ՔԵՌԻ (Հայդուկապետ Քեռիին Նուիրուած Ձեռնարկին Կարօ Յովհաննէսեանի Արտասանած Խօսքը)

Կարծէք երկու  անձնաւորութիւն կար Քեռիի մէջ: Անձնաւորութիւններ, մէկը  հանդարտ օրերուն համար էր, իսկ միւս անձնաւորութիւնը կը յայտնուէր կռիւի եւ պատերազմի ատեն:

Քեռին տերվիշ մարդ էր, սակաւապէտ, քիչով գոհացող: Խաղաղ օրերուն իր ապրուստը կը հոգար ասոր կամ անոր խանութին կամ արհեստանոցին մէջ աշխատելով: Թամբագործ էր: Շատ քիչ էին անոր նիւթական միջոցները: Դրամի ետեւէն վազք ալ չունէր, որեւէ ձեւով չէր մտածեր բարեկեցիկ ըլլալու մասին: Իրիկունները կը յաճախէր սրճարան, կ՛ընթրէր, ռախին կը խմէր, թաւլիի խաղերը կը դիտէր եւ կը զրուցէր:

Քեռին շատ անտարբեր էր «գործ», այսինքն կռիւ չեղած ատեն: Խաղաղ օրերուն միշտ սպասողական վիճակի մէջ կը գտնուէր: Այնպիսի պաղարիւնութիւն կը ցուցաբերէր, որ մարդ կը շուարէր, թէ այս խեղճուկ եւ ինքնամփոփ մարդը արդեօ՞ք Քեռին է, արդեօ՞ք այն հերոսն է, որուն մասին ժողովուրդը այնքան առասպելական պատմութիւններ կը հիւսէ:

Քեռին, Մալխասի վկայութեամբ, պարզ ու մարդամօտ էր, շուտով կը բարեկամանար իր դիմացինին հետ, մանաւանդ երբ իմանար, թէ ան յեղափոխական է: Եւ այնպիսի ձեւով կը բարեկամանար, որ կարծէք ամբողջ կեանք մը անցուցած ըլլար հետը:

Արամայիս Ազնաւուրեան, Քեռիի մօտիկ գործակիցներէն մէկը, կը խօսի անոր խոնարհութեան մասին: Խոնարհօրէն մտիկ կ՛ընէր Քեռիին, կը գրէ Արամայիս Ազնաւուրեան, իր հասցէին կատարուած ամէն յանդիմանութիւն: Որեւէ ձեւով չէր դիմադրեր իր մեծաւորին: Կը կարմրէր ու կը քրտնէր: Ամօթահար լուռ կը կենար:

Քեռին, սակայն, ճիշդ հակառակն էր կռիւներու ատեն, երբ կը ցուցաբերէր իր ամբողջ եռանդը: Կռիւը իր տարերքն էր: Կռիւներու ատեն կը յայտնաբերուէր անոր խստութիւնը: Խիստ ու պահանջկոտ էր Քեռին բոլորին նկատմամբ, որոնք ստանձնած էին որեւէ գործ: Որքան մեղմ, բարեացակամ եւ բարեխիղճ էր հանդարտ օրերուն, նոյնքան խիստ է, բոլոր անտարբերներու, թուլամորթներու, ծոյլերու եւ անպարտաճանաչներու նկատմամբ, որոնք կ՛անտեսէին իրենց ստանձնած պարտաւորութիւնները:

Չորրորդ գունդի հրամանատար իր դիրքին մէջ Քեռին կոչուեցաւ «Մտրակով ծերունին»: Ըստ Վալատ Վալատեանի, ան մտրակով կը հարուածէր բոլոր կամաւորները, որ անկարգութիւն կը գործէին: Ասիկա իր նախասիրած ձեւն էր: «Եւ Քեռու մտրակի համն առած զինուորը այնուհետեւ զգուշանում էր յանցաւոր արարքներից»:

Միքայէլ Վարանդեան, որ դամբանախօսներէն մէկն էր Քեռիի դագաղին վրայ, կը հաստատէ. «Քեռի՜ն, Քեռի՜ն, կամաւորների խարազանը եւ նրանց պաշտամունքը: Ո՞վ չի ճաշակել նրա ահեղ մտրակի ուժը: Մտրակն ու հրացանը իր ռազմական տակտիկի մէջ իրար լրացնում են փոխադարձաբար, ծեծում է անխնայ իր տղաներին, ծեծում է միշտ եւ ամէն տեղ, անգամ պատերազմի դաշտի վրայ, ամենաբուռն ընդհարումների միջոցին ծեծում է թուլամորթներին, որ արիանան, ծեծում է արիներին, որ չթուլանան ու չընկճուին: Ծեծելու տենդը հասնում է կատարեալ սատիզմի, եւ որքան աւելի է ծեծում Քեռին, այնքան աւելի են սիրում նրան զինուորները…»:

Քեռի իր մտրակը կը գործածէր նաեւ թշնամիներու վրայ:

Պարսկական յեղափոխութեան ատեն, կը պատմէ Նիկոլ Աղբալեան, Ադրաշ-Դովլէն միապետական ուժերու գլուխն անցած` կը մօտենար Թեհրանին, «Քեռին ուղարկուեց նրա դէմ. թշնամին բռնել էր ապառաժուտ լերան ծերպերը եւ գնդահարում էր շարունակ: Տասնեւութամեայ պատանիի աշխուժով Քեռին բարձրանում է վեր: Դէպի  թշնամին` թափահարելով իր մտրակը եւ վարակելով հետեւորներին: «Ովքեր են դրանք, որ հրացան պարպենք,- կանչում է ցատկելով առաջ,- դրանց մտրակով պէտք է քշեմ»: Եւ քշում է: Գերի Ադրաշը խոստովանում է, թէ զօրքը չէր, որ նրան յաղթեց, այլ` մտրակով ծերունին եւ ցանկանում է նրան անձնատուր լինել»:

* * *

Քեռիի նկարագիրին ամէնէն տիրապետող գիծը համեստութիւնն էր: Չկայ կենսագիր մը, որ չխօսի կամ ակնարկութիւն չընէ անոր համեստութեան մասին: Ըստ իրեն, ցուցամոլութիւնը թշնամի է դաշնակցական գործի: Աւելի՛ն. Քեռին կը խուսափէր, որ մարդիկ խօսին իր մասին: Համեստութիւնը իր ողնուծուծին մէջն էր:

Այդ կենսագիրներէն մէկն է Նիկոլ Աղբալեան, որ Քեռիի մասին իր խօսած դամբանականին առաջին նախադասութեամբ իսկ կը փառաբանէ Քեռիի համեստութիւնը եւ լռակեացութիւնը. առաւել` անոր տրամադրութիւնը ինքզինք չցուցադրելու: Ժողովներուն կը նստէր անկիւն մը, կը գրէ Աղբալեան, ուշադրութեամբ մտիկ կ՛ընէր եւ լուռ կը ծխէր: Հաշտուած էր այն իրողութեան հետ, որ խնդիր մը վճռելու ատեն մտաւորական ընկերները պէտք է, որ նախապէս աղմկեն: Համբերութեամբ կը սպասէր գործնական որոշման. մեծ ուշադրութեամբ մտիկ կ՛ընէր իրեն բաժին ինկած գործի մասին, որոշապէս ու վերջնապէս կը պարզէր այն պայմանները, որ կապ ունէին իր պարտականութեան հետ, եւ կ՛երթար իր գործին: «Քիչ կը խառնուէր ընդհանուր որոշումներին,- կը շարունակէ Աղբալեան,- ոչ թէ հորիզոն չունէր, այլ համոզուած էր, որ եթէ ամէն մէկն իր գործը լաւ կազմակերպի եւ յաջող վարի, ամէն բան լաւ կ՛ընթանայ: Երբ համակարծիք չէր որոշման, չէզոքացնում էր` առանց խանգարելու»:

Իր կարգին, Գարեգին Նժդեհ կը հաստատէ. «Սակաւախօս էր Քեռին, ու այդ առթիւ նրա զինուորները կատակով ասում էին. «Քեռին խօսում է ուրբաթէ ուրբաթ, վատերին ծեծում շաբաթ օրերը, յաղթում ամէն օր»:

(Շար. 6)