Quantcast
Viewing all articles
Browse latest Browse all 13556

Անդրադարձ. Հայաստանի Հանրապետութեան Տնտեսական Զարգացումը Եւ Ներդրումային Մթնոլորտը

ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ

Ներկայ կառավարութեան յատուկ ուշադրութեան առարկան դարձած է օտարներու կողմէ Հայաստանի մէջ ներդրում ապահովելու միջոցները: Միւս կողմէ` պաշտպանութեան նախարարը գնահատելի նախաձեռնութեամբ կ՛առաջարկէ պաշտօնեայ ժողովուրդէն, որոշ զանցառումներով, ամսական 1000 դրամ գանձել` իբրեւ մասնակցութիւն բանակայիններու ընտանիքներու ընկերային ապահովութեան յատուկ հիմնադրամին: Ահա՛ ինքնաբաւութեան առաջնորդող կարեւոր ու մեր բանակը հզօրացնող օրինակելի նախաքայլ մը:

Նախագահ Սերժ Սարգսեանի գլխաւորութեամբ, 10-11 հոկտեմբեր 2016-ին Ամերիկայի Նիւ Եորք քաղաքին մէջ տեղի ունեցաւ «Հայաստան. ներդրումային համաժողով 2016» խորհրդաժողովը (1): Այս խիստ կարեւոր խորհրդաժողովէն ետք, յոյսով ենք, որ դրական արձագանգ պիտի ունենայ այս նախաձեռնութիւնը:

Image may be NSFW.
Clik here to view.
Հայաստան. ներդրումային համաժողով 2016, Նիւ Եորք

Հայաստան. ներդրումային համաժողով 2016, Նիւ Եորք

Միւս կողմէ, սակայն, Հայաստանի մէջ ներդրում կատարելու կապակցութեամբ, Ամերիկայի արտաքին գործոց նախարարութիւնը 2016 յուլիսին հրապարակած է իր տարեկան 9 էջնոց եւ երեք ցուցակներով տեղեկագիրը` «Տեղեկագիր 2016-ին Հայաստանի մէջ ներդրումներու մթնոլորտի մասին»` պատրաստուած Հայաստանի մէջ իր դեսպանատան տնտեսական բաժանմունքին կողմէ(2) , որուն յառաջաբանը կը ներկայացնեմ թարգմանաբար (3):

«Գործադիր Ամփոփում»

Հայաստանը կը գտնուի Կովկասի շրջանին մէջ` Ասիոյ եւ Եւրոպայի միջեւ: Հայաստանի կառավարութիւնը (ՀԿ) պաշտօնապէս կ՛ողջունէ օտարերկրեայ ներդրումները: Հայաստանը ունի բարձր ուսումով աշխատաւորներ, եւ բարձր ճարտարագիտութեան ու տեղեկատուական արհեստագիտութեան մարզերուն մէջ ներգրաւած է օտարերկրեայ ներդրումներ, յատկապէս` Ամերիկայէն: 2015-ին տեղի ունեցաւ ամերիկեան հիմնական ներդրում Հայաստանի ուժանիւթի արտադրութեան մարզին մէջ` «Քոնթուր կլոպալի» կողմէ Որոտան ջրելեկտրակայանի ձեռք բերումով: Սակայն Հայաստանի ներդրումային

Image may be NSFW.
Clik here to view.
«Քոնթուր կլոպալի» ձեռք բերած Որոտան ջրելեկտրակայանը

«Քոնթուր կլոպալի» ձեռք բերած Որոտան ջրելեկտրակայանը

մթնոլորտը կը դիմագրաւէ շարք մը լուրջ մարտահրաւէրներ. իր փոքր շուկայով (Հայաստանը ունի երեք միլիոնէ նուազ բնակչութիւն), համեմատաբար աշխարհագրական մեկուսացում` Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի հետ փակ սահմաններով, անձ գլուխ համախառն ազգային եկամուտը շուրջ 4000 տոլար եւ` բարձր մակարդակի փտածութիւն: 2015 յունուարին Եւրասիական տնտեսական միութիւնը` առեւտրային խումբը դարձաւ ի զօրու, ստեղծելով միայնակ տնտեսական շուկայ` 176 միլիոն հաշուող Հայաստանի, Պիելոռուսիոյ, Ղազախստանի, Խրխըզիստանի եւ Ռուսիոյ ժողովուրդներուն միջեւ: Ասկէ անկախ, ան կը շարունակէ գործադրել Եւրոպական տնտեսական միութեան կապակցութեամբ բարեփոխումներ` առեւտուրի եւ մաքսային մարզերուն մէջ: 2015 մայիսին Հայաստան Ամերիկայի հետ ստորագրեց Առեւտուրի եւ ներդրումային կառուցուածքի համաձայնութիւն (ԱՆԿՀ) (TIFA): ԱՆԿՀ-ն կը հիմնէ Ամերիկա-Հայաստան առեւտուրի եւ ներդրումային խորհուրդ` արծարծելու առեւտրային ու ներդրումային հարցեր եւ քննելու միջոցներ` զօրացնելու առեւտրային ու ներդրումային յարաբերութիւնները երկու երկիրներուն միջեւ:

Հայաստան չի սահմանափակեր դրամական փոխարկման եւ փոխանցման քանակը, կամ` դրամագլուխին եւ շահաբաժինին հայրենադարձութիւնը, ներառեալ` մասնաճիւղային շահը, շահաբաժինը, տոկոսը, հեղինակային պատուագինը կամ ղեկավարման ու մասնագիտական ծառայութեան վարձքը: Հայաստանի դրամատնային դրութիւնը կայուն է եւ լաւապէս կանոնակարգուած, սակայն Հայաստանի տնտեսական մարզը բարձր զարգացում չէ արձանագրած: Օտարերկրացիներ, որոնք յատուկ բնակութեան արտօնագիր չունին, չեն կրնար կալուածի սեփականատէր դառնալ, սակայն կրնան վարձել: Հայաստանի մէջ օտարերկրացիներու կողմէ արձանագրուած հայկական ընկերութիւնները իրաւունք ունին կալուած գնելու եւ սեփականատէր դառնալու: Հայաստանի մէջ սահմանափակումներ չկան օտարերկրացիներու կողմէ ձեռք բերելու, հաստատելու կամ ծախելու ձեռնարկութեան իրաւունք: Ամերիկա-Հայաստան երկկողմանի ներդրումային դաշնագիրը (ԵՆԴ) (BIT) կ՛ապահովէ, որ եթէ անհասկացողութիւն ստեղծուի ամերիկացի ներդրողին եւ Հայաստանի Հանրապետութեան միջեւ, ներդրողը կարելիութիւնը կ՛ունենայ լուծում որոնելու միջազգային պարտաւորեցնող իրաւարարութեան միջոցով: Թէեւ հայկական օրէնսդրութիւնը կ՛ենթարկուի Առեւտրական հեղինակային իրաւունքի սեփականութեան համաձայնութեան (ԱՀԻՍՀ) (TRIPS) եւ կը պահպանէ հեղինակային սեփականութեան իրաւունքը (ՀՍԻ) (IPR), սակայն անոր գործադրութեան ջանքերը պէտք է բարելաւուին:

Հայկական կարգաւորող համակարգը զերծ է թափանցիկութենէ: Հայաստանի տնտեսութեան գլխաւոր հատուածները կը կառավարուին լաւ կապեր ունեցող գործարարներու կողմէ, որոնք կը տիրապետեն շուկային` վայելելով կառավարութեան պաշտպանութիւնը: Փտածութիւնը կը մնայ էական խոչընդոտը, թէեւ վերջին քանի մը տարիներուն կառավարութիւնը ներկայացուցած է շարք մը բարեփոխումներ եւ, ընդհանուր առմամբ, ներդրումային կլիման կը թուի աստիճանաբար բարելաւուիլ, սակայն փտածութիւնը կը մնայ խնդիր` կարեւորագոյն բնագաւառներուն մէջ, ինչպէս` դատական համակարգին, տուրքերու եւ մաքսային գործողութիւններուն, առողջապահութեան, կրթութեան, զինուորական եւ իրաւապահ մարմիններու օրէնքի կիրարկման մէջ: Մինչ տուրքերու եւ մաքսային գործելակերպերը բարելաւուած են, սակայն տակաւին կը պակսի թափանցիկութիւնը: Թէեւ յանձնարարական գիներու գործածութիւնը (փոխանակ` բուն վաճառագիրին, Յ. Չ.) մաքսային գործողութեան ընթացքին նուազած է, տակաւին հազուադէպ չեն ապրանքներու գիներու դասաւորման նենգափոխումը, որ կ՛աւելցնէ տնտեսվարողներուն ծախսերը: Դատական համակարգը զերծ է ինքնիշխանութենէ` վէճերու լուծումներու պարագային վերածուելով անվստահելի ատեանի»:

Արդեօք Նիւ Եորք մեկնող Հայաստանի պատուիրակութիւնը տեղեա՞կ էր այս տեղեկագիրի բովանդակութենէն:

Տնտեսութեան նախարարութեան առաջադրած ներդրումային ծրագիրները ամփոփուած են «2016 Հայաստան ներդրումային ծրագիրներ» 40 էջնոց անգլերէն գրութեան մէջ (4), ուր ցանկագրուած են հետեւեալ 5 բնագաւառներու 12 ծրագիրները իրենց ենթաբաժանումներով եւ մասնակի կամ, նախնական տուեալներով, ուսումնասիրութիւններով ու տեղեկութիւններով:

Գրութեան մէջ օգտագործուած են շարք մը յապաւումներ` ADB, EIB, NIF, EIDB, PPP, IDC, DSCR, TACIS, LLC, CJSC, IFC, որոնց իմաստը յայտնող ցուցակ չէ ներկայացուած: Հակառակ անոր որ այս գրութեան տպագրութեան ծախսը յատկացուած է «Հայաստանի ներդրումային մթնոլորտի բարենորոգման ծրագիրին» կողմէ եւ իրագործուած` «Համաշխարհային դրամատան խումբի առեւտուրի եւ մրցակցային համաշխարհային փորձ»-ին ու ընկերակցութեամբ Աւստրիոյ դաշնակցային ելեւմտական նախարարութեան` դժբախտաբար, կարգ մը գլուխներ պէտք էր քանի մը անգամ կարդալ հասկնալու համար ծրագիրին էութիւնը, տնտեսական իրավիճակը եւ ակնկալուած ներդրումը, յատկապէս` Հիւսիս-հարաւ մայրուղիի պարագային, որ բաժնուած է հինգ աշխարհագրական մասերու, որոնց երեքը գործադրութեան ընթացքի մէջ են արդէն, եւ մաս մը` իրականացուած:

Image may be NSFW.
Clik here to view.
Հիւսիս-հարաւ մայրուղիէն աւարտած հատուած մը

Հիւսիս-հարաւ մայրուղիէն աւարտած հատուած մը

Նախընտրելի պիտի ըլլար, միօրինակ հետեւողութեամբ, իւրաքանչիւր բնագաւառի նա՛խ պահանջուած ներդրումին յստակ ցուցակով մանրամասնութիւնները ներկայացնել եւ ե՛տքը ծրագիրին պատմականը, շահեկանութիւնը եւ հիմնաւորումը ներկայացնել: Ստորեւ թարգմանաբար կ՛ամփոփեմ 12 ծրագիրները:

1.- ԵՆԹԱԿԱՌՈՅՑ` Հիւսիս-հարաւ մայրուղի: Ծրագիրը կ՛առաջադրէ ներկայի շուրջ 560 քմ երկարութեամբ ճամբան, ուր արագութիւնը սահմանափակուած է ժամական 30-90 քմ-ի, կրճատել զայն եւ վերածել 470 քմ արդիական, միջազգային չափանիշներով տոկուն, պեթոնապատ, երթուդարձի չորս ուղիներով, ժամական 100 քմ արագութեամբ մայրուղիի:

Առաջին երեք հատուածներուն ներդրումը ապահովուած է արդէն` մէկ միլիառ 225 միլիոն տոլար, աշխատանքը սկսած է 2010-ին եւ շինարարութեան աւարտը կը նախատեսուի 2018-ի վերջաւորութեան: Յստակ չեղաւ, թէ ընթացքի մէջ եղող մայրուղիին երկարութիւնը որքա՞ն է: Սակայն յստակ է, որ ան կ՛ընդգրկէ կեդրոնական հատուածը եւ իրագործելի կը մնան հիւսիսային եւ հարաւային հատուածները, որոնց համար ներդրում կ՛ակնկալուի 700 միլիոնէն մէկ միլիառ 700 միլիոն տոլար: Անհասկնալի են նախահաշիւին այս գումարները, ուր առաւելագոյն գումարը նուազագոյնէն 2,43 անգամ աւելի է…

2.- ԱՐԴԻՒՆԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ` Պղինձի Մետաղաձուլումի Գործարան:

Ալավերդիի գործարանը վերանորոգել, կամ` նորը կառուցել, տարեկան 80 հազար թոն ձուլուած պղինձ արտադրելու կարողութեամբ: Պղինձի պահեստը կը գնահատուի 14 միլիոն թոն, որուն առընթեր` նաեւ այլ թանկարժէք հանածոներ: Շահաբեր այս ներդրումը կը գնահատուի 400-450 միլիոն տոլար:

3.- ՈՒԺԱՆԻՒԹ` Ջրելեկտրակայաններու կառուցում:

Ա.- Լոռի-Բերդ ջրելեկտրակայան` 66 միլիոն ուաթ կարողականութեամբ, ներդրումը, շուրջ 122 միլիոն տոլար, կառուցումի տեւողութիւնը` 5 տարի:

Բ.- Շնող ջրելեկտրակայան` (Լոռի մարզ) 76 միլիոն ուաթ կարողականութեամբ, ներդրումը` 121-150 միլիոն տոլար, կառուցումի տեւողութիւնը` 8 տարի:

4.- ՎԵՐԱՆՈՐՈԳԵԼԻ ՈՒԺԱՆԻՒԹ:

Ա.- «Սեմեոնովքա» հովային ուժանիւթի ցանց` 35 միլիոն ուաթ կարողականութեամբ, ներդրումը, 45,8 միլիոն եւրօ, կառուցումի տեւողութիւնը` 1 տարի:

Բ.- «Զոտ» հովային ուժանիւթի ցանց` 20 միլիոն ուաթ կարողականութեամբ, ներդրումը` 27 միլիոն եւրօ, կառուցումի տեւողութիւնը` շուրջ 2 տարի:

Գ.– «Ջերմաղբիւր» երկրաջերմային ուժանիւթ` 25 միլիոն ուաթ կարողականութեամբ, ներդրումը` 44 միլիոն տոլար, կառուցումի տեւողութիւնը` շուրջ 2 տարի:

Դ.- «Քարքար» երկրաջերմային ուժանիւթ` 28 միլիոն ուաթ կարողականութեամբ, ներդրումը` 106 միլիոն եւրօ, տեւողութիւնը չէ նշուած:

5.- ԵՆԹԱԿԱՌՈՅՑ` Երեւանի Ֆիրդուսի 33-րդ թաղի շինարարութեան ծրագիր` շուրջ 50 հազար քառակուսի մեթր տարածքի վրայ, շուրջ 200 հազար քառակուսի մեթր շինարարութիւն: Ներդրումը` 300 միլիոն տոլար, տեւողութիւնը` 3-4 տարի:

6.- ԱՐԴԻՒՆԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ` ոսկիի հանքերու հանածոներու զտարան, կարողականութիւնը` տարեկան 20 թոն ձոյլ ոսկի, ներդրումը` 10-12 միլիոն տոլար:

7.- ԵՆԹԱԿԱՌՈՅՑ` Հարաւային Հայաստան երկաթագիծի ծրագիր` 304,7 քիլոմեթր երկարութիւն, 84 կամուրջ եւ 60 փապուղի, 27 կայարաններ եւ 13 ենթակայաններ, ներդրումը` շուրջ 3,2 միլիառ տոլար, առանց ներառելու հողերու պետականացումը, տուրքեր եւ այլ ծախսեր:

8.- ԵՆԹԱԿԱՌՈՅՑ` Հանրային փոխադրութեան համակարգի բարելաւում «Զուարթնոց» օդակայանի եւ Երեւանի միջեւ:

Ա.- Մեթրոյի «Չարբախ» կայանէն դէպի օդակայան ընդարձակում, ներդրումը` 951,4 միլիոն տոլար:

Բ.- Մեթրոյի «Երիտասարդական» կայանէն Մալաթիա-Սեբաստիա նոր ուղի` դէպի օդակայան ճիւղաւորումով, ներդրումը` 1,769 միլիոն տոլար:

Գ.- Թեթեւ երկաթուղային տարանցիկ նոր ուղի, Դաւիթաշէնէն Մալաթիա-Սեբաստիա` դէպի օդակայան ճիւղաւորումով, ներդրումը` 302 միլիոն տոլար:

Դ.- Գնացքի երկաթգծի ընդլայնումը «Սասունցի Դաւիթ» կայանէն օդակայան, ներդրումը` 77 միլիոն տոլար:

Ե.- Ճեպընթաց փոխադրակառքի դրութիւն` օդակայանէն Երեւանի կեդրոն, ներդրումը` 0,5 միլիոն տոլար:

9.- ԱՐԴԻՒՆԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ` Թթուներու դիմացող նիւթերու արտադրութիւն` պազալտէն, յատկապէս` կոյուղիի խողովակներ արտադրող, ներդրումը` շուրջ 5 միլիոն տոլար:

10.- ԱՐԴԻՒՆԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ` Ջերմային վատ հաղորդիչի «բամպականման» արտադրութիւն որսիդ (perlite) հալեցնելով, տարեկան 100 հազար խորանարդ մեթր կարողականութեամբ, ներդրումը` 10-12 միլիոն տոլար:

11.- ԱՐԴԻՒՆԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆ` Յատուկ տոկուն ապակիներու արտադրութիւն «քանազիտ» ժայռերէն, ներդրումը` 15 միլիոն տոլար:

12.- ՀԻՒՍՈՒԱԾԵՂԷՆ` Գորգերու մեքենական արտադրութեան գործարանի բարեփոխում, ներդրումը` 1,5-2 միլիոն տոլար, կարողականութիւնը` տարեկան 200 հազար քառակուսի մեթր գորգի արտադրութիւն:

Վերեւ նշուած ծրագիրները անկասկած կարեւոր են, յատկապէս` ուժանիւթի եւ վերանորոգելի ուժանիւթի ծրագիրները, որոնք Հայաստանը կրնան վերածել ինքնաբաւ ու տարածաշրջանին մէջ ելեկտրական ուժանիւթի աղբիւրի, մանաւանդ եթէ Մեղրիի ջրելեկտրակայանի ծրագիրը նաեւ նկատի առնենք, որ չէ ներառուած այս ծրագիրներուն մէջ: Սակայն կը մնան գլխաւոր խոչընդոտները` փտածութիւնը եւ «լաւ կապեր ունեցող գործարարները, որոնք կը տիրապետեն շուկային` վայելելով կառավարութեան պաշտպանութիւնը», որ նշուած է ամերիկեան տեղեկագիրին մէջ:

Անհրաժեշտ է Հայաստանի քաղաքացիին ու աշխատաւորներուն բացարձակ իրաւունքը ամրագրել որեւէ ծրագիրի գործադրութեան պարագային: Օտար ներդրում ապահովելու մարմաջը եւ «ցանկացած ներդրում» յայտարարութիւնները կրնան ռազմավարական վտանգաւոր հետեւանքներ ունենալ,  ինչպիսին է, օրինակ, Յորդանանի պարագան (5):

Հայաստանի ռազմավարական անմիջական կարի՛քը պէտք է թելադրէ ներդրումներու տեսակը եւ որակը: Հայաստանը պէտք է վերածել արտադրող տնտեսութեան: Պարզ հաշուով` հնարաւորինս պակսեցնել ներածումները, եւ այդ ապրանքները արտադրել Հայաստանի մէ՛ջ: Հայաստանի ժողովուրդը յաճախորդի՛ կարգավիճակէն պէտք է վերածել արտադրո՛ղ ու աշխատունակ ժողովուրդի. ա՛յս է էականը:

17 նոյեմբեր 2016

 

(1) (http://www.aztagdaily.com/archives/319670), (http://www.invest-armenia.com/ Armenia Investment Forum)

(2) (http://www.state.gov/e/eb/rls/othr/ics/investmentclimatestatements/index.htm?year=2016&dlid=254335#wrapper

(3) (http://www.nayiri.com/dictionaries.jsp?l=hy_LB)

(4) (http://mineconomy.am/uploades/20162507140307497.pdf)

(5) (http://www.aztagdaily.com/archives/324227)


Viewing all articles
Browse latest Browse all 13556

Trending Articles



<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>