ՊԵՏԻԿ
Հայրը` գաղափարի, կորիզը` վեհ երրորդութեան, վիթխարի նահատակը, որ`
«Ուխտեցի ըմպել մի բաժակ բռնակալ արքայի արիւնից…», որ`
«Ես սրտի փոխարէն ունէի իմ կրծքում պողպատ զսպանակ,
Անծանօթ էր կեանքում ինձ համար ամենայն վարանում ու ահ,
Մեր երկրի արի այրերից կազմեցի ես մե՛ծ մի բանակ,
Եւ միշտ սեւ դրօշի վրայ գրեցի. «Հայրենիք կամ Մահ»:
եւ վերջապէս`
«Ես գլուխս դարձրի այնժամ դժոխքի մի գոռ մեքենայ,
Բայց, դժբախտ փորձի ժամանակ, արքայից հեռու նա պայթեց,-
Եւ խփեց-խորտակեց նա ինձ… իսկ արքան կենդանի մնաց,
Եւ, իբրեւ դեւի տրիտուր, նախճիրներ նիւթեց ու ջարդեր…»:
Ու Չարենց կը շարունակէ`
«Հըդահի՜ւն, Հըդահի՜ւն, Հըդահի՜ւն» – ձայնում էր կանչով շառաչուն,
Ձեռները կարօտով հոլաձեւ մարդուն տարածած,
«Խա՜ն-Բա՜ն-օ՜տ, Խա՜ն-Բա՜ն-օ՜տ, Բա՜ն-օ՜տ» – ձայնակցում էր նրա հառաչին
Ուղեկիցը նրա` ամեհի էքստազում ինչպէս վերացած»…
Այս էր Չարենցի «Մահուան տեսիլը», 1905 մարտի 1-ին` Քրիստափորի զոհաբերումը ազգին խորանին մատուցուած իբրեւ պատարագ:
«Դէպի Երկիր» կոչին հեղինակը այսօր կը ննջէ Պուլկարիոյ Վիտոշ լերան լանջին, հեռու հայրենիքէն, որուն ազատութեան համար ան կազմեց իր բանակը. «Մահ կամ ազատութիւն» նշանաբանն ունենալով առաջնորդ:
Քրիստափոր ծրագրած էր ականահարել Կարմիր սուլթանը 1890-ի 300.000 անմեղ հայերու ջարդին ի պատասխան, բայց «դժբախտ փորձի ժամանակ արքայից հեռու նա պայթեց», ուր զոհուեցաւ ինքն ու իր զինակից Վռամշապուհը:
Մենք մեր ուսերուն ունինք անվիճելի պարտականութիւնը` Քրիստափոր Միքայէլեանի աճիւնները փոխադրել հայրենիք, ի պատասխան «Արի տուն» կոչին, ուր այդ շիրիմը կը դառնայ ուխտավայր` մեր երիտասարդ սերունդներուն, որպէսզի ամէն մարտի 1-ին հաղորդուին անոր ոգիով, որ կեանքին մէջ չունէր վարանում ու ահ, «հըդահիւն» իրենց սրտերուն մէջ դրոշմուած` ճակատաբաց տողանցելու իբրեւ «Խա՜ն-Բա՜ն-օ՜տ»-ի հետեւորդներ: «Արի տուն», ուր հպարտ կը ննջես քու կերտած արի այրերուն բանակի դրօշին տակ, Արարատի հովանիին ներքեւ: