Պահե՛լ Եւրոպական Ուղղութիւնը

ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ

Հոկտեմբերի կէսերին Եւրոպական Միութիւնը որոշում ընդունեց Հայաստանի հետ սկսել նոր բանակցութիւններ: Ակնկալւում է, որ բանակցութիւնները կը մեկնարկեն մինչեւ 2015թ. աւարտը, իսկ արդէն յաջորդ տարուայ վերջերին նոր փաստաթուղթը պատրաստ կը լինի ստորագրելու: Այսպիսով, երկու տարուայ դադարից յետոյ Հայաստանն իր թիւ մէկ առեւտրային գործընկեր Եւրոպական Միութեան հետ սկսում է նոր բանակցութիւններ` նոր փաստաթղթի շուրջ:

Հայաստանի արտաքին առեւտրի կառուցուածքում Եւրոպական Միութիւնը գրեթէ միշտ եղել է առաջին տեղում: Հայաստանի տնտեսութեան մէջ Եւրոպական Միութիւնն առաջատար ներդրողներից է: Եւրոպայի ֆինանսական օժանդակութիւնը Հայաստանին անկախութիւնից ի վեր պատկառելի է: Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան մէջ եւրոպական ուղղութիւնը մշտապէս եղել է առաջնային մինչեւ 2013-ի սեպտեմբերի 3-ը, երբ Սերժ Սարգսեանը Մոսկուայում յայտարարեց, որ Հայաստանը պատրաստւում է միանալ Մոսկուայի ստեղծած Մաքսային միութեանը (հետագայում` Եւրասիական տնտեսական միութիւն, ԵՏՄ):

2013թ. աշնանը, շուրջ չորս տարի տեւած բանակցութիւններից յետոյ, Հայաստանը պէտք է Եւրոպական Միութեան հետ ստորագրէր Ընկերակցութեան համաձայնագիրն ու դրա հիմնական բաղադրիչը` Խոր եւ համապարփակ ազատ առեւտրի մասին պայմանագիրը: Սեպտեմբերի 3-ին, սակայն, Սերժ Սարգսեանը Մոսկուայում Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինի հետ հանդիպումից յետոյ անսպասելիօրէն յայտարարեց, որ Հայաստանը որոշել է միանալ Ռուսաստանի, Ղազախստանի եւ Պիելոռուսիոյ Մաքսային միութեանը: Այդ յայտարարութիւնը փաստացի նշանակում էր ոչ միայն հրաժարում շուրջ չորս տարի բանակցուած փաստաթղթերից, այլեւ` Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան շեղում:

Անկախութիւնից ի վեր Ռուսաստանը համարուել է Հայաստանի գլխաւոր քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական գործընկերը, սակայն դրա հետ մէկտեղ կարեւորուել է արտաքին քաղաքականութեան եւրոպական ուղղութիւնը:

Հայաստանի եւրոպական ուղղութիւնը հիմնուած է եղել երեք հիմնական առանցքների վրայ եւ հիմնանպատակ է ունեցել առաւելագոյնս խորացնել համագործակցութիւնը երեք կազմակերպութիւնների` Եւրոպայի խորհրդի, Եւրոպական Միութեան եւ ՕԹԱՆ-ի հետ:

Եւրոպայի խորհրդի հետ համագործակցութիւնը, ապա անդամակցութիւնը 2001-ին, նպատակ էր հետապնդում Հայաստանը տանել ժողովրդավարութեան, մարդու իրաւունքների, օրէնքի իշխանութեան հաստատման ուղղութեամբ: ՕԹԱՆ-ի հետ համագործակցութեան առանցքում Հայաստանի անվտանգութիւնն է: Չնայած այն իրողութեանը, որ Հայաստանը մաս է կազմում Մոսկուայի կողմից առաջնորդուող Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեանը եւ չնայած Հայաստան-ռուսաստան ռազմական խոր համագործակցութեանը, Երեւանը կարողանում էր Հիւսիսատլանտեան դաշինքի հետ առաւելագոյնս խորացնել գործընկերութիւնը:

Ինչպէս ՕԹԱՆ-ին, այնպէս էլ Եւրոպական Միութեանը լիարժէք անդամակցութեան օրակարգ Հայաստանը չի ունեցել, սակայն, միւս կողմից, հաշուի առնելով, որ Եւրոպական Միութիւնը Հայաստանի թիւ մէկ առեւտրային գործընկերն է, Երեւանը մեծապէս կը շահէր, եթէ, հարեւան Վրաստանի օրինակով, ստորագրէր Ընկերակցութեան համաձայնագիրն ու դրա հիմնական բաղադրիչը` Խոր եւ համապարփակ ազատ առեւտրի մասին պայմանագիրը:

Շուրջ չորս տարի բանակցելուց եւ ապա վերջին պահին փաստաթուղթ ստորագրելուց Հայաստանի հրաժարումը խարխլեց այն վստահութիւնը, որ ձեւաւորուել էր Հայաստանի եւ Եւրոպական Միութեան միջեւ մինչեւ 2013-ը:

Քանի դեռ Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է, այս իրողութիւնը սահմանափակելու է Հայաստան – Եւրոպական Միութիւն համագործակցութիւնը, յատկապէս` տնտեսութեան ոլորտում: Իսկ եթէ ԵՏՄ-ում սկսուեն նոր համարկման գործընթացներ, ինչպէս, օրինակ, ընդհանուր դրամական միաւորի ներդրումն է կամ` ընդհանուր արտաքին քաղաքականութիւնը, ապա այդ դէպքում Հայաստան – Եւրոպական Միութիւն համագործակցութեան օրակարգում կը մնան միայն քաղաքական եւ յայտարարագրային բաղադրիչները:

Սրանով հանդերձ, պէտք չէ անտեսել այն փաստաթուղթը, որ ստորագրուելու է Հայաստանի եւ Եւրոպական Միութեան միջեւ: Մեծ է հաւանականութիւնը, որ նոր փաստաթղթում կը լինեն նաեւ կէտեր` տնտեսութեան եւ ազատ առեւտրի, մենաշնորհների վերացման, վիզաների վերացման եւ մի շարք այլ ոլորտների մասին, որոնք չափազանց կարեւոր են Հայաստանի համար:

Հայաստան-Եւրոպական Միութիւն բանակցութիւնների նոր փուլում եւրոպացիները աւելի զգայուն են լինելու` հաշուի առնելով նախորդ փորձը, երբ Հայաստանի ղեկավարութիւնը, Սերժ Սարգսեանի ղեկավարութեամբ, յետքայլ կատարեց եւ հրաժարուեց ստորագրել Ընկերակցութեան պայմանագիրը: Միւս կողմից, սակայն, եւրոպացիները, ընդունելով, որ Հայաստանի շատ հարցեր որոշւում են Մոսկուայում, փորձելու է անել առաւելագոյնը` Հայաստանին չթողնելու  ռուսական քմայքների ոլորապտոյտում:

Նոր բանակցուող փաստաթղթում, անկասկած, հաշուի են առնուելու նոր իրողութիւնները, այն է` Հայաստանի` ԵՏՄ անդամ լինելու հանգամանքը: Սակայն դժուար է պատկերացնել, որ Հայաստան – Եւրոպական Միութիւն նոր բանակցութիւնները սկսուեն սպիտակ էջից: Ազատ առեւտրից բացի` Ընկերակցութեան պայմանագրի միւս ուղղութիւնները, որոնք բանակցուել են չորս տարի, կարող են տեղափոխուել նոր ստորագրուելիք փաստաթուղթ: Դրանք են արտաքին եւ անվտանգութեան քաղաքականութիւնը, Հայաստանի ներքին, այդ թւում` դատաիրաւական բարեփոխումները, կրթութիւնը, շրջակայ միջավայրը եւ բազմաթիւ այլ ոլորտներ:

Ռուսաստանը լուրջ միջամտութիւններ չի անելու Հայաստան – Եւրոպական Միութիւն նոր փաստաթղթի բանակցութիւններում, քանի որ Հայաստանն արդէն միացել է ԵՏՄ-ին:

Թւում է, թէ բոլոր կարմիր գծերը քաշուած են: Սակայն Հայաստանը կարող է ճկունութիւն դրսեւորել եւ Եւրոպական Միութիւնից ստանալ հնարաւոր առաւելագոյնը:

Հայաստանը միշտ մտքում պէտք է ունենայ ԵՏՄ-ի ձախողման եւ որպէս կառոյց չկայացման բեմագրութիւնը: Ելնելով այս մեկնակէտից` Հայաստանը պէտք է առաւելագոյնս խորացնի համագործակցութիւնը Եւրոպական Միութեան հետ եւ չփորձի նոր սկսուելիք բանակցութիւնները օգտագործել ներքին քարոզչական նպատակներով:

ԵՏՄ ձախողումը եւ փլուզումը հնարաւոր բեմագրութիւն է, սակայն պէտք չէ բացառել նաեւ այդ կառոյցի գոյատեւումը եւ Հայաստանի համար նոր սահմանափակումները արտաքին քաղաքականութեան եւ անվտանգութեան, դրամավարկային քաղաքականութեան ոլորտներում: Հետեւաբար Հայաստան – Եւրոպական Միութիւն նոր փաստաթղթում պէտք է ամրագրել կէտեր Հայաստանի անկախութեան եւ ինքնիշխանութեան մասին:

Բանակցութիւնների ընթացքում պէտք է հաշուի առնուեն այն իրավիճակները, որոնք կան Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններում եւ ղարաբաղեան կարգաւորման գործընթացում: Թուրքիայի կողմից շարունակուող Հայաստանի շրջափակումն ու Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրաւունքը պէտք է ամրագրուեն նոր փաստաթղթում:

Իրանի ապաշրջափակումը եւս կարեւոր իրողութիւն է, քանի որ Հայաստանի հետ Իսլամական հանրապետութիւնն ունի ընդհանուր սահման:

Եւ, վերջապէս, Հայաստանը պէտք է ուշադիր հետեւի Վրաստան-Եւրոպական Միութիւն Ընկերակցութեան գործընթացին: Հայաստանի հարեւաններից Եւրոպական Միութեանն անդամակցելու ամէնից մեծ հնարաւորութիւններն ունի հէնց Վրաստանը, որի հետ յարաբերութիւնները Հայաստանի համար նոյնքան կարեւոր են, եթէ ոչ աւելի կարեւոր, որքան` Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւնները: