(Հայաստան-Սփիւռք Համահայկական 6-րդ Համաժողովին «Հայապահպանումի Հիմնախնդիրներ» Ուղղութեան Վերջին Նիստավար, Սուրիոյ Խորհրդարանի Անդամ Ժիրայր Ռէյիսեանի Բացման Խօսքը)
2014-ի սեպտեմբերին տեղի ունեցած Հայաստան-սփիւռք 5-րդ համաժողովին սուրիահայութեան յատկացուած նիստերուն ներկայացուած համապարփակ զեկոյցներուն կողքին, առաջարկներու բաժինով հնչեց նաեւ համահայկական մարմին կամ խորհուրդ մը ստեղծելու անհրաժեշտութիւնը` բաղկացած պետական, հոգեւոր եւ ազգային կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներէ, անյապաղօրէն արձագանգելու, քաղաքական անկայուն իրավիճակներու մէջ գտնուող երկիրներու, հայ համայնքներու կարիքներուն, կարելի աջակցութիւն կազմակերպելու եւ այդ ուղղութեամբ ռազմավարութիւն մշակելու համար:
Ճիշդ է, որ նախորդ քանի մը տարիներուն լուսարձակի տակ էին Սուրիոյ իրադարձութիւնները, եւ համահայկական ուշադրութեան առարկայ էին սուրիահայութեան իրավիճակի խնդիրները, սակայն նախքան Սուրիան, ոչ նուազ ցնցումներ, նոյնիսկ համայնքի գոյատեւման մտահոգութիւններ եւ հարցեր ապրեցան` Լիբանանը, Իրանը, քուէյթահայութիւնը` Քուէյթի գրաւման տարիներուն, եգիպտահայութիւնը` թագաւորութեան անկումէն ասդին: Բնականաբար ոչ ոք կրնայ ենթադրել կամ յստակօրէն նախատեսել, թէ հետագային ե՛րբ եւ ո՛ւր կամ ինչպիսի՛ հարցեր կրնան դիմագրաւել մեր համայնքները:
Մեր ժողովուրդի պարտադիր սփիւռքացման ծանր ու դժուարին պայմաններուն ներքեւ յարգանքէ ու գնահատանքէ վեր աշխատանք եղած են գաղութներու ղեկավարման գործերը, հայապահպանման եւ ազգապահպանման պետականացման գործի կազմակերպումը` շնորհիւ մեր կազմակերպութիւններու, ազգային եւ հոգեւոր իշխանութիւններու ու ժողովուրդի զաւակներու անձնազոհ եւ բոլորանուէր ճիգերուն եւ ձեռքբերումներուն, նոյնիսկ ի բացակայութեան հայրենի անկախ պետականութեան մը ուղղակի զօրակցութեան: Ի վերջոյ, կարելի է ըսել, որ ստեղծած եւ ունեցած ենք փորձով եւ գործով շահուած վարկ եւ ուժ, որ գոյութեան արժանապատիւ պահպանման կողքին, ոչինչ զլացած է նաեւ հայրենիքի հզօրացման:
Շուրջ դար մը առաջ Ա. Հանրապետութեան անկախութեան առաջին կայծով ներշնչուած ու ազգային հաւատքի հիմնաքարը հաստատած մեր ժողովուրդը, երբ այսօր վերանկախացման քառորդ դարը եւս բոլորած` հայրենի ազատ երկնքի, անկախ պետականութեան եւ վեհօրէն ծածանող դրօշին ներքեւ լիաթոք կը շնչէ, ժամանակն է այլեւս համատեղելու տարիներու ընթացքին շահուած մեր համազգային փորձն ու կարողականութիւնը` ոչ միայն առաւել զօրացնելու հայրենիքն ու հայրենի պետականութիւնը, այլեւ պետականութեամբ զօրացած` դուրս գալու դասական ամուլ ժողովներէն ու համաժողովներէն եւ անցնելու գործնական քայլի` գործնապէս ստեղծելու եւ իրագործելու համահայկական մեծ կառուցակարգ, համատեղօրէն ու բոլորով լաւագոյնս դիմագրաւելու ժողովուրդի որեւէ մէկ հատուածին թէ ընդհանուրին սպառնացող որեւէ հարց կամ վտանգ… ուր եւ ինչ ալ ըլլայ այդ: Վտանգներ, որոնք իրականութեան մէջ նորօրեայ պատուհասներ չեն, նոյնիսկ հիմնապատճառներ են սփիւռք իրականութեան ծնունդին: Անոնցմէ պատմութեան տարբեր փուլերուն քանիցս պատահած գէթ երկուքը կ՛արժէ թուել եւ յիշեցնել.
1.- Հալածանքներ, սպանդ, բռնագաղթեր։
2.- Տնտեսական ծանր իրավիճակներ, հետեւաբար եւ` պանդխտութիւն ու գաղթ, որոնք անկախ օրին պատճառած ցաւէն, տագնապէն ու տառապանքէն, իրենց անջնջելի ազդեցութիւնը, հետքը դրոշմած, թողած են հայ մտքին, զգացումին, մտածելակերպին եւ, ի վերջոյ, նկարագրին վրայ, որ նաեւ յստակօրէն տեղ գտած է եւ կ՛արտացոլայ մեր գրականութեան, երաժշտութեան եւ մշակոյթի տարբեր ոլորտներուն մէջ իսկ:
Հետեւաբար, եկէ՛ք հանդարտաքայլ, բայց ինքնավստահ, սփիւռքի ուժն ու կարողականութիւնը ճիշդ գնահատած ու գումարած` հայրենիքի ու պետականութեան կարելիութիւններուն ու տուեալներուն, քայլ մը առաջ երթալով, կարենանք համահայկական այս հանդիպումները արգասաւորման հունի մէջ դնել: Համազգային փոխգործակցութեան, փոխամբողջացման, փոխզօրացման եւ ազգովին հզօրացման` անվիճելի նոյն եւ մէկ տեսլականով, որ անկասկած միաժամանակ հիմնական միջոցն է մեր ազգային երազներու իրականացման եւ արդար Դատի ու իրաւունքներու ձեռքբերման:
Ինչ կը վերաբերի սուրիահայութեան եւ սուրիական տագնապին, պիտի փորձեմ շատ հակիրճ յետադարձ ակնարկով մը եւ ներկայի իրապաշտ պատկերագծումով մը ներկայացնել ընդհանուր իրավիճակը այսօր` ձգելով սուրիահայութեան հետ առնչուած բաժինը մեր շատ յարգելի զեկուցաբերներուն:
Սուրիա եւ սուրիական տագնապ
Միջազգային քաղաքական բեմերու, լրատուական, մարդասիրական եւ բարեսիրական ու դեռ զանազան առնչուած կողմերու ցուցափեղկերուն մէջ, շուրջ 7-րդ տարին ըլլալով, լուսարձակի տակ առնուած եւ յաճախ առաջնային տեղ յատկացուած է, այսպէս անուանուած` սուրիական տագնապին, իրադարձութեանց եւ այս գետնի վրայ տեղի ունեցող զարգացումներուն: Այսպէս անուանուած ըսի, որովհետեւ այս պատերազմն է գերպետութիւններու շահերու խաչմերուկին իրենց քաղաքատնտեսական ծրագիրներու հեզասահ ընթացքը խանգարող եւ խոչընդոտող դիրքորոշումներու հակադրութեան եւ հակամարտութեան, որուն կարեւորագոյն բաժիններէն մէկը Սուրիոյ` իր քաղաքական իմաստով Արեւմուտքի ենթակայ դառնալն է:
Վեցէն եօթը տարիներու վրայ երկարող` հայրենաքանդ կռիւ, ամէնօրեայ ռմբակոծումներ, տասնեակ հազարաւոր զոհեր, նահատակներ, անհաշիւ վիրաւորներ անդամահատուածներ ու հաշմանդամներ, աննկարագրելի աւեր, կողոպուտ ու կորուստ, բազմահազարներ տնահան ու գաղթական, ու երբ ըսուած է բազմազգի մեծ պատերազմ, ճիշդ է, որովհետեւ` 90-է աւելի երկիրներէ այլատեսակ կռուողներ, վարձկաններ, կրօնամոլ ծայրայեղական զինեալներ, բարբարոսական անհաւատալի ու աննկարագրելի ոճրարարքներ: Զարմանալիօրէն արաբական աշխարհի մէկ ծայրէն կը սկսէր այս մահամրրիկը, որ իր ծնունդէն «Արաբական գարուն» անուանակոչուած է, «գարուն» մը, որ յստակ է այլեւս, որ լայն ախորժակներով սրուած կարգ մը պետութիւններու երազած ու ծրագրած շահերուն գարնան մը ցանկութիւնն էր, որուն կարծեցեալ իրագործման համար տիկնիկային դերաբաշխութեամբ թատերաբեմ բերուած էին շրջանային կարգ մը երկիրներ ու մանաւանդ` Սուրիոյ հողերուն մշտապէս աչք ունեցող Թուրքիան: Սուրիահայութիւնը` որպէս մէկ իւրայատուկ բաղկացուցիչը Սուրիոյ ժողովուրդին, անմասն չմնաց այս բոլորէն, բայց եւ մնաց ամուր, տէր` իր գոյութեան եւ հաստատութիւններուն, շարունակելով կեանքը իր բոլոր երեսներով:
Զինուորական գետնի վրայ Սուրիա այսօր իր դաշնակիցներով ու բարեկամ ուժերու ամբողջական զօրակցութեամբ, կ՛արձանագրէ իրերայաջորդ տիրական ձեռքբերումներ` սկսած անցեալ դեկտեմբերի Հալէպի ազատագրումէն, հասնելով անցնող տասնօրեակին բանակի Տէր Զօրի մուտքին, շարունակելով դէպի ամբողջական ազատագրման գործընթաց, որ կանգ պիտի չառնէ մինչեւ վերջին ապօրինի զինեալի, ահաբեկչական բջիջի ամբողջական մաքրագործումը սուրիական հողերու ողջ տարածքէն:
Քաղաքական գետնի վրայ բացայայտ է, որ Սուրիոյ դէմ որոգայթ լարողները ձախողած են եւ պարտուած: Այս` իրենց իսկ պաշտօնական դէմքերու հրապարակային խոստովանութիւններով. սակայն, ինչպէս Սուրիոյ վսեմաշուք նախագահը իր վերջին ելոյթին ընթացքին կ՛ըսէր. «Այս չի նշանակեր, որ մենք այս պահուս յաղթած ենք, սակայն այս բոլորին ընդմէջէն յստակ կ՛երեւին յաղթանակի նշոյլները»: Ինքնավստահ ու հաստատակամ կ՛ընթանանք դէպի այն ուղին, որ իր արդիւնքներով ոչ միայն ժողովուրդին մօտ դարձաւ յոյսի շունչ, այլեւ` յստակ համոզում ու պայծառ պատկեր գալիքին: