Ճիշդ 6 տարի առաջ, 2011-ին ամերիկեան Քոնկրեսի արտաքին յարաբերութիւններու յանձնախումբը յուլիս 20-ին կ՛ընդունէր խիստ ձեւակերպումներ պարունակող որոշում մը` պահանջելով, որ Թուրքիան բոլոր քրիստոնէական եկեղեցիները վերադարձնէ անոնց «օրինական սեփականատէրերուն»:
Քոնկրեսի յանձնախումբը համապարփակ յաւելուած ընդունած է Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարութեան Օտարերկրեայ յարաբերութիւններու լիազօրման որոշումին մէջ` կոչ ուղղելով արտաքին գործոց նախարարին, որ` «Թուրքիոյ ղեկավարներուն եւ Թուրքիոյ այլ պաշտօնեաներու հետ պաշտօնական բոլոր հաղորդակցութիւններուն ընթացքին նշէ, թէ Թուրքիան պէտք է`
1) Վերջ դնէ ամէն տեսակի կրօնական խտրականութեան,
2) Թոյլ տայ, որ քրիստոնէական եկեղեցիներու կալուածներուն օրինական սեփականատէրերը կրօնական արարողութիւններ իրականացնեն եւ ընկերային ծառայութիւններ մատուցեն,
3) Օրինական տէրերուն վերադարձնէ քրիստոնէական եկեղեցիները եւ պաշտամունքի այլ վայրեր, նաեւ` վանքերը, դպրոցները, հիւանդանոցները, յուշարձանները, մասունքները, սրբավայրերը եւ կրօնական այլ կալուածներ, ներառեալ` արուեստի գործերը, ձեռագիրները, զգեստները, անօթները եւ այլ իրեր,
4) Քրիստոնէական եկեղեցիներու կալուածներու հոգեւոր եւ աշխարհական օրինական սեփականատէրերուն արտօնէ վերանորոգել Թուրքիոյ տարածքին գտնուող բոլոր քրիստոնէական եկեղեցիները եւ պաշտամունքի վայրերը, վանքերը, դպրոցները, հիւանդանոցները, յուշարձանները, մասունքները, սրբավայրերը եւ կրօնական այլ գոյքեր:
Դեկտեմբեր 2011-ին Միացեալ Նահանգներու քոնկրեսի Ներկայացուցիչներու տունը որդեգրեց Կրօնական ազատութիւններու մասին թիւ 306 բանաձեւը, որ Թուրքիոյ կոչ կ՛ուղղէ հայկական եւ քրիստոնէական բոլոր եկեղեցիները վերադարձնելու իրենց պատմական իրաւատէրերուն, թոյլատրելու անոնց մէջ հոգեւոր արարողութիւններ կատարել, վերցնելու կրօնական խտրականութիւնները:
Այժմ, Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարար Ռեքս Թիլըրսըն օգոստոս 15-ին ներկայացուցած է նախարարութեան զեկուցումը աշխարհի մէջ կրօնական ազատութեան վերաբերեալ:
Հայկական առումով արձանագրուած է`
Ա. Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան հայցը, որ կը պահանջէ վերադարձնել 1915 թուականին ապօրինի կերպով գրաւուած Սիսի կաթողիկոսական նստավայրը: 2016 յունիսին, Թուրքիոյ Սահմանադրական դատարանը մերժած էր հայցը` ընթացակարգային պատճառներով, սակայն, դեկտեմբերին, հայցուորը դիմած էր Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական դատարան:
Բ. Թուրքիոյ իշխանութիւնները դադրեցուցած են կրօնական ծիսակատարութիւնները Աղթամար կղզիի հայկական Ս. Խաչ եկեղեցւոյ մէջ, ուր պատարագ կատարել կ՛արտօնուի տարին մէկ անգամ միայն:
Գ. Պոլսոյ հայոց պատրիարքի ընտրութեան ուղղութեամբ պետութիւնը կը փորձէ միջամտել ընտրութիւններուն: Հոն յիշատակուած է նաեւ Տիգրանակերտի Սուր շրջանին մէջ եկեղեցիներու պետականացման պարագան. մասնաւորապէս ըսուած է, թէ կը սպասուէր, որ շրջանին մէջ տեղի ունեցած զինեալ բախումներուն իբրեւ հետեւանք մեծ վնասներ կրելէ ետք` այդ եկեղեցիները անյապաղ վերադարձուէին համապատասխան համայնքներու հիմնարկներուն:
Դ. Պոլսոյ Թուզլա շրջանին մէջ գտնուող հայ որբերու ճամբարը` «Քամփ Արմէն»-ը հայկական համայնքին վերադարձնելու իրաւունքին վերատիրանալու համար համայնքը պայքարած է 175 օր:
Քոնկրեսի արտաքին յարաբերութիւններու յանձնախումբէն Քոնկրեսի 306 բանաձեւ եւ այժմ արտաքին գործոց նախարարութեան զեկուցում` նկատի ունենալով միայն ամէնէն հիմնական փուլերը, պաշտօնական Ուաշինկթընը ո՛չ միայն ընդհանրապէս կրօնական ազատութիւններու հարցով, այլ նաեւ հայութեան հետ առնչուած պահանջներու ուղղութեամբ դրսեւորած է քաղաքական հետեւողականութիւն: Խնդիրը ըստ ձեւի կրօնական ազատութիւններուն կը վերաբերի, բայց ըստ էութեան հիմնովին քաղաքական է անշուշտ: Պաշտօնական Ուաշինկթընի ընդհանուր առաջադրանքները Թուրքիայէն այս զեկուցումով վերածուած են ուղղակի պահանջներու: Նախադրեալները կը յուշեն, որ պահանջներու օղակը աւելի սեղմուելու միտումներ կը դրսեւորէ:
«Ա.»