Տեսակէտ. «Յեղափոխութեան» Պատրանքները

Ս. Տ.

Անարդարութիւնը, տնտեսական, ընկերային եւ մասնաւորապէս արդարադատական համակարգի փտածութիւնն ու կաշառակերութիւնը (կամայական բանտարկութիւններ, անարդար վճիռներ, ուժի գործածութիւն), աղքատութիւնը եւ իրականութեան հետ կապերը խզած ղեկավարութիւն մը կը հանդիսանան յեղափոխութեան մը գլխաւոր շարժառիթներէն:

Վերոնշեալ տուեալները անբաժան մասը դարձած էին Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիին կեանքին, երբ 2018-ի գարնան Ազգային ժողովի պատգամաւոր Նիկոլ Փաշինեան եւ խումբ մը երիտասարդներ նախաձեռնեցին քաղաքացիական անհնազանդութեան ցոյցերու` որպէս բողոք Սերժ Սարգսեանի վարչապետի պաշտօնին ընտրուելուն:  Հասարակութեան ճնշող մեծամասնութեան մը անվերապահ աջակցութեամբ, անոնք ապրիլ 23-ին յաջողեցան ստանալ Սերժ Սարգսեանի հրաժարականը:  Շարունակուող բողոքի ցոյցերը աւելի ուշ` մայիս 8-ին իրականացուցին նաեւ ժողովուրդի թեկնածու  Նիկոլ Փաշինեանի վարչապետի ընտրութիւնը Հայաստանի Ազգային ժողովին կողմէ:

Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացին, ինչպէս նաեւ սփիւռքահայ հսկայ զանգուած մը մեծ խանդավառութեամբ հետեւեցաւ Փաշինեանի «թաւշեայ յեղափոխութեան»` աւելի արդար, զարգացած եւ հզօր Հայաստանի մը կերտման ակնկալումով: Իրօք, Փաշինեան  եւ իր ընկերակիցները յաջողեցան կարճ ժամանակի մէջ եւ խաղաղ ճամբով փոխել իշխանութիւնը, որ տարիներով  երկրի բնական հարստութիւնները սպառած էր եւ քաղաքացին պահած` տնտեսական, ընկերային եւ իրաւական անարդար եւ անհաւասար պայմաններու մէջ:

Սփիւռքէն հետեւողներէն շատերու համար, սակայն (շատ հաւանաբար նաեւ հայրենիքին մէջ), առաջին շաբաթներու յառաջացուցած բարձր տրամադրութիւնները սկսան խամրիլ, մանաւանդ երբ Երեւանի քաղաքապետի եւ աւագանիի ընտրութեան քարոզարշաւէն սկսեալ,  շատ արագ հասարակութիւնը բաժնուեցաւ սեւերու եւ սպիտակներու, յեղափոխականներու եւ հակայեղափոխականներու միջեւ:  «Յեղափոխութեան» դէմ արտայայտուած որեւէ կարծիք  հասարակութեան եւ Փաշինեանի կողմէ ընդունուեցան որպէս դաւաճանութիւն:  Ծայր առաւ  ծայրայեղ անհանդուրժողականութեան մթնոլորտ մը` հասարակութեան մէջ յառաջացնելով  իրերամերժ  երկու ծայրայեղ բեւեռ:

Փաշինեան անսահման խոստումներով եւ ժողովուրդին փափաքը արտայայտող յայտարարութիւններով յաջողեցաւ բարձր տրամադրութիւններ ստեղծել հասարակութեան մէջ եւ բացառիկ օրինականութիւն ապահովել անոր մօտ:

Նախքան կատարուելիք խորհրդարանական ընտրութիւնները` նոր ուժերը խոստացան կազմակերպել արդար եւ թափանցիկ ընտրութիւններ, փոխել ընտրական օրէնսգիրքը եւ փոփոխութիւններ կատարել կուսակցութիւններու մասին օրէնքին մէջ:

Փաշինեան, սակայն,  հասկնալով, որ իր շուրջ ստեղծուած անսահման խանդավառութիւնը եւ անձամբ իր մեծ ժողովրդականութիւնը կրնան անկում ապրիլ`  ընտրութիւնները 2019  գարնան յետաձգելու պարագային (այդ էր կարծես սկզբնական համաձայնութիւնը բոլոր կողմերուն միջեւ), շատ անակնկալ եւ հապճեպ որոշում ընդունեց ընտրութիւնները կայացնել 9 դեկտեմբեր 2018-ին:  Այստեղ կարելի է նշել, որ հապճեպ իր այս որոշումին մէջ  հաւանաբար դեր ունեցան նաեւ աշխարհաքաղաքական նոր վտանգներու առկայութիւնը, տարածաշրջանի մէջ ստեղծուած կացութիւնը եւ Միացեալ Նահանգներու նախագահի ազգային անվտանգութեան հարցերով խորհրդական Ճոն Պոլթընի Երեւան այցը եւ, ինչո՞ւ չէ, նաեւ Արցախի հարցի արագ լուծման միջազգային պահանջը:

Խորհրդարանին մէջ 2 անգամ փորձ կատարուեցաւ մեծամասնութեան  քուէարկութեամբ  փոխել ընտրական օրէնսգիրքը, որ սակայն չստացաւ անհրաժեշտ ձայները:  Պէտք է նշել, որ ապատեղեկատուութիւնը, հակադարձ ամբաստանութիւնները եւ ծայրայեղական տրամադրութիւնները յատկանշեցին նախընտրական այս շրջանը:  Փաշինեան` որպէս յաղթող ուժի ներկայացուցիչ, պէտք էր նկատի ունենար, որ ժողովրդավարութեան անունին տակ սկսած արշաւը դիւրութեամբ կրնայ  վերածուիլ ամբոխավարութեան, երբ երկրին մէջ շատ փոքր է քաղաքացիական գիտակցութեամբ օժտուած զանգուածը, եւ չկայ լաւ տեղեկացուած հասարակութիւն մը: Թէ՛ ամբոխավարութիւնը եւ թէ՛ ժողովուրդի բեւեռացումը ապագային  կրնան վտանգաւոր դառնալ նոյն այդ իշխանութեան եւ  երկրին համար:

Դեկտեմբեր 9-ին նոր իշխանութիւնը յաջողեցաւ կայացնել արդար եւ թափանցիկ ընտրութիւններ. սակայն արագ ընտրութիւններու երթալու այս որոշումը ժամանակ չտուաւ քաղաքական ուժերուն եւ մանաւանդ նորաստեղծ  կուսակցութիւններուն` անհրաժեշտ կերպով պատրաստուելու ընտրապայքարին:  Արդիւնքը եղաւ այն, որ քարոզարշաւը չհիմնուեցաւ քաղաքական ծրագիրներու եւ գաղափարներու վրայ, այլ վերածուեցաւ պարզապէս Փաշինեանի եւ իր շարժումին  համար ժողովրդական աջակցութեան հանրաքուէի:

Որո՞նք էին Նիկոլ Փաշինեանի նախընտրական խոստումները

Նախընտրական շրջանին տեղի ունեցած հանրահաւաքներուն ընթացքին Փաշինեան խոստացաւ, վարչապետ ընտրուելու պարագային, կաշառակերութեան եւ փտածութեան դէմ պայքար, արդար ընտրութիւններու կայացում, ընտրական օրէնսգրքի փոփոխութիւն, կուսակցութիւններու մասին օրէնքի փոփոխութիւն, աղքատութեան կրճատում, սահմանադրական փոփոխութիւններ, աշխատատեղերու ստեղծում, արդար դատաիրաւական համակարգի ստեղծում, օրէնքի առջեւ քաղաքացիներու հաւասարութիւն, հասարակութեան մասնակցութիւն` երկրի որոշումներուն, ՀԱՊԿ-էն (Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութիւն» եւ ԵԱՏՄ-էն (Եւրասիական տնտեսական միութիւն) դուրս գալ, տնտեսական թռիչք, «Սերժ Սարգսեանի համար կարուած»  սուփերվարչապետական կարգէն հրաժարում եւ այլն…

Նոր խորհրդարանը եւ վարչապետին նշանակած կառավարութիւնը ցոյց տուին վարչապետ Փաշինեանի գլխաւոր դժուարութիւններէն մէկը` պատրաստուած եւ արհեստավարժ մարդկային ներուժի բացակայութիւնը իր շուրջ:  Նոր ուժը ներկայացնող խորհրդարանական մեծամասնութիւնը եւ նշանակուած նախարարներէն շատերը, այո՛, երիտասարդ են, որոշները ունին բարձր ուսման մակարդակ, սակայն անոնց կը պակսի փորձառութիւնը:  Բնական է, որ իւրաքանչիւր անհատ, երբ  առաջին անգամ կը մտնէ քաղաքական գործունէութեան դաշտ, անփորձ է. ան ժամանակի ընթացքին ձեռք պիտի բերէ անհրաժեշտ փորձառութիւնը: Այս պարագային, սակայն, մերժելով հին համակարգի փորձառու տարրերը (որոշ բացառութիւններով), երիտասարդ իշխանութեան շուրջ պարապութիւն մը ստեղծուած է:  Անոնք չունին քաղաքական անցեալ ունեցող գործիչներու օրինակը եւ աջակցութիւնը: Առաւել,  խորհրդարանական  իսկական ընդդիմութեան մը բացակայութիւնը չի ստեղծեր  բանավէճերու մթնոլորտ մը, որ անհրաժեշտ է քաղաքական գործիչի կազմաւորման եւ անոր ներքին աշխարհի  հարստացման համար:  Երիտասարդ ղեկավարներուն մօտ զգալի է նաեւ  իրենց տարիքի յատուկ չափազանցուած ինքնավստահութիւն մը, դուրսը ուսում ստացած ըլլալու պատճառով` բոլորէն աւելի լաւ հասկնալու մեծամտութիւն մը:  Յաճախ կը հանդիպինք կամայական  որոշումներու, դիմացինի կարծիքին հանդէպ ոչ ճիշդ  վերաբերումի եւ քաղաքական անընդունելի  կարծիքներու, մանաւանդ` երկրի քաղաքական ընթացքին վերաբերող: Պէտք չէ մոռնալ, որ մարդու քաղաքական կերպարը կը կազմուի տարիներու վրայ երկարող փորձառութիւններով. անհատը կը թրծուի, կը հասուննայ:  Գիւմրիէն Երեւան քալելով  պետութիւն չեն առաջնորդեր:

Կառավարութեան ծրագրի նախագիծին մէջ չենք տեսներ նոր ուժի գաղափարական տեսլականը. այնտեղ չկայ յստակ աշխարհահայեացք: Ընդհանուր տրամադրութիւններ նշուած են, խնդիրներ առաջ  դրուած` առանց սակայն անոնց լուծումներ առաջարկելու:  Զանազան ոլորտներու մէջ նկատելի է, որ իշխանութիւնը կը շարունակէ նախորդ վարչակարգին քայլերով:

Ծրագրին մէջ չեն արձանագրուած, թէ գաղափարական եւ տնտեսական ի՛նչ հիմքերու վրայ, մշակութային եւ ազգային ի՛նչ արժէքներով պիտի զարգանայ  երկիրը:  Մշակոյթի, սփիւռքի, գիւղատնտեսութեան եւ այլ նախարարութիւններ կը փակուին կամ ուրիշ նախարարութիւններու կը միացուին` առանց հասարակական քննարկումներու եւ իշխանութեան կողմէ հիմնաւոր բացատրութիւններու:  Կարեւորագոյն կառուցուածքային փոփոխութիւններ կը կատարուին` առանց փորձարագիտական հանրութեան մասնակցութեան եւ հասարակական ներգրաւուածութեան:  Նոր իշխանութիւնը կը խօսի ոլորտներու թափանցիկութեան եւ ժողովուրդին հաշուետու ըլլալու մասին` առանց սակայն այդ խոստումները իրականացնելու: Չմոռնանք, որ վարչապետին կարեւորագոյն խոստումներէն մէկն էր ժողովուրդին մասնակցութիւնը որեւէ որոշումի:

Կտրուկ փոփոխութիւններու բացակայութիւնը կը վկայէ, որ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ տեղի ունեցածը յեղափոխութիւն չէ, այլ պարզապէս` իշխանափոխութիւն: Յեղափոխութեան մը համար անհրաժեշտ է նոր համակարգի մը ստեղծումը` վերացում հին կարգերու, արմատական եւ արագ փոփոխութիւններ` երկրի քաղաքական եւ ընկերային պայմաններու, արտաքին յարաբերութիւններու, մէկ խօսքով` քաղաքացիին կեանքին մէջ յստակ փոփոխութիւններու: Շատեր կը պնդեն, որ եթէ նոյնիսկ այս բոլորը չկան, յեղափոխութիւնը կատարուած է ժողովուրդին մտածողութեան մէջ, անոր ինքնագիտակցութեան եւ ինքնագնահատման զարգացմամբ:  Սակայն տարբեր խաւերու միջեւ տիրող անհանդուրժողականութիւնը, իրերամերժ կարծիքները, ատելութիւնը եւ մանաւանդ ամբոխավարութիւնը չեն կրնար մտածողութեան մէջ ստեղծել դրական փոփոխութիւն: Ընդհակառակն, ամբոխավարութիւնը կը տանի անհատի մտային ստրկացման եւ  կ՛արգիլէ քննադատական մտքի զարգացումը:  Մարդուն մտածողութեան մէջ  յեղափոխութիւն յառաջացնելու համար անհրաժեշտ են` կրթական եւ քաղաքական ճիշդ համակարգ, քաղաքացիական ինքնագիտակցութեան ճիշդ դրսեւորում, իրաւունքներու եւ պատասխանատուութիւններու յստակ պատկերացում, յարգանք` իւրաքանչիւրի կարծիքին նկատմամբ:

«Այո՛, յեղափոխութիւնը կ՛ենթադրէ մանաւանդ արժեհամակարգային փոփոխութիւն:  Ի՞նչ տրամաբանութենէ ելլելով,  բարոյական ո՞ր հասկացողութեամբ, յեղափոխութիւն կատարած երիտասարդները 2-3 ամիս աշխատելով միայն, որպէս 13-րդ ամսավճար  իրենք զիրենք եւ իրենց պաշտօնեաները կը պարգեւատրեն, երբ երկրին մօտ 40% ծանր աղքատութեան մէջ է: Ինչպէ՞ս բացատրել, որ սահմանը պաշտպանող երիտասարդ զինուորը 120.000 դրամ պարգեւավճար կը ստանայ, իսկ Պետական եկամուտներու կոմիտէի նախագահի քարտուղարուհին` աւելի քան 2.000.000:  Ինչպէ՞ս հասկնալ, որ երբ  կառավարութիւնը նախարարութիւններ կը փակէ եւ հարիւրաւոր մարդիկ գործազրկութեան շեմին կը գտնուին, «յեղափոխականները»  ինքնապարգեւատրումով կը զբաղին: Ո՞ւր է այստեղ միտքերու յեղափոխութիւնը:

Ցաւալին այն է, որ Փաշինեան եւ իր կուսակցութիւնը  փորձեցին արդարացնել պատահածը` ըսելով, որ պարգեւավճար ստանալը օրինական է, ամէն ինչ եղած է օրինականութեան սահմաններուն մէջ, որ` պետական համակարգի պաշտօնեաները քիչ կը վճարուին (այստեղ օրինականութիւնն ալ հարցականի տակ կը դրուի. երբ պաշտօնեան  12 ամիս չէ աշխատած, oրինականութեան  ո՞ր սահմանումով կը ստանայ 13-րդ ամսավճար): Առաւել, Արագածոտնի մարզպետը հարցազրոյցի մը ընթացքին ակամայ խոստովանեցաւ նաեւ, որ ամէն ինչ նախապէս պայմանաւորուած եղած էր իշխանութեան հետ:

Նման գործունէութիւններ հասարակութեան մէջ անվստահութեան մթնոլորտ մը կը ստեղծեն կաշառակերութեան եւ փտածութեան դէմ մղուած պայքարին շուրջ եւս:  Առանց  օրինական ռազմավարութեան, առանց համակարգային փոփոխութիւններու եւ առանց վերահսկող ցանցի` կարելի չէ արդար եւ թափանցիկ աշխատանք:  Քանի մը ձերբակալութիւններ,  ազատ արձակում, կրկին բանտարկութիւն, գողցուած գումարներու վերադարձ պետական պիւտճէ` նուիրատուութեան անուան տակ, ամբաստանութիւններ, բայց տակաւին` ոչ մէկ դատավճիռ… անհասկնալի գործընթաց: Եթէ արդարութիւնը ընտրովի պիտի ըլլայ, մէկը պիտի պատժուի, միւսը պիտի չհետապնդուի, կամ ուրիշներու ձեւ չունին հասնելու, հաւանաբար «սիրոյ եւ համերաշխութեան յեղափոխութիւն»-ը պէտք է, յստակ սահմանուած օրէնքով եւ  գողցուած գումարի վերադարձով, ներում շնորհէ բոլորին: Այս պարագային միայն կարելի է ըսել, որ արդարութիւնը յաղթած կ՛ըլլայ:

Նոյն պատկերը կը պարզէ դատաիրաւական համակարգը:  Ան եւս պէտք է ենթարկուի հիմնական փոփոխութիւններու: Իրաւական յստակ օրէնքներով պէտք է ապահովել անոր թէ՛ արդարութիւնը եւ մանաւանդ` բացարձակ անկախութիւնը:

Առանց  իրերայաջորդ երեք նախագահներու ժամանակահատուածներու քաղաքական գնահատումին` կարելի չէ արդար եւ վերջնական լուծումներ տալ երկրին առջեւ ծառացած խնդիրներուն:   Անոնք հաւասարապէս պատասխանատուութիւն կը կրեն երկրին մէջ գոյութիւն ունեցող այժմու վիճակին:

Հայաստանի Հանրապետութեան երկրորդ նախագահի ձերբակալութիւնն ու բանտարկութիւնը, 1 մարտ 2008-ին երկրի սահմանադրական կարգը տապալելու յօդուածով, արդարանալի չէ, մանաւանդ երբ չկայ դատավճիռ:  Յիշենք, որ առաջին նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը եւս 1996-ի նախագահական ընտրութիւններուն կեղծիքի ճամբով իւրացուց իշխանութիւնը: Ինչպէս 1 մարտ 2008-ին, նոյնպէս եւ սեպտեմբեր 1996-ին բանակը ներգրաւուեցաւ այդ խաղին մէջ, եւ ուժ գործածուեցաւ ընդդիմադիրներուն դէմ:  Անշուշտ մարտ 1-ին զոհ գացին 10 քաղաքացիներ, որոնց համար անհրաժեշտ է, որ արդարութիւն մատուցուի եւ բացայայտուին սպաննողները:

Հետաքրքրական է իմանալ, թէ ո՛րն էր Ռոպերթ Քոչարեանի դրդապատճառը` ուժ գործածելու ժողովուրդին դէմ:  Մարտի իրադարձութիւններու գլխաւոր շահողը Սերժ Սարգսեանն էր, որ արդէն իսկ ընտրուած էր նախագահ: Եւ ինչո՞ւ այսօր շատ քիչ կը յիշուի Սերժ Սարգսեանին անունը:  «Յեղափոխական» ուժի գլխաւոր կարգախօսը «Քայլ արա՛, մերժի՛ր Սերժին» էր: Ինչպէ՞ս հասկնալ այս քաղաքականութիւնը, եւ արդեօք ի՞նչ համաձայնութիւններ գոյացած են անոնց միջեւ: Եւ ինչպէ՞ս բացատրել, որ մարտ 1-էն առաջ հոկտեմբեր 27 տեղի ունեցած էր եւ պետական 8 դէմքեր զոհ գացած էին երկրի խորհրդարանին մէջ:  Ինչո՞ւ այսօրուան իշխանութիւնները չեն յիշատակեր այդ դէպքը եւ միայն կը հետապնդեն մարտի դէպքերու բացայայտումը:

Ուրեմն, կարելի է եզրակացնել, որ այսօր եւս իշխանութիւնը  կը հետապնդէ ընտրովի արդարութիւն եւ կը միջամտէ դատական գործերուն:  Հեռաձայնային գաղտնալսումները ԱԱԾ-ի  (Ազգային անվտանգութեան ծառայութիւն) եւ ՀՔԾ-ի (Յատուկ քննչական ծառայութիւն) պետերուն միջեւ, ինչպէս նաեւ ԱԱԾ-ի եւ վարչապետին միջեւ կը վկայեն այդ մասին:  Կարելի է ենթադրել, որ արդարադատական համակարգը տակաւին անկախ չէ:

Կառավարութեան ծրագիրին մէջ տեղ չէ գտած նաեւ սուփերվարչապետական համակարգը փոխելու մտադրութիւնը, խոստում մը, որ Նիկոլ Փաշինեան բազմիցս ըրած էր հանրահաւաքներու ընթացքին:  Ազգային անվտանգութեան ծառայութիւնը եւ ոստիկանութիւնը չեն դառնար նախարարութիւն եւ կը մնան վարչապետի անմիջական վերահսկողութեան տակ` մենատիրութեան  վտանգ ստեղծելով: Մինչեւ պետութեան ուժային 3 կառոյցներուն միջեւ (գործադիր, օրէնսդիր եւ դատական) յստակ բաժանում չըլլայ, եւ մէկը միւսը չհակակշռէ, արդար եւ ժողովրդավար կարգերու հաստատումը անկարելի է: Բան մը, որ դժուար է, նկատի ունենալով, որ գործադիրը եւ օրէնսդիրին ճնշող մեծամասնութիւնը նոյն իշխող ուժին կը պատկանին:

Հայաստանեան ներքին խնդիրներէն գլխաւորը կը մնայ քաղաքացիին համար բարեկեցիկ կեանք մը ստեղծելու հրամայականը: Նիկոլ Փաշինեանին աջակցող ժողովրդավարական ընդվզումը չունի գաղափարական հիմք: Ժողովուրդը միացաւ անոր` որպէս բողոք նախկին իշխանութիւններու շրջանին տեղ գտած անարդարութիւններուն, տնտեսական մենաշնորհներուն եւ ղեկավար դասակարգի ապօրինի հարստացման:

Քաղաքացին պէտք է ըլլայ պետութեան գլխաւոր արժէքն ու ուշադրութեան կեդրոնը:  Ան պէտք է զգայ իր կենցաղին մէջ որակական յստակ փոփոխութիւններ:  Բոլոր ուժերը, ըլլան անոնք իշխանամէտ թէ ընդդիմադիր, պարտաւոր են ընել ամէն ինչ, որ այս անգամ ժողովուրդը չյուսալքուի:  Կրկին անգամներ կրկնուող յուսահատութիւնը կրնայ պատճառ դառնալ արտագաղթի նոր ալիքի մը: Երկիր մը, ուր արդէն ժողովրդագրական ուսումնասիրութիւնները կը հնչեցնեն ծնունդներու ահաւոր անկում, չի կրնար անտարբեր մնալ այս երեւոյթին դիմաց:

Արտաքին ճակատի վրայ հայութեան համար ազգային անվտանգութեան գերխնդիրը կը մնայ Արցախի հարցը: Ակներեւ է, որ Հայաստանի իշխանութիւններուն վրայ միջազգային լուրջ ճնշումներ կը բանեցուին` առաւելագոյնս արագ լուծելու Արցախի հարցը:  Ըստ Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն, ոչ պաշտօնական հանդիպումներ տեղի կ՛ունենան կողմերուն միջեւ:  Յստակ տեղեկութիւններ չկան, թէ գլխաւոր ո՛ր կէտերուն վրայ կ’ընթանան «բանակցութիւնները»: Հասարակութեան անտեղեակութիւնը եւ անորոշութիւնը անվստահութեան մթնոլորտ մը կը ստեղծեն:

Ըստ քաղաքական տարբեր կողմերու եւ վերլուծողներու, Արցախը այսօր կը գտնուի լուրջ վտանգի առջեւ:

Արտաքին ճակատի վրայ միջազգային ճնշումները, Արցախին սպառնացող պատերազմի մը կարելիութիւնը եւ ներքին ընկերաքաղաքական կեանքին մէջ տեղ գտած անհանդուրժողականութեան մթնոլորտը ծանր պատասխանատուութեան տակ կը դնեն թէ՛ իշխանութեան ուժերը եւ թէ՛ ընդդիմադիր հասարակութիւնը:

Վարչապետ Փաշինեան` որպէս պետութեան գլխաւոր դէմք, նախկին իշխանութիւններն ու ընդդիմադիր ուժերը պէտք է գիտակցին կացութեան լրջութեան եւ պատասխանատուութիւն ստանձնեն մարելու ուժերու ծայրայեղ այս բեւեռացումը:

Անհրաժեշտ է կասեցնել նաեւ ազգային արժեհամակարգի անկումը, արդիւնք`  հասարակական քննարկումներու բացակայութեան, կամայական որոշումներու ընդունման, ինչպէս նաեւ` ազգային կառոյցներու (եկեղեցի, կուսակցութիւններ…) դէմ պայքարի:

Միեւնոյն ատեն հարկաւոր է ամրապնդել ժողովրդավարական կարգերը. օրէնքներու ճիշդ գնահատումն ու գործադրութիւնը, քաղաքացիական իրաւունքներու եւ պետութեան հանդէպ ունեցած պարտաւորութիւններու յստակ պատկերացումը, լաւատեղեակ հասարակութիւնը օրինակներ են միայն:

Քաղաքացիական գիտակցութեամբ օժտուած եւ իր սահմանադրական իրաւունքներուն եւ պարտաւորութիւններուն  յանձնառու հայ մարդն է, որ պիտի կառուցէ իր Հայաստանը:

Արդարութեան, օրինականութեան, գաղափարական բազմազանութեան եւ ազգային արժէքներու գիտակցութեան վրայ հիմնուած երկիր մը` պատրաստ դիմակայելու ներքին թէ ազգային անվտանգութեան սպառնացող բոլոր վտանգները: