Կառավարութեան Ծրագիրը Չունի Բարեփոխումների Բաւարար Ներուժ

ԹԱԴԵՒՈՍ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ
ՀՅԴ Բիւրոյի տնտեսական հետազօտութիւնների
գրասենեակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագէտ

Ուսումնասիրելով մեր երկրի տնտեսութիւնը ընկերային ներառական զարգացման ճանապարհով առաջ տանելուն ուղղուած Հայաստանի կառավարութեան ծրագրային հիմնադրոյթները` կարելի է արձանագրել նախատեսուող բարեփոխումների մի շարք ուղղութիւններ, որոնք ոչ միայն չեն բխում հիմնական այդ նպատակադրումից, այլեւ, առանձին դէպքերում, դրանց բովանդակութիւնը նոյնիսկ հակադրւում է այդ նպատակադրմանը:

Ներկայացնենք առարկայական այս հիմնախնդրին վերաբերող, ընդհանրացուած որոշ արձանագրումներ:

Մասնաւորապէս տնտեսութեան պետական կարգաւորման հիմնական գործիք համարուող հարկային նոր համակարգի հիմքում դրւում են եկամտահարկի դրոյքաչափերի համահարթեցումը, ինչպէս նաեւ, անուղղակի հարկերի աւելացման հաշուին, ուղղակի հարկերի որոշակի կրճատումները: Այլ կերպ ասած` նախատեսւում են բարեփոխումներ` միայն հարուստների համար: Հարկային համակարգի ընկերային բաղադրիչն ի սպառ վերացւում է: Այս բաղադրիչը պէտք է գործի «շատից շատ, քչից քիչ» յառաջդիմական հարկման սկզբունքով: Փոխարէնը` «շատին շատ, քչին քիչ» նոր-ազատական սկզբունքով անարդար բաշխման եւ վերաբաշխման արդիւնք են լինելու` լրացուցիչ գնաճը, ցածր իրական եկամուտների առաջանցիկ աճի ապախթանումը եւ ընկերային նպաստներից դէպի նուազագոյնին մօտ աշխատավարձով աշխատելու հնարաւոր ձգտումների թուլացումը:

Միւս կողմից` ՀՆԱ-ի աճի ապահովման համար հիմնական մաքրոգործօն է դիտւում արտահանման շեշտակի աւելացումը: Սակայն ապագայ հինգ տարիներին արտահանում/ՀՆԱ յարաբերական ցուցանիշի համար թիրախաւորւում է այս նպատակին ոչ համարժէք աճ` 5-7 տոկոսային կէտ (տարեկան միջինը` շուրջ 1 տոկոսային կէտ), 18 տոկոսից այն հասցնելով 23-25 տոկոսի:

Տնտեսական աճի ապահովման այս մօտեցմամբ համարժէք կարեւորուած չեն նաեւ ներքին տնտեսական ներուժի ոչ լիարժէք օգտագործման փաստը եւ դրա գործադրման առարկայական հնարաւորութիւնները: Ասենք,  օրինակ, ներմուծման փոխարինումը` պետական գնումների ժամանակ նախապատուութիւնը հայրենական արտադրանքին տալով, ներքին պահանջարկի խթանումը` ցածր եկամուտների առաջանցիկ աճն ապահովելու, պետական ներդրումների աւելացման, առանձին ոլորտներում արտադրական շրջանակը ամբողջականացնելու, Արցախի Հանրապետութեան հետ տնտեսական համարկման կապերը խորացնելու եւ հնարաւոր այլ ձեւերով:

Տնտեսական աճի այս մոտելը նախ ռիսքային է մի շարք առարկայական տնտեսական գործօններով պայմանաւորուած` երկրի տնտեսութեան արտաքին կախուածութեան ենթադրուող աճ, ընկերային-քաղաքական այս իրավիճակում օտարերկրեայ ներդրումների ներգրաւման հնարաւորութիւնների գերագնահատում, տնտեսութեան ներքին ներուժն առաւելագոյնս գործադրելու համար անհրաժեշտ` պետութեան ուղղակի մասնակցութեան անորոշութիւն, տնտեսական ենթակառուցուածքների ոչ բաւարար վիճակ եւ բարելաւման բարձր ռիսքեր, այդ թւում` արտաքին աղբիւրներից մեծ ծաւալի վարկաւորման անհրաժեշտութիւն, բնական մենաշնորհներ ունեցող ենթակաների կողմից ներդրումային վարքագծի անորոշութիւններ, կազի, ելեկտրական ուժանիւթի եւ ջրի գների բարձրացման անորոշութիւններ:

Այս թեզի իրագործումը էական ռիսքեր է պարունակում նաեւ աշխարհաքաղաքական առկայ մարտահրաւէրների տեսանկիւնից, որոնց կառավարման լուծումները չկան ծրագրում` ազգային հարցերում զիջումների հնարաւոր պարտադրանք` նաեւ արտաքին տնտեսական ներազդմամբ, պատերազմական վիճակ եւ ռիսքեր, փակ սահմաններ, տարածաշրջանում տեղական եւ ընդհանուր շահերի հակադրութիւններ եւ փոխլրացնող քաղաքականութեան հարցում ռիսքեր:

Ակնյայտ է, որ տնտեսական աճի համար առաջարկուող տարեկան միջինը հինգ տոկոս թիրախը եւս չի կարող համարուել բաւարար, հռչակուող ներառական զարգացման տեսանկիւնից, եթէ նկատի ունենանք նաեւ հարկեր/ՀՆԱ յարաբերական ցուցանիշի եւ պետական պիւտճէից ընկերային ոլորտին ուղղուող միջոցների աւելացումը բնութագրող ցուցանիշների համար աճի անորոշ թիրախաւորումները: Ասենք, օրինակ, հինգ տոկոսանոց տնտեսական աճը չի կարող համարժէք լինել առնուազն ընկերային պաշտպանութեան ոլորտում հռչակուած հետեւեալ նպատակադրումներին` ծայրայեղ աղքատութեան վերացում, աղքատութեան մակարդակի էական նուազեցում (ենթադրւում է այս ցուցանիշը կրճատել առնուազն 50 տոկոսով եւ հասցնել 10-15 տոկոսի), գործազրկութեան մակարդակի էական կրճատում (ենթադրւում է ներկայիս 20 տոկոսից այն կը դառնայ 10 տոկոս, այսինքն տարեկան պէտք է ստեղծուեն շուրջ 20-25 հազար լրացուցիչ աշխատատեղեր):

Յատկանշական է նաեւ, որ ռազմարդիւնաբերութեան ոլորտից բացի` ամրագրուած չեն պետութեան ուղղակի մասնակցային եւ պետական ներդրումների իրականացման պարտաւորութիւններ` ներառական զարգացման առարկայական անհրաժեշտութիւն ունեցող առաջնային աճի այլ բեւեռներում եւ յատկապէս այն բնակավայրերում, որտեղ դեռեւս առկայ տնտեսական բարձր ռիսքն ու ցածր հետաքրքրութիւնները առարկայականօրէն չեն ապահովում մասնաւոր ներդրումներ: Ասենք,  օրինակ, ՓՄՁ ոլորտ, զբօսաշրջութիւն, աշխատաշուկայում ներառման առանձնայատուկ դժուարութիւններ ունեցող անձանց, խմբերի համար եւ խոցելի առանձին բնակավայրերում պետական ներդրումներով ընկերային ձեռնարկատիրութիւն, նաեւ` տնաշխատութեան հենքի վրայ:

Ներառական զարգացման իմաստով ծրագրից բացակայում են նաեւ հանրային կեանքում համերաշխութեան արմատաւորման համար անհրաժեշտ, առարկայական հետեւեալ նպատակադրումները` յատկապէս խոշոր ձեռնարկատէրերի ընկերային պատասխանատուութեան, ընկերային-աշխատանքային յարաբերութիւններում ընկերային գործընկերութեան հաստատութիւնների լիարժէք ներդրումն ու փոխշահաւէտ զարգացումը: