ԹԱՄԱՐ ՀԵՐԿԵԼԵԱՆ
Աչքերս հազիւ կրցայ բանալ արեւածաղիկին արձակած շողերէն եւ ցորենի հասկերուն հետ օրօրուելով` գտայ ճամբայ մը դէպի, դէպի, դէպի… Հանգիստ կը դիմաւորէի խիտ անտառներուն ստուերները եւ հարազատի պէս կ՛ուզէի շա՜տ գաղտնիքներ հասկնալ անոնցմէ: Լեռներն ու կիրճերը, անյատակ ձորերը միայն յաւելեալ ճիգի եւ կամքի ներշնչարաններ էին. չէի վախնար: Ցերեկն ու գիշերը իրարու խառնած` կը քալէի սրտիս կշռոյթով: Մերթ ընդ մերթ երկինքը իր խաղերը կը ներկայացնէր` օրուան մտածումներուս բեմադրութեամբ. պայծառ երկինք եւ յոյսի շողեր, գորշ ամպեր, մռայլութիւն եւ քաջութիւն: Արկածախնդրութեան մը գերին դարձած` չէի զգար ծանրութիւնը ոտքերուս, յամառօրէն կը քաշէի մարմինս եւ կ՛երթայի դէպի, դէպի, դէպի… Տեղ-տեղ գմբէթաւոր հարազատներ` իրենց շալակին սպասումի յոգնութիւնը, տեղ-տեղ դարաւոր խոց, քարեղէն համբերութիւն եւ լռութիւն: Տեղ մը` հեքիաթ… լեռներուն սիրահարած արեւածագը, արեւածաղիկներուն հարսանիքը, ճերմակ ձին եւ հրայրքը արեւմարին: Տեղ-տեղ` լուսամուտներէ սպրդող վաղուան արշալոյս եւ հաւատքի ուժ. գիւղեր, քաղաքներ, կեանքի եւ մահուան ուրուականներ, բայց միշտ` անառիկ ամրոցներ: Անկարելի էր կանգ առնել… Կապոյտ-կանաչ հորիզոն, ոսկի դաշտեր, մով լեռներ. հազարամեայ ծառեր, նորափթիթ ծառեր, կտրուած ծառեր, բայց անվերջ ծիլեր:
Աչքեր… ծիծաղ ու ցաւ, խինդ ու ցասում ամփոփող աչքե՜ր, «հայու աչքեր, սիրուն աչքեր»: Եւ վերջապէս` սեւ երկինքին տակ պայծառ տղաք…կեանքէն մահ նետուող խիզախութիւն, հողին համար հող գրկող անմահութիւն եւ վեհութիւն:
***
Հասայ եւ հիմա պինդ կը նայիմ ձեր աչքերուն, մեռնո՛ղ եւ ապրո՛ղ տղաք: Ձեզմով աւելի՛կը հասկնամ պատանեկութեանս առաջին տարիներուն մեր ուսուցիչներուն ոգեւորութիւնը, երբ կը խօսէին իրականութեան ճամբան գտած մեր երազներուն մասին, դասագիրքերէն դուրս կը խօսէին նոր հերոսներու կերտած պատմական քայլերուն մասին: Որքա՜ն կը հպարտանայինք ձեզմով, եւ մեր «կտոր մը երկինք»-ին վրայ յաճախ կը սաւառնէին արծիւներ: «Թնդա՛, Ղարաբա՛ղ, մրրիկի երկիր, մեր սիրտը քեզ է եւ արծիւներուդ» երգը կը ցնցէր մեր հազիւ ամրացող էութիւնը, աւելի հնչեղ կը դառնային միութենական կեանքը իմաստաւորող յեղափոխական երգերը` իրենց խորքով, հերոսներու փոխանցած պատգամով: Ձեր խոժոռ հայեացքէն աւելի կը հասկնամ, թէ ինչո’ւ հայրս իր ցուցամատը վճռական թափով կը շարժէր, երբ մեր ընտանեկան թէ ընկերական խրախճանքները կ՛աւարտէին «Մենք անկեղծ զինուոր ենք» երգով: Աւելի՛ կը գիտակցիմ, թէ ինչո՛ւ պրն. Զաքարը մեզի կը սորվեցնէր, թէ մե՛նք ալ «Ղարաբաղի բալիկն ենք, մեր պապերի յոյսն ենք…»: Այո՛, հերո՛ս եղբայրներ, ձեր աչքերէն արձակուող կայծն է, որ զիս կը մղէ ճիշդ հասկնալու «Մեր հայրենիքը», թէկուզ երբեմնի «թշուառ ու անտէր», բայց Հպա՛րտ Հայրենիքը` «իւր ազգի ազատութեան» նահատակներուն անվեհեր խոյանքով: Փա՜ռք ձեզ, որ անխառն հայրենասիրութեամբ, անսակարկ նուիրումով եւ արդար հպարտութեամբ կերտեցիք նոր եւ հայուն վայել ուժեղ պատմութիւն:
***
21 նոյեմբեր 1998: Հայրս տուն մտաւ` ձեռքին Հրայր Բազէի «Արցախ» լուսանկարներու գիրքը: ՀՅԴ-ի 108-ամեակին առիթով մեր գիւղին մէջ կազմակերպուած խրախճանքին վիճակահանութեան նուէրն էր, օրուան բախտաւորը` հայրս: Խորքին մէջ ես էի բախտաւորը, որովհետեւ ճիշդ այդ օրերուն փափաք յայտնած էի` ունենալու այդ խօսուն գիրքը:
Հօրս դէմքին կը ցոլար սրտին անհուն բերկրանքը, իսկ ես կը բանայի առաջին էջը` արեւածաղիկն ու ցորենները, ժպտացող եւ շարժող կեանքի շնչող յուշարձանները: