2017 թուականը մեզ համար նշանաւորուեց Միաւորուած ազգերի կազմակերպութեանը Հայաստանի անդամակցութեան 25-րդ տարեդարձով: 1992 թուականի մարտի 2-ին Միաւորուած ազգերի ընտանիքի այս կենտրոնակայանում ծածանուեց հայոց եռագոյնը` որպէս մեր ժողովրդի կողմից ինքնորոշման հիմնարար իրաւունքի իրացման տրամաբանական եւ բաղձալի արդիւնք:
Անցած տարիների ընթացքում Հայաստանը դարձաւ միջազգային հանրութեան լիիրաւ եւ պատասխանատու անդամ: Մարտահրաւէրները շատ էին, սակայն մենք պատուով դրանք դիմագրաւեցինք: Ամենակարեւորն ու դժուարը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութիւնն էր:
Ես արդէն հինգերորդ անգամ եմ հանդէս գալիս այս բարձր ամպիոնից եւ կրկին ստիպուած եմ խօսել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան մասին: Կը գերադասէի խօսել խաղաղութեան, առաջընթացի եւ համագործակցութեան մասին, սակայն, ցաւօք, մենք այդ փուլից դեռ շատ հեռու ենք: Ուստի պարտքս եմ համարում բացատրել, թէ ինչո՛ւ ենք այդքան հեռու այդ բաղձալի հանգրուանից:
Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման պայքարի նոր փուլը մեկնարկեց գրեթէ 30 տարի առաջ: Ի պատասխան Արցախի հայութեան ինքնորոշման անքակտելի իրաւունքի իրացման խաղաղ կոչերի եւ այդ ուղղութեամբ ձեռնարկուող քայլերի` Ազրպէյճանը դիմեց ուժի կիրառման:
Պաշտօնական Պաքուի այդ քաղաքականութեան գագաթնակէտն էին Ազրպէյճանի հայ բնակչութեան ջարդերը, ցեղային զտումներն ու զանգուածային տեղահանումները: Երբեմնի հայաբնակ ամբողջ շրջաններ հայաթափուեցին, իսկ Ազրպէյճանի կառավարութիւնն էլ շարունակում է հետեւողականօրէն ոչնչացնել իր վերահսկողութեան ներքոյ գտնուող հայկական հսկայական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութիւնը:
Ակնյայտ է, որ այդ պայմաններում Արցախի ժողովուրդն այլ ընտրութիւն չունէր, քան` ինքնապաշտպանութեան դիմելը:
1992-1994 թուականների ծանր պատերազմը, դրա հետեւանքները եւ այնուհետեւ ծաւալուած բանակցութիւնները Ազրպէյճանի համար որեւէ դաս չեղան: Անցած տարուայ ապրիլին Ազրպէյճանի սանձազերծած քառօրեայ պատերազմն ապացուցեց, որ Ազրպէյճանը շարունակում է հետապնդել Արցախի ժողովրդին բնաջնջելու իր նպատակը:
2016 թուականին ծաւալուած ռազմական գործողութիւնների ընթացքում Ազրպէյճանի զինուած ուժերը կատարել են պատերազմի մի շարք յանցագործութիւններ` քաղաքացիական բնակչութեան եւ ռազմագերիների հանդէպ: Այստեղ չեմ կարող չնշել, որ նման վայրագութիւն կատարած մի զինծառայող արժանացաւ պետական բարձր պարգեւի: Այդ պարգեւը նրան տեսախցիկների առջեւ յանձնեց անձամբ Ազրպէյճանի նախագահը:
Յարգելի՛ պարոն նախագահ,
Արդէն տարիներ շարունակ հայատեացութիւնը Ազրպէյճանում դարձել է պետական քաղաքականութեան հիմնարար եւ բաղկացուցիչ մաս: Այն խորապէս արմատաւորուել է դպրոցական դասագրքերում եւ թունաւորում է այդ երկրի երիտասարդ սերնդի մտածողութիւնը: Արդէն տարիներ շարունակ այդ մասին ահազանգում են ցեղապաշտութեան եւ այլատեացութեան հարցերով զբաղուող մի շարք մասնագիտական միջկառավարական եւ ոչ կառավարական կազմակերպութիւններ:
Այս ամէնը մեզ բերում է այն համոզման, որ Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքի իրացումը կենսական նշանակութիւն ունի: Այս հարցում ես արտայայտում եմ ոչ միայն Հայաստանի եւ Արցախի, այլեւ ողջ աշխարհի հայութեան միասնական տեսակէտը: Այս ուղերձը ես բերում եմ Երեւանից, որտեղ այս օրերին կայանում է Հայաստան-սփիւռք համաժողովը:
Բոլորը պէտք է գիտակցեն, որ այժմ Ազրպէյճանը ժողովրդավարական ուղիով զարգացող Արցախի համար պարզապէս միջնադարեան յետամնացութեան խորհրդանիշ է:
Ազրպէյճանը չունի իրաւական եւ բարոյական որեւէ հիմք` Արցախի հանդէպ յաւակնութիւն ներկայացնելու համար: Արցախը երբեք անկախ Ազրպէյճանի մաս չի կազմել, ուստի արդար չեն այդ պետական շրջանակին Արցախը բռնակցելու ձգտումները:
Յարգելի՛ տիկնայք եւ պարոնայք,
Ազատ Արցախն այսօր կայացած ժողովրդավարական հասարակութիւն է: Մեր ընդհանուր կարգախօսը եւ յանձնառութիւնը` «Ոչ ոք պէտք չէ անտեսուի», պէտք է դառնայ Միաւորուած ազգերի այս ընտանիքի գործունէութեան անկիւնաքարը: Հէնց այդ պատճառով էլ, վստահ եմ, Արցախի ժողովուրդը երբեք չի մեկուսացուի կայուն զարգացման նպատակների իրականացումից:
Խորապէս համոզուած եմ, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան չլուծուած լինելն Արցախի բնակչութեան իրաւունքների վրայ որեւէ ազդեցութիւն պէտք չէ ունենայ: Խօսքս առաջին հերթին իւրաքանչիւր մարդ էակի համար անօտարելի իրաւունքի մասին է: Խօսքս կեանքի իրաւունքի մասին է, հանրային կեանքը կազմակերպելու իրաւունքի մասին է, սեփական իշխանութիւնը ազատ ձեւաւորելու իրաւունքի մասին է, արտաքին աշխարհի հետ ազատ հաղորդակցուելու եւ բազմաթիւ այլ իրաւունքների մասին է:
Հայաստանը հետեւողականօրէն նպաստել եւ նպաստելու է Արցախի ժողովրդի կեանքի բարելաւմանը, նրա կայուն եւ ժողովրդավարական զարգացմանը: Ոչ ոք իրաւունք չունի խոչընդոտելու նշուած ուղղութիւններով իրականացուող նախաձեռնութիւններն ու ծրագրերը: Արցախի իրաւական կարգավիճակը, իսկ աւելի ստոյգ` միջազգային իրաւական ճանաչման բացակայութիւնը խոչընդոտ չէ այնտեղ ապրող կանանց եւ տղամարդկանց իրաւունքների իրացման համար:
Մենք համոզուած ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորումն այլընտրանք չունի: Այժմ այս բարձր ամպիոնից ես վերահաստատում եմ մեր յանձնառութիւնն այդ առումով:
Միեւնոյն ժամանակ բոլորը պէտք է գիտակցեն, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը մարդու իրաւունքների խնդիր է: Այն կարող է լուծուել միայն մարդու հիմնարար եւ անօտարելի իրաւունքներից մէկի` ժողովրդի ազատ ինքնորոշման միջոցով:
Կարգաւորման ի՛նչ տարբերակի էլ յանգենք, միեւնոյն է, Արցախի Հանրապետութիւնը չի կարող ունենալ աւելի ցածր կարգավիճակ եւ վայելել աւելի քիչ ազատութիւն, քան այսօր ունի: Ազրպէյճանը պէտք է ճանաչի եւ յարգի Արցախի ժողովրդի կողմից իր ապագան ազատ կամարտայայտութեամբ որոշելու իրաւունքը, իսկ արցախահայութեան անվտանգութիւնը պէտք է երաշխաւորուած լինի բոլոր հնարաւոր միջազգային եւ ներքին մեքանիզմներով:
Մնացած բոլոր հարցերն ածանցեալ են: Մնացած բոլոր հարցերը կը գտնեն իրենց տրամաբանական եւ արդար լուծումը` խնդրի կարգաւորմանը զուգահեռ:
Յարգելի՛ պարոն նախագահ,
Վերջին անգամ այս նոյն բարձր ամպիոնից խօսելիս` անդրադարձայ Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման գործընթացին եւ պարտքս համարեցի մէկ առ մէկ երախտագիտութիւն յայտնել բոլոր այն երկրներին, որոնք ճանաչել էին իմ ժողովրդի դէմ Օսմանեան կայսրութիւնում կատարուած այդ հրէշաւոր ոճիրը:
Պատուոյ ու պատասխանատուութեան այս բարձր ամպիոնից պարտքս եմ համարում երախտագիտութիւն յայտնելու այն երկրներին, որոնք ճանաչեցին կամ վերահաստատեցին իրենց դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ:
Շնորհակալութիւն` անկախ այդ ճանաչման ձեւաչափից եւ օգտագործուած ձեւակերպումներից:
Շնորհակալութիւն` շա՜տ ու շա՛տ երկրների բոլոր այն գործիչներին, պետական մարմիններին, տարածքային միաւորներին կամ կազմակերպութիւններին, որոնք ի լուր աշխարհի իրենց անունով են իրերը կոչում: Դա իսկապէս կարեւոր է, քանի որ ուրացումը ճանապարհ է հարթում ցեղասպանութեան նոր ոճիրների համար:
Այս կապակցութեամբ պէտք է յիշենք, որ յաջորդ տարի Միաւորուած ազգերի ընտանիքը նշելու է Ցեղասպանութեան յանցագործութիւնը կանխարգելելու եւ պատժելու մասին հռչակագրի 70-ամեակը: Հայաստանն այդ առիթով հանդէս է գալու նոր նախաձեռնութեամբ, եւ մենք բոլորին հրաւիրում ենք մեզ միանալ եւ պաշտպանել այդ նախաձեռնութիւնը:
Այսուհանդերձ, մենք Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը երբեք նախապայման չենք դարձրել Հայաստանի եւ Թուրքիայի երկկողմ յարաբերութիւնները կանոնակարգելու համար: Աւելի՛ն. հէնց Հայաստանի նախաձեռնած գործընթացի շնորհիւ 2009 թուականի հոկտեմբերին կնքուեցին Ցիւրիխեան արձանագրութիւնները:
Այդ փաստաթղթերն առ այսօր չեն վաւերացուել եւ հանգրուանել են պաշտօնական Անգարայի մութ գզրոցներում: Թուրքիայի կառավարութիւնը անհեթեթ նախապայմաններ է առաջ քաշում դրանք վաւերացնելու համար, որոնք բնաւ չեն բխում արձանագրութիւնների տառից եւ ոգուց: Այդ ամէնի հանդէպ հայ ժողովրդի յստակ վերաբերմունքը ես արտայայտեցի երեք տարի առաջ` այս բարձր ամպիոնից:
Այժմ եկել է լրացուցիչ պարզաբանում տալու ժամանակը: Թուրքիայի ղեկավարութիւնը սխալւում է, եթէ մտածում է, որ ինքը կարող է առյաւէտ պատանդ վերցնել այդ փաստաթղթերը եւ վաւերացնել միայն իրեն յարմար առիթով: Արձանագրութիւնները բանակցուել են ներկայիս պայմաններում` առկայ խնդիրներին լուծում գտնելու համար:
Դրանց կենսագործման ուղղութեամբ շարունակաբար որեւէ դրական տեղաշարժի բացակայութեան պայմաններում Հայաստանը այդ երկու արձանագրութիւնները յայտարարելու է առ ոչինչ: Մենք 2018 թուականի գարուն ենք մտնելու առանց այդ, ինչպէս, ցաւօք սրտի, փորձը ցոյց տուեց, սին արձանագրութիւնների:
Հայաստանը, այնուամենայնիւ, շարունակում է համոզուած լինել, որ իւրաքանչիւր երկու հարեւան պետութիւններ պարտաւոր են հիմնել եւ վայելել կանոնաւոր յարաբերութիւններ` իրենց միջեւ հնարաւոր բոլոր տարաձայնութիւնները քննարկելու եւ դրանց լուծումները գտնելու նպատակով:
Մենք հէնց այս հաւատամքով ենք առաջնորդւում ամենատարբեր համարկման գործընթացներում մեր մասնակցութիւնն իրականացնելիս: Հայաստանն այսօր Եւրասիական տնտեսական միութեան գործօն անդամ է եւ իր շահագրգիռ մասնակցութեամբ փորձում է նպաստել տնտեսական խոշոր այդ տարածքում ապրանքների ու ծառայութիւնների անարգել տեղաշարժի ճանապարհով մարդկանց համար աւելի շատ բարիք ստեղծելու ջանքերի խթանմանը: Դրական արդիւնքներ արդէն իսկ ունենք, ինչն ապագայի լաւ յոյսեր է ներշնչում: Մենք նաեւ ծրագրում ենք նոյեմբեր ամսին Եւրոմիութեան հետ ստորագրել համաձայնագիր` համապարփակ եւ ընդլայնուած գործընկերութեան մասին, որը, մեր համոզմամբ, կ՛օգնի մեզ նոր թափ հաղորդել Հայաստանում իրականացուող հաստատութենական բարեփոխումներին:
Յարգելի՛ տիկնայք եւ պարոնայք,
Ցաւօք, շարունակում է լուրջ մարտահրաւէր մնալ Մերձաւոր Արեւելքում առկայ անկայունութիւնը:
Մենք մեծ ցաւով ենք հետեւում Սիրիայի ճգնաժամին եւ մարդասիրական իրավիճակին, որից տուժում է քաղաքացիական բնակչութիւնը, այդ թւում նաեւ` այդ երկրի հայ համայնքը: Հայաստանն իր հնարաւորութիւնների սահմաններում ձգտում է դոյզն-ինչ մեղմել Սիրիայի ժողովրդի տառապանքները` տրամադրելով մարդասիրական օգնութիւն: Մենք նաեւ պատրաստակամ ենք մասնակցելու Սիրիայում ՄԱԿ-ի հովանու եւ համապատասխան մանտաթի ներքոյ խաղաղարար ջանքեր ձեռնարկելու շուրջ հնարաւոր քննարկմանը:
Յարգելի՛ պարոն նախագահ,
Կասկած չունեմ, որ Միաւորուած ազգերի մեր ընտանիքը կարող է ապահովել համագործակցութեան այն նոր որակը, որը թոյլ կը տայ դիմագրաւել ժամանակակից համաշխարհային եւ տարածաշրջանային մարտահրաւէրները: Հէնց այդ նպատակով է, որ Հայաստանը մասնակցում է ՄԱԿ-ի մի շարք խաղաղապահ գործողութիւնների: Աւելի՛ն. մենք պատրաստակամ ենք աւելացնելու Լիբանանում` ԵՈՒՆԻՖԻԼ եւ Մալիում` ՄԻՆՈՒՍՄԱ առաքելութիւններում մեր մասնակցութիւնը:
Հայաստանը լինելով բարդ տարածաշրջանում տեղակայուած, դէպի ծով ելք չունեցող երկիր, ունենալով սակաւ բնական պաշարներ` շարունակաբար յայտարարել է, որ իր ամենաարժէքաւոր պաշարը մարդն է: Յիրաւի, ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ Միաւորուած ազգերի մեր ամբողջ ընտանիքում ամէն ինչի կենտրոնում պէտք է պահել մարդուն, պէտք է ձգտել խաղաղութեան եւ արժանապատիւ կեանքի բոլորի համար` կայուն մոլորակի վրայ:
ՄԱԿ-Ի ԿԵԴՐՈՆԱՏԵՂԻ
19 սեպտեմբեր 2017