ՏՈՔԹ. ՍԱՐԳԻՍ ԱՏԱՄ
Սուրբ Գիրքին մէջ կ՛ըսուի, որ Նոյ նահապետը ջրհեղեղէն ետք Արարատ լերան ստորոտին տնկեց խաղողի առաջին որթատունկը: Երբ այծը կերած է վայրի խաղողին պտուղները, հարբելով` սկսած էր հրմշտել միւս կենդանիները: Աւելի ուշ Նոյ նահապետ Արարատ լերան լանջերուն վրայ խաղողի այգի տնկեց եւ պտուղներէն գինի ստացաւ: Գինին այնքան համեղ էր, որ ան չդիմացաւ, «խմեց եւ արբեց»: Այս է հայոց բնաշխարհին մէջ գինիի վերաբերեալ առաջին տեղեկութիւնները, որ գրեթէ նոյնքան հին է, որքան` աշխարհը: Հնագիտական պեղումներու արդիւնքները ցոյց կու տան, որ խաղողը հայկական լեռնաշխարհի մէջ յայտնի եղած է Նոյէն միլիոնաւոր տարիներ առաջ: Շատ մը հանրածանօթ գիտնականներ ու նաեւ հնագիտական պեղումներու արդիւնքները կը վկայեն, որ Քրիստոսէ հազարամեակներ առաջ գինին առաջին անգամ պատրաստուած է այն վայրի մէջ, ուր հետագային կազմաւորուած են հայկական ցեղախումբերն ու պետութիւնները: Այս պատճառով համայն մարդկութիւնը նախապատմական աշխարհի մէջ խաղողի եւ գինիի կեդրոնը վերապահեց Հայաստանին, իսկ Նոյ նահապետը հռչակեց իբրեւ առաջին այգեպանն ու գինեգործը:
Գինին ու խաղողը իրենց ուրոյն տեղը ունեցած են հայոց կենցաղին եւ հոգեւոր կեանքին մէջ: Թագաւորները` իբրեւ սիրոյ ու յաւերժութեան խորհրդանիշ, այգիները անուանած են իրենց կիներուն ու դուստրերուն անուններով:
Արարատեան թագաւորութեան ժամանակաշրջանը ոսկէ դարեր եղած են ոչ միայն հայոց այլեւ համաշխարհային գինեգործութեան պատմութեան մէջ: Հայ դիցաբանութեան մէջ «Խաղողը» եւ «Մայրութիւն»-ը իրենց ուրոյն տեղը ունին եւ երբեք չեն առանձնացուած իրարմէ` որպէս պտղաբերութեան խորհրդանիշներ:
Նախաքրիստոնէական շրջանի մեր նախնիները համոզուած էին, որ օգոստոս ամիսը խաղողի հասունացման եւ բերքահաւաքման ամիսն է: Խաղողի բերքահաւաքի օրը պաշտամունքի արարողակարգը ամէնէն կարեւորն էր հին հայոց մօտ, որ հետագային` քրիստոնէութեան շրջանին դարձաւ «Խաղող օրհնութեան օր»: Յոյն գրող Քսենոֆոն գարեջուրի մասին իր յիշատակումէն բացի` կը նշէ հայկական խաղողի ու գինիի մասին: Քրիստոսէ առաջ 401-400 թուականներուն, անցնելով Հայաստանէն, Քսենոֆոն հանդիպած է զարմանահրաշ «բուրաւէտ գինիներու»:
Եկեղեցական առումով, գինին կ՛ընդունինք որպէս Քրիստոսի արիւնի խորհրդանիշ: Քրիստոս իր արիւնը թափեց մեր մեղքերը սրբելու եւ մեզի նոր կեանք պարգեւելու համար: Խորհրդաւոր Վերջին ընթրիքի ժամանակ Քրիստոս վերցուց անխառն գինիով բաժակը, գոհութիւն յայտնեց, տուաւ աշակերտներուն ու ըսաւ. «Խմեցեք ասկէ ամէնքդ, որովհետեւ այդ է նոր ուխտի իմ արիւնը, որ կը թափուի շատերու համար` իրենց մեղքերու թողութեան համար» (Մատթ. 26:28):
Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցւոյ հաղորդութեան պատրաստութեան ժամանակ կ՛օգտագործուի անապակ գինին: Նոր կառուցուող եկեղեցիի հիմնօրհնէքի ժամանակ հիմքին մէջ կը տեղադրուի ըստ Քրիստոսի տասներկու առաքեալներու եւ չորս աւետարանիչներու թիւին համապատասխան տասնվեց քարեր: Հիմնօրհնէքի արարողութեան ընթացքին տասնվեց քարերը կը լուացուին նախ ջուրով, ապա` գինիով, այնուհետեւ կ՛օծուին միւռոնով: Քարերու` ջուրով լուացումը կը յիշեցնէ ոտնլուան եւ կ՛ակնարկէ Քրիստոսի մկրտութիւնը, գինիով լուացումը` վերնատանը Վերջին ընթրիքը եւ հաղորդութիւնը, իսկ միւռոնով օծումն` այն, որ առաքեալներն Աստուծոյ Հոգիով օծուեցան եւ զօրութիւն առին` Սուրբ Հոգիով մկրտելու եւ քարոզելու համար:
Գինիով կը մաքրագործուին նաեւ եկեղեցիի սպասքները` խաչերը, սրբապատկերները, սկիհը եւ այլն: Գինին իր խորհուրդով ներկայ է նաեւ պսակօրհնութեան ժամանակ: Քահանան հարսի ձեռքը կը յանձնէ փեսային եւ կ՛օրհնէ: Այնուհետեւ կ՛օրհնէ նաեւ գինին եւ կու տայ փեսային ու հարսին: Պսակի խորհուրդի ժամանակ գինիի օրհնութիւնն ու բաշխումը յիշատակութիւնն է Կանայի հարսանիքի ժամանակ տեղի ունեցած հրաշքին, երբ Քրիստոս ջուրը գինի դարձուց: Յիսուս իր կատարած հրաշքով օրհնեց այդ հարսանիքը եւ ուրախացուց մասնակիցները, պսակի արարողութեան գինիի բաժակի վրայ կատարած աղօթքով քահանան Յիսուսի նմանութեամբ կ՛օրհնէ ամուսնացող զոյգը եւ ներկայ բազմութիւնը:
Աղբիւրներ
– «Գինիի ճանապարհը»-Qahana.am
– «Առաջին գինին պատրաստուել է հայկական լեռնաշխարհի մէջ»-BlogNews 23/10/2014
– «Խաղողի եւ գինիին ծննդվայրը Հայաստանն է» – «Ազատ օր», 12 մայիս 2012