձաւ ազրպէյճանական սահմանապահ զինուորներուն թիրախը, անշուշտ` հրահանգովը Պաքուի իշխանութիւններուն: Երկու օր առաջ ազրպէյճանցիները խուժեցին վանական համալիր, եկեղեցիին պատերէն վար առին բոլոր սրբանկարները եւ տարին ու յանձնեցին վրացի սահմանապահ զինուորներուն, այն պատճառաբանութեամբ, որ Քաշըքճի Քալան ազրպէյճանական է, եւ հոն կարելի չէ սրբանկարներ պահել: Մինչ ազրպէյճանցի զինուորները վրացական սրբանկարները կը փոխադրէին, հանդիպեցան սահմանին վրայ գտնուող վրացական գիւղերու բնակիչներուն բուռն ընդդիմութեան: Արձանագրուեցան բախումներ, եւ ազրպէյճանցի քանի մը զինուորներ վիրաւորուեցան:
Այս դէպքին ազրպէյճանական եւ վրացական հակազդեցութիւններն են, որոնք արժանի են քննարկման:
Ազրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարութեան բանբեր Լէյլա Ապտիւլայեւան բուռն կերպով քննադատեց դէպքը եւ յստակացուց, որ Ազրպէյճանի մէջ Վրաստանի դեսպանը արտաքին գործոց նախարարութիւն կանչուած եւ բացատրութիւն պահանջուած է դէպքին շուրջ: Պաքու ապա նախագահ Իլհամ Ալիեւի քաղաքական հարցերով խորհրդական Ալի Հասանովին բերնով յայտարարեց, որ այս դէպքը բնաւ չ՛արտացոլացներ Ազրպէյճան-Վրաստան ռազմավարական համաձայնագրի ոգին, պահանջելով, որ Թիֆլիսի իշխանութիւնները քննութիւն բանան եւ բացայայտեն վրացի յանցագործները` զանոնք պատիժներու ենթարկելով:
Ձեւով մը հասկնալի է Ազրպէյճանի այս պահանջը, նոյնիսկ եթէ անոր ետին թաքնուած են վանական համալիրին պատկանելիութիւնը խեղաթիւրելու եւ կառոյցին ճամբով շրջանը իւրացնելու Պաքուի իշխանութիւններուն մտադրութիւնը:
Անհասկնալին եւ այպանելին պաշտօնական Թիֆլիսի դիրքորոշումն է` վանական համալիրէն վրացական սրբանկարները վերցնելու ազրպէյճանական քայլին նկատմամբ:
Արտաքին գործոց նախարարութեան յայտարարութիւնը փոխանակ հաստատելու, որ վանական համալիրը է ու կը մնայ վրացական ամէնէն նշանաւոր սրբավայրը, ընդհանուր գիծերու մէջ վախկոտ ակնարկութիւններ կատարեց արձանագրուած դէպքին եւ զգաստութեան ու խոհեմութեան կոչեր արձակեց սահմանին վրայ ապրող վրացիներուն, թէ միջամուխ պէտք չէ դառնան պետութեան գործերուն, այլ առիթ տան, որ այս խնդիրը դիւանագիտական միջոցներով լուծուի:
Նախապէս ազրպէյճանցիները արգիլած էին վրացի ուխտաւորներու վանական համալիր մուտքը` պատճառաբանելով, որ նախագահ Սալոմէ Զուրապիշվիլին չյայտարարուած այցելութիւն մը տուած էր վանական համալիր եւ վրացի սահմանապահ զինուորներու հետ ալ լուսանկարուելով` «Թուիթըր»-ի իր էջին վրայ հրապարակած էր զանոնք: Այդ ժամանակ ալ արտաքին գործոց նախարարութիւնը ոչինչ ըսաւ ազրպէյճանական ոտնձգութիւններուն մասին եւ ընդհանուր գիծերու մէջ անդրադարձաւ խնդրին: Եւ ազրպէյճանցիները շատ արագ ընկալեցին վրացական անդիմագիծ կեցուածքին պատգամը եւ վանական համալիր ղրկեցին իրենց զինուորները, որոնք այս անգամ ոտնակոխելով վրացական արժանապատուութիւնը` վար առին սրբանկարները եւ յանձնեցին վրացի սահմանապահ զինուորներուն: Վանական համալիրը, այսպիսով, կը վերածուէր ոչ թէ կռուախնձորի, այլ կը դառնար Ազրպէյճանի սեփականութիւնը:
Վրաստան Հարաւային Կովկասի մէջ ունի բաւական փոթորկալից պատմութիւն մը, որուն ընթացքին արձանագրուած դէպքերուն եւ իրադարձութիւններուն առարկայական ուսումնասիրութիւնները բաւական լոյս կը սփռեն վրացական ազգային նկարագրին վրայ` հայատեացութեան, ազրպէյճանամէտութեան եւ Ռուսիոյ նկատմամբ ատելութեան իմաստով, որոնց ետին կան տնտեսական, ռազմական, քաղաքական բազմաթիւ ծալքեր ունեցող մանրամասնութիւններ եւ շահեր:
Բայց անսպասելին Դաւիթ Կարեճի վանական համալիրին պատկանելիութեան խնդրին մէջ Թիֆլիսի իշխանութիւններուն անձնատուական կեցուածքներն են, երբ նոյնիսկ փորձ կը կատարուի վրացական սրբավայրին տէր կանգնելու վրացիներու շարքերուն մէջ տեսնել Թիֆլիսի իշխանութիւններուն տապալման ձգտող ընդդիմադիրներ: Ասիկա ալ վստահաբար չէ վրիպած ազրպէյճանցիներուն ուշադրութենէն, եւ որոնք ահա բաւական ճամբայ կտրած են վրացական համալիրը իւրացնելու իրենց ծրագրին գործադրութեան մէջ:
Կը մնայ սպասել այս հարցին կապուած զարգացումներուն, որոնք անկասկած Վրաստանի ի նպաստ պիտի չըլլան: