ԿԱՐԷՆ ՎԵՐԱՆԵԱՆ
Տարածաշրջանային հարցերով փորձագէտ
Պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութիւնն ուղղակի, թէ անուղղակի փոխկապակցուած է տարածաշրջանային ռազմաքաղաքական գործընթացների հետ: Այստեղ կարելի է առանձնացնել իսլամական գործօնը, որը կարեւոր դերակատարութիւն եւ ազդեցութիւն ունի այս հակամարտութեան եւ այդ ուղղութեամբ ընթացող բանակցութիւնների վրայ: Ի հարկէ, միանշանակ չէ պաղեստինեան կողմին իսլամական աշխարհի աջակցութիւնն այս հակամարտութեան կարգաւորման գործում, քանի որ իսլամական մի շարք երկրներ անթաքոյց քաղաքական աջակցութիւն են ցուցաբերում Իսրայէլին, որոշները հակամարտութեան հարցում փորձում են պահպանել հաւասարակշիռ դիրքորոշում:
Առանձնայատուկ պէտք է նշել Թուրքիայի գործօնը, քանի որ այդ երկրի իշխանութիւնները, պայմանաւորուած պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան սրացումներով, ժամանակ առ ժամանակ հանդէս են գալիս պաղեստինեան կողմին ուղղուած իրենց աջակցութեան դիրքորոշմամբ: Սակայն այստեղ խնդիրն այն է, որ դա պահանջում են Անգարայի շահերը. օգտուելով այս հակամարտութիւնից` Թուրքիայի իշխանութիւնները աջակցում են պաղեստինեան կողմին` իսլամական աշխարհում առաջնորդ ներկայանալու, ինչպէս եւ Թուրքիայի շուրջը իսլամական, արաբական երկրներին զօրաշարժի ենթարկելու նպատակներով: Ասենք աւելին. պաղեստինեան կողմին ցուցաբերուող աջակցութեամբ Անգարան ձգտում է իր քաղաքական դիրքերն ամրապնդել Իսրայէլի հետ յարաբերութիւններում, որոնք գտնւում են բաւական սառը վիճակում:
Հակամարտութեան եւ տարածաշրջանային գործընթացների փոխկապակցուածութեան հարցում առանձնակի կարելի է նշել սիրիական ճգնաժամը եւ այս ուղղութեամբ կեդրոնացուած տարբեր շահերի ու խաղացողների դիմակայութիւնը: Մասնաւորապէս շօշափելի է իրանական գործօնի ազդեցութիւնը սիրիական ռազմաքաղաքական զարգացումներում, որը, սիրիական ճգնաժամի վերջին տարիների կտրուածքով, աճման միտումներ է արձանագրում: Սիրիայում իրանական ազդեցութեան փոփոխութիւնները ուղղակի, թէ անուղղակի իրենց ազդեցութիւնն են թողնում նաեւ պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան կարգաւորման եւ բանակցութիւնների ընթացիկ թափի վրայ:
Տարածաշրջանային գործընթացներն, իրենց հերթին, խտացուած են աշխարհաքաղաքական, տնտեսական շահերով, որոնք, ըստ էութեան, դերակատարում ունեն հակամարտութեան հարցում ուժային հաւասարակշռութեան պահպանման, նաեւ փոփոխութիւնների առումով:
Վերջին շրջանում պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան լարուածութեան մեծացմանը նպաստեց Թրամփի յայտարարութիւնը` Ուաշինկթընի կողմից Երուսաղէմը Իսրայէլի պետութեան մայրաքաղաք ճանաչելու մասին, որին յաջորդելու էր Թել Աւիւից Երուսաղէմ Միացեալ Նահանգներ դեսպանութեան տեղափոխման գործընթացը: Առարկայականօրէն պէտք է նշել, որ այդ յայտարարութիւնը դժգոհութիւններ պէտք է առաջացնէր պաղեստինեան կողմի, ինչպէս նաեւ իսլամական, արաբական աշխարհի տարբեր հատուածներում: Դա իր հերթին բացասական ազդեցութիւն թողեց պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան կարգաւորման գործում, որոշակիօրէն տուժեցին նաեւ այդ ուղղութեամբ ընթացող բանակցութիւնները, ինչի արդիւնքում բանակցային կողմերն է՛լ աւելի օտարուեցին միմեանցից:
Սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ հակամարտութեան կարգաւորման շուրջ բանակցային գործընթացը, մինչ Թրամփի յայտնի յայտարարութիւնը, գտնւում էր լճացման փուլում, եւ ոչ միայն չկար որեւէ առաջընթաց, այլեւ տեսանելի ապագայում չէր երեւում բանակցութիւններում որեւէ դրական տեղաշարժ արձանագրելու հեռանկար:
Աւելացնենք, որ Միացեալ Նահանգներ նախագահի վարչակազմն արդէն երկար ժամանակ աշխատում է պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան կարգաւորման մի նոր փաթեթի պատրաստման շուրջ, որն, ըստ նախագահ Թրամփի, կարող է էական տեղաշարժ գրանցել բանակցութիւններում: Ինչեւէ, թերեւս սխալուած չենք լինի ասել, որ գուցէ նպատակայարմար կը լինէր նախ ներկայացնել հակամարտութեան կարգաւորման փաթեթ-առաջարկը, որից յետոյ հակամարտութեան կողմերի միջեւ փոխզիջումների պարագայում հնարաւոր կը լինէր քննարկել նման հարցեր: Աւելի՛ն. եթէ ներկայացուող փաթեթի շուրջ կողմերը գային փոխըմբռնման, ապա մնացեալ հարցերը կարող էին կարգաւորուել, ինչը չէր յանգեցնի նոր լարուածութեան ու սրացումների ալիքի պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան հարցում:
Նշենք նաեւ, որ Թրամփի վարչակազմը վերջերս հանդէս էր եկել յայտարարութեամբ, որ հակամարտութեան կարգաւորման ամերիկեան փաթեթն արդէն գրեթէ պատրաստ է, սակայն այն մինչ ս.թ. ապրիլ յետաձգելու անհրաժեշտութիւն է առաջանում` պայմանաւորուած Իսրայէլում նշանակուած արտահերթ ընտրութիւններով: Յիշեցնենք, որ Իսրայէլում արտահերթ ընտրութիւնների անցկացման անհրաժեշտութիւն առաջացել էր Իսրայէլի նախկին պաշտպանութեան նախարար Աւիկտոր Լիպերմանի հրաժարականի պատճառով: Ի դէպ, Լիպերմանի հրաժարականը ինչ-որ առումով պայմանաւորուած էր նաեւ սիրիական ճակատում Իսրայէլ-Իրան դիմակայութեան սրացման, ռազմական գործողութիւնների թէժացման հետ, ինչը տոմինոյի ազդեցութիւն ունեցաւ նաեւ պաղեստինեան ճակատում:
Որոշ փորձագէտների կարծիքով, Լիպերմանի հրաժարականը չէր հակասում Ուաշինկթընի դիրքորոշմանը, որը փորձում էր թուլացնել լարուածութիւնը պաղեստինա-իսրայէլական հակամարտութիւնում, որպէսզի հնարաւորութիւն ստեղծուի կողմերին ներկայացնելու Ուաշինկթընի պատրաստած առաջարկութիւնների նոր փաթեթը եւ բերելու փոխհամաձայնութեան: Այլ գնահատականներով, Լիպերմանի հրաժարականը կապուած էր աւելի շուտ երկրի ներքաղաքական զարգացումներով, մասնաւորապէս` ընտրութիւնների նախապատրաստուելու իրողութիւններով, իսկ Լիպերմանի հրաժարականով դրուեց քաղաքական մրցապայքարի մեկնարկը:
Պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան կարգաւորման Ուաշինկթընի առաջարկը, որը յայտնի է նաեւ «դարի գործարքը» անուանումով, միանշանակ չի ընդունւում նաեւ Սէուտական Արաբիայում: Օրերս իսրայէլական լրատուական աղբիւրներում լուրեր են շրջանառւում այն մասին, որ գաղտազերծուել է մի փաստաթուղթ, որում արաբական այդ պետութեան թագաւոր Սալման պըն Ապտուլ Ազիզ ալ Սէուտը չի աջակցում Թրամփի առաջարկին: Ի հարկէ, այստեղից չի հետեւում այն պարզ տրամաբանութիւնը, որ Սէուտական Արաբիայի ղեկավարութիւնը այդ քայլով անշեղօրէն պաշտպանում է պաղեստինեան կողմի շահերը: Բնաւ` ոչ, Սէուտական Արաբիան, որն աւելի շուտ շահեր ունի Իսրայէլի հետ, քան` հակասութիւններ, երկկողմ յարաբերութիւններում, բնականաբար, հետամուտ է իր շահերին: Ուստի դրա ղեկավարի բացասական տրամադրուածութիւնը հակամարտութեան կարգաւորման ուաշինկթընեան փաթեթի նկատմամբ կարող է խօսել Թրամփի վարչակազմից տարածաշրջանային տարբեր հարցերում քաղաքական շահեր ստանալու` արաբական այդ երկրի ղեկավարութեան ակնկալիքի մասին:
Պաղեստինա-իսրայէլեան հակամարտութեան կարգաւորման ուաշինկթընեան նոր առաջարկի հետ կապուած յաւելենք, որ, ըստ փորձագիտական տարբեր շրջանակների, Թրամփը մտադիր է այդ հարցում աշխատել Մահմուտ Ապպասի հետ եւ այդ առումով ջանք չի խնայում Պաղեստինի ներքաղաքական դաշտում Համասի դերը թուլացնելու համար: