ՆԱԹԱՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ
Քաթալան հանրապետական ձախ կուսակցութիւնը ժողովրդավարական-ընկերվարական եւ ձախ-ազգայնական կուսակցութիւն մըն է, որ կը նպատակադրէ կերտել անկախ Քաթալոնիոյ պետութիւն` հանրապետական, աշխարհիկ եւ ընկերային արդարութեան հիմքերով:
Հանրապետական ձախ կուսակցութիւնը հիմնուեցաւ 19 մարտ 1931-ին, Պարսելոնայի մէջ տեղի ունեցած «Ձախերու ժողով»-ին, որուն ընթացքին քաթալան ընկերութեան մէջ գործող յառաջդիմական ուժեր (գլխաւորութեամբ` Քաթալան հանրապետական եւ Քաթալան պետութեան կուսակցութիւններուն) կը միաձուլուին կերտելու համար այսօրուան Քաթալան հանրապետական ձախ կուսակցութիւնը:
Հանրապետական ձախի գաղափարաբանական ակունքները ըմբռնելու համար պէտք է ամպայման հասկնալ նաեւ անոր մէջ միաձուլուած երկու մեծ ուժերու գաղափարաբանական աշխարհահայեացքները: Քաթալան հանրապետական եւ Քաթալան պետութեան կուսակցութիւնները եղած են ժողովրդավարական ու հանրապետական կուսակցութիւններ եւ առաջնահերթ նկատած են մէկ կողմէ տապալել թագաւորական իշխանութիւնը, իսկ միւս կողմէ` ռազմապաշտ-բռնապետ Փրիմօ տէ Ռիվերայի իշխանութիւնը:Անշուշտ, երկու կուսակցութիւններուն միջեւ գաղափարաբանական տարբերութիւնները աւելի ի յայտ եկած են իրենց որդեգրած քաղաքականութիւններուն ընդմէջէն: Օրինակի համար, Քաթալան հանրապետական կուսակցութիւնը եղած է աւելի ձախակողմեան, քան` Քաթալան պետութեան կուսակցութիւնը: Առաջինը աւելի կեդրոնացած էր Սպանիոյ ժողովրդավարացման ու աշխարհիկացման եւ քաթալան ազգային մշակոյթի զարգացման վրայ, իսկ Քաթալան պետութեան կուսակցութիւնը աւելի ծանօթ էր թագաւորական իշխանութեանց դէմ ուժային պայքարով եւ նշանաւոր է Սպանիոյ Ալֆոնսօ ԺԳ. թագաւորին մահափորձով:
1931-ը անկիւնադարձային տարի մը կ՛ըլլայ Քաթալոնիոյ համար: Հանրապետական ձախ կուսակցութեան ղեկավարութիւնը յաճախ կը յայտարարէր, որ Քաթալոնիան անկախ հանրապետութիւն պիտի մնայ Իպերիոյ մէջ` սպանական դաշնակցային իշխանութիւններուն ներքեւ:14 ապրիլ 1931-ին կը տապալի թագաւորութիւնը, եւ կը յայտարարուի երկրորդ հանրապետութեան ստեղծումը: Ժողովրդային խանդավառութիւն կը տիրէ Սպանիոյ մէջ (ներառեալ` Քաթալոնիոյ): 9 դեկտեմբեր 1932-ին սպանական խորհրդարանը Քաթալոնիոյ ինքնավարութեան կողմ բանաձեւ մը կ՛անցընէ, եւ այսպիսով Քաթալոնիան կը դառնայ ինքնավար համայնք մը` սպանական դաշնակցային հանրապետութեան մէջ եւ կ՛ունենայ իր տեղական խորհրդարանը: 1932-ին տեղի կ՛ունենան Քաթալոնիոյ խորհրդարանական ընտրութիւնները, որոնց ընթացքին հանրապետական ձախերը կը շահին քուէներուն 47,1%-ը (85 աթոռէն 56-ը) եւ կը դառնան ինքնավար համայնքի կառավարող ուժը:
1936-ի ընտրութիւններուն ընթացքին կը կազմուի յառաջդիմական ուժերը համախմբող միացեալ դաշինք մը, որ կ՛անուանուի «Ժողովրդային ճակատ» անունով: «Ժողովրդային ճակատ»-ին անդամակցող գլխաւոր կուսակցութիւններն էին` Ընկերվար բանուորական, Համայնավար, Մարքսական միաւորման բանուորական կուսակցութիւն (թրոցքիական), առաւել եւս անիշխանական «Աշխատանքի ազգային միութիւն»-ը եւ այլ փոքր ձախակողմեան ուժեր: Հանրապետական ձախ կուսակցութիւնը, համաձայն իր հանրապետական, ժողովրդավարական եւ ընկերվարական սկզբունքներուն, մաս կը կազմէ «Ժողովրդային ճակատ»-ին` ընդդէմ ֆրանքոյական ֆաշական շարժման: Նոյն տարին կը բռնկի սպանական քաղաքացիական պատերազմը: Քաղաքացիական պատերազմի երեք տարիներուն ընթացքին (1936-1939) Հանրապետական ձախը, ընկերակցութեամբ Քաթալոնիոյ մէջ գործող «Ժողովրդային ճակատ»-ի անդամներուն, կը ստանձնէ Քաթալոնիա համայնքի ինքնապաշտպանութիւնը եւ կը յաջողի պարտութեան մատնել նոյն տարուան 19 յուլիսին Քաթալոնիոյ մէջ տեղի ունեցած ֆաշական յեղաշրջման փորձը: Դիմադրութիւնը կը տեւէ մինչեւ 10 փետրուար 1939, երբ Ֆրանքոյի ֆաշական կառավարութիւնը կը գրաւէ Պարսելոնան (ուր ապաստանած էր Սպանիոյ դաշնակցային կառավարութիւնը) եւ կը տապալէ հանրապետութիւնը:
Ինչպէս Սպանիոյ, նմանապէս նաեւ Քաթալոնիոյ մէջ կը ծագին զանազան հարցեր: Այս իմաստով ալ բարացուցական էին համայնավարներուն եւ Մարքսական միաւորման բանուորական կուսակցութեան միջեւ գաղափարական հիմնահարցն ու անիշխանական շարժման ապստամբութիւնը: Ինչպէս յայտնի էր բոլորին, համայնավարները կ՛որդեգրէին ստալինեան կողմնորոշումները, միւս կողմէ ալ մարքսական միաւորը յստակօրէն թրոցքիական ուղղութեան վրայ էր, մինչ անիշխանական «Աշխատանքի ազգային միութիւն»-ը ընկերային յեղափոխութեան կոչ կ՛ուղղէր Սպանիոյ մէջ` համագործակցային սեփականատիրութեան յանձնելով արտադրութեան միջոցները: Այդ ժամանակ Քաթալոնիոյ կառավարութեան նախագահն էր Լուիս Քոմփանիսը (Հանրապետական ձախ կուսակցութեան անդամ), որուն առաջնահերթութիւնն էր միացեալ պահել հակաֆաշական ճակատը. ստալինականներու եւ թրոցքիականներու միասնականութիւնը պահելու համար, Քոմփանիս կը հիմնէ հակաֆաշական մարտական կեդրոնական կոմիտէ, որ կ՛ընդգրկէ Քաթալոնիոյ մէջ գործող բոլոր հակաֆաշական կուսակցութիւնները (ներառեալ` ստալինականներն ու թրոցքիականները) եւ հիմք կը դնէ Քաթալոնիոյ ապահովութեան, որուն մէջ մեծ դեր կը խաղայ Հանրապետական ձախ կուսակցութեան երիտասարդական թեւը: Քաթալանական իշխանութիւնները նաեւ կը զսպեն անիշխանական ապստամբութիւնը, սակայն անվտանգութեան ապահովման սիրոյն, առիթ կու տան համագործակցային սեփականատիրութեան ընդլայնման:
Ֆրանքոյի տարիները դաժան տարիներ կ՛ըլլան սպանացիներուն համար ընդհանրապէս` անոր հետեւած ազգայնամոլ եւ բռնատիրական հակաժողովրդավարական քաղաքականութիւններուն պատճառով: Կ՛արգիլուի բոլոր կուսակցութիւններուն, նաեւ ընդդիմադիր լրատուամիջոցներուն գործունէութիւնը: Սպանացման քաղաքականութիւնը կը սկսի` արգիլելով քաթալաներէնի ու պասքերէնի հանրային օգտագործումը, նոյնիսկ կ՛արգիլուին բոլոր քաթալանական եւ պասքեան տօներուն նշումները: 1939-1975 տարիներուն ընթացքին Հանրապետական ձախ կուսակցութիւնը կը գործէ աքսորի մէջ (Ֆրանսա):
Ֆրանքոյի իշխանութեան անկումէն ետք (1975) հանրապետական ձախերը եւս բացայայտօրէն վերստին հրապարակ կու գան քաթալանական քաղաքական դաշտին մէջ: Հանրապետական ձախերը շուտով կ՛ազդուին սպանական նոր հաստատուած ընկերային-տնտեսական կլիմայէն: Անոնք աջակիցը կը դառնան կնոջական, սեռային հաւասարութեան, աշխարհիկացման եւ հանրապետութեան վերահաստատման շարժումներուն, ինչպէս նաեւ` հակախստամբերական ցոյցերուն: Անոնք 1 հոկտեմբեր 2017-ին տեղի ունեցած Քաթալոնիոյ անկախութեան հանրաքուէն հովանաւորող գլխաւոր ուժերէն մին կը դառնան: