Quantcast
Channel: Անդրադարձ – Aztag Daily –Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
Viewing all 12041 articles
Browse latest View live

Տեսակէտ . Փորձեցէ՛ք

0
0

ՍԱՆԱՆ ՇԻՐԻՆԵԱՆ
ՌՈՒԲԷՆ ՃԱՆՊԱԶԵԱՆ

Սեպտեմբեր 1-ին «Ասպարէզ»-ի, իսկ սեպտեմբեր 7-ին «Ազդակ»-ի մէջ (http://www.aztagdaily.com/archives/407759) լոյս տեսաւ շատ սիրելի ընկերոջ մը «Մի՛ փորձէք» խորագիրով յօդուածը, որուն մէջ հեղինակը կ՛անդրադառնայ ՀՅ Դաշնակցութեան գործունէութիւնն ու գաղափարախօսութիւնը քննադատողներուն եւ զանոնք կը բաժնէ զանազան խումբերու:

Սոյն գրութեան նպատակը հակադրութիւն մը ներկայացնել չէ, ո՛չ ալ` յատուկ այդ մեր ընկերոջ գրած յօդուածին կարծիքը ժխտելը. նպատակն է մերժել շատ բնականացուած եւ վտանգաւոր մօտեցում մը, աւելի ճիշդ` մշակո՛յթ մը, որ ընդհանրացած է մեր շարքերուն մէջ այսօր:

Դաշնակցութեան անցեալի ուժին յենելով եւ անոր պատմական հզօրութեամբ պարծենալով` կը կարծենք, որ լաւութիւն մը ըրած ենք մեր կուսակցութեան: Մեր ազգային յաղթանակները գովելով` թերեւս կը կարծենք, որ կարեւոր յիշեցում մը կ՛ընենք մեզմէ կասկածողներուն: Սակայն այս մօտեցումը 21-րդ դարուն մէջ կը մնայ ապարդիւն եւ անյաջո՛ղ: Այս մօտեցումը միայն կը գոհացնէ մեզմէ մի քանիները…

Դաշնակցութիւնը եթէ նորոգուած եւ պատեհ ուժ մը պիտի ըլլայ 21-րդ դարու հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ` ըլլայ այդ քաղաքական, ընկերային թէ որեւէ այլ բնագաւառի մէջ, ապա պէտք է, նախ եւ առաջ, բոլորի՛ն մասնակից դարձնէ իր աշխատանքներուն: Ժողովուրդը մասնակից ըլլալէ անդին` պէտք է նաեւ տէ՛րը դառնայ մեր աշխատանքներուն: Թող հայ ժողովուրդը վստահ ըլլայ, որ Դաշնակցութիւնը կը գիտակցի, թէ հանրութիւնը իրմէ հաշիւ պիտի պահանջէ, որովհետեւ, ի վերջոյ, Դաշնակցութիւնը կը պատկանի ժողովուրդի՛ն: Փոխանակ ինքն իր կարեւորութեան մասին քարոզելու` Դաշնակցութիւնը պէտք է դառնայ համազգային, համահայկական ուժ` բառին բովանդա՛կ իմաստով, այլ ո՛չ թէ` լոկ լոզունգներով:

21-րդ դարուն գործող կուսակցութիւն մը չի կրնար ինքզինք ճանչնալ ու ներկայացնել իբրեւ գերադաս կազմակերպութիւն, կամ` այնքա՛ն մեծաւոր, որ պէտքն անգամ չի զգար իր որոշումներն ու մօտեցումները բացատրելու կամ արդարացնելու: Արժանանալու համար ժողովուրդի վստահութեան` թէ՛ հայրենիքի եւ թէ՛ սփիւռքի մէջ, հարկ է ձերբազատիլ «մեսիայի բարդոյթ»-էն (messiah complex), որմէ շատերս կը տառապինք, եւ որուն ընդհանրացումը մեզ հետզհետէ կը հեռացնէ մեր սկզբունքներէն եւ արմատներէն:

Ժողովուրդը կը պահանջէ հաշուետուութի՛ւն: Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած «թաւշեայ» յեղափոխութիւնը վերջին փաստն էր անոր, որ ժողովուրդը կը փափաքի մասնակից դառնալ երկրի ընկերային, քաղաքական եւ տնտեսական կեանքին ու փոփոխութիւններուն: Հետեւաբար անհրաժեշտ է ձեռք երկարել եւ ժողովուրդին մասնակից դարձնել, պաշտպանողական դիրք բռնելով` արհեստական պատեր բարձրացնելու փոխարէն: Ժողովուրդին իմաստալից մասնակից դարձնելու համար հարկ է զայն հեռուէն չդիտել եւ անոր հետ յարաբերութիւնը պատահականութեան չձգել: Ժողովուրդն ու Դաշնակցութիւնը երբե՛ք անջատուած պէտք չէ ըլլան:

Դաշնակցութիւնը պարտականութիւն ունի աւելի հեղինակութիւն տալու իր ընկերներուն, օժանդակներուն, համակիրներուն ու նաեւ` հանրութեան: Դաշնակցութիւնը կը շահի եւ կը յառաջդիմէ, երբ թափանցի՛կ ըլլայ իր տկարութիւններուն եւ սխալներուն մասին, եւ երբ հրաւիրէ բոլո՛րը, որ մասնակից դառնան` լուծումներ գտնելու գործին: Եթէ կը հաւատանք, որ Դաշնակցութիւնը իսկապէս ծառան է իր ժողովուրդին ու երկրին, ապա այս քայլը առնելը կենսակա՛ն է, եւ վախնալու կամ զգուշանալու որեւէ պատճառ չկայ:

Օրինակ` փոխանակ բեմէն փառաբանելու մեր կուսակցութիւնն ու անոր գործունէութիւնը (որուն յանցաւորը մենք ալ եղած ենք, անկասկա՛ծ), թող հրաւիրենք համայն հանրութիւնը, որ մերօրեայ դրութիւններով եւ լայն միջոցներով մեզ գնահատէ, քննադատէ եւ, հաւանաբար` ամենակարեւորը, գործնակա՛ն առաջարկներ ներկայացնել: Մեր փակ դռներու ետին աշխատելու մշակոյթը փոխե՛նք: Ի վերջոյ, Կլենտէյլի կամ այլ գաղութի սրահի մը մէջ հազար ներկաներու համար տօնակատարութիւն կազմակերպելն ալ փակ դռներու ետին աշխատիլ է… Սկզբունքով մեր կառոյցը ապակեդրո՛ն է, բայց տարօրինակօրէն մեր շարքերուն մէջ տարածուող կազմակերպական մշակոյթը կը թեքի դէպի կեդրոնացած գործելաձեւ եւ կղզիացած, պահպանողական մտածողութիւն: Խնդիրը հիմա ո՛չ դաշնակցականներն են, ո՛չ ալ հակադաշնակցականները, այլ` մնացած հսկայ տոկոսը մեր ժողովուրդին, որուն ուսումը, կարողութիւնը, նուիրատուութիւնը եւ մասնակցութիւնը մեծ մասամբ անտեսած ենք:

Ձեռք երկարենք մեր կառոյցներէն դուրս մնացած խաւին եւ փորձենք լաւապէս հասկնալ զանոնք յուզող հարցերն ու դիմագրաւած մարտահրաւէրները: Մեր Դատը, որ համազգային դատ է, միայն այս ձեւով կրնանք ընդհանրացնել եւ իսկապէս համահայկական բնոյթ տալ անոր: Մարդ աւելի՛ բարձր արժէք կու տայ այն բաներուն, որոնց վրայ ուղղակի ազդեցութիւն կրնայ ունենալ:

Մեր ընկերոջ գրած վերոյիշեալ յօդուածը կը սաստէ բոլոր անոնք, որոնք կը փորձեն Դաշնակցութիւնը նսեմացնել: Ճի՛շդ է. անկարելի է Դաշնակցութիւնը վերացնել հայ ազգային կեանքէն: Ճի՛շդ է նաեւ, որ Դաշնակցութիւնը միշտ եղած է «ժողովուրդին անքակտելի մասնիկը»: Սակայն ա՛յն պահուն, երբ մենք զմեզ այլ կուսակցութիւններէ եւ կազմակերպութիւններէ կը գերադասենք, հակառակած կ՛ըլլանք մեր ժողովրդավարական եւ ընկերվարական սկզբունքներուն եւ խախտած կ՛ըլլանք մեր հիմնադիրներուն հեռատես ու յառաջդիմական տեսիլքը: Չսարսափի՛նք, երբ ոմանք կը փորձեն Դաշնակցութիւնը նմանցնել ուրիշներու. ընդհակառա՛կը, առիթէն օգտուինք եւ յարմար դասեր քաղենք, երբ բաղդատուինք, համեմատուինք եւ «դատուինք»:

Միայն այս թափանցիկ, համեստ, բայց միշտ անվհատ եւ խիզախ մօտեցումով է, որ պիտի կարենանք յաղթահարել «հակադաշնակցական» պայքարը եւ նորոգուած ուժ մը դառնալ մեր ժողովուրդին համար:

 

 


Դարանցիկ Ցեղասպանութիւն. Հայերի Կոտորածները Պաքւում, 1918 Թուականին

0
0

ՄԻՔԱՅԷԼ ՀԱՋԵԱՆ
Քաղաքական վերլուծաբան

Օրերս դարանցիկ դարձաւ հայոց պատմութեան եւս մէկ ողբերգական իրադարձութիւն. հայ բնակչութեան ջարդերը Պաքւում` 1918 թուականի սեպտեմբերին: Անցած դարասկզբի հայոց այդ հերթական եղեռնին նախորդել էին Պաքուի կոմունայի անկումն ու նրա ղեկավար կորիզի` Ստեփան Շահումեանի գլխաւորած Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի  անդամների ձերբակալութիւնը: Վճռական գրոհի անցած թուրք-թաթարական միացեալ մեծաքանակ զօրքերի ճնշման դէմ, թերեւս, անզօր էին քաղաքի պաշտպանութեանը ելած անհամեմատ փոքրաթիւ ուժերը: Պաշտպանութեան հիմնական ծանրութիւնն ընկած էր խմբապետ Համազասպի գլխաւորած 3000-անոց հայկական գնդի ուսերին: Սակայն ուժերն անհաւասար էին, եւ թշնամական բանակը, ճնշելով հայոց գնդի դիմադրութիւնը, սեպտեմբերի 15-ին ներխուժեց Պաքու ու  նախճիր սարքեց այնտեղ` կոտորելով 30 հազար հայերի: Մի քանի օր անց` սեպտեմբերի 20-ին, Պաքուի 26 կոմիսարները գնդակահարուեցին Անդրկասպիայում` Ախչակոյմիայի աւազուտներում: Քաղաքի հայ բնակիչներից շատերը, ովքեր ողջ էին մնացել սեպտեմբերի 15-ից մինչեւ 18-ը տեւած եռօրեայ սպանդում, գազանաբարոյ յօշոտանքի ենթարկուեցին հետագայ օրերին եւ ամիսներին, ընդհուպ մինչեւ 1920թ. ապրիլի վերջերը, երբ արեւելեան Մերձկասպիայի այդ տարածքում հաստատուեց խորհրդային իշխանութիւն եւ Ազրպէյճանի Դեմոկրատական Հանրապետութիւն (ԱԴՀ) կոչեցեալ արհեստածին պետական կազմաւորումը, շրջելով կարճատեւ գոյութեան վերջին էջը, կնքեց իր քաղաքական մահկանացուն:

Ժամանակաշրջանի ռազմաքաղաքական իրադարձութիւնները հետազօտած պատմաբաններից, իրաւագէտներից, փորձագէտներից շատերի համոզմամբ, այն քաղաքականութիւնը, որ մուսաւաթական կառավարութիւնն իր կառավարման տարիներին` 1918-1920թթ. իրականացնում էր տարածաշրջանի առանձնապէս բնիկ հայ ազգաբնակչութեան եւ, առհասարակ, քրիստոնէական եւ այլ դաւանանքների բնակիչների, այդ թւում` ռուս ազգութեան քաղաքացիների նկատմամբ, իրաւական գնահատմամբ ցեղասպան էր, որ կեանքի էր կոչւում բացարձակ անպատժելիութեան մթնոլորտում` ժամանակի մեծ տէրութիւնների յանցաւոր անտարբերութեան պայմաններում, եթէ չասենք` դրանցից ոմանց ուղղակի յանցակցութեամբ:

Այո՛, ոչ այլ կերպ, քան յանցակցութիւն էր, աւելի՛ն, գլխաւոր մեղսակցի դերակատարութիւն էր թուրքական զինուած ուժերի արշաւանքը դէպի Արեւելեան Հայաստան եւ ապա` արեւելեան Անդրկովկաս, որ հետամուտ էր երիտթուրքերի մէկ գլխաւոր նպատակի` աւարտին հասցնել հայ բնիկ տարրի զանգուածային բնաջնջման գործողութիւնը, որ հերթական անգամ պետական մակարդակով սկիզբ էր առել երեք տարի առաջ` 1915 թուականի ապրիլին, օսմանեան Թուրքիայում ու նրա կազմում դարեր ի վեր հեծող  Արեւմտեան Հայաստանում, եւ այդպիսով իսկ կեանքի կոչել համաթուրքական տէրութեան` Մեծն Թուրանի ստեղծման գաղափարը: Իր պատմական բնօրրանում բազում դարեր ի վեր ապրող ու արարող հայ ժողովուրդն իր յամառ գոյութեամբ խոշոր խոչընդոտ կամ, այլ կերպ ասած, «կոկորդում խրուած ոսկոր» էր սելճուկ թուրքերի մոլագար ժառանգների համար` այդ քաղաքական զառանցանքի իրագործման ճանապարհին, հետեւապէս ենթակայ էր բնաջնջման:

Հէնց այդ ծաւալապաշտական նպատակի իրականացման հեռանկարից ելնելով է, որ երիտթուրքական իշխանութիւնները ձեռնամուխ եղան արեւելեան Մերձկասպիայում եւս մէկ թուրքական պետութեան` ԱԴՀ-ի  կազմաւորմանը: Այն իր սահմանների մէջ պէտք է ներառէր ինչպէս Արեւելեան Հայաստանն ամբողջութեամբ, նոյնպէս եւ վիթխարի տարածքներ` հարեւան Վրաստանից ու Պարսկաստանից, ներկայիս Իրանից, այդ թւում եւ` նրա Ատրպատական նահանգը, որի պատմական անուանումն էլ հէնց, որոշակի շտկումներով ձեւափոխուելով, վերագրուեց այդ արհեստածին պետութեանը: Երիտթուրքերն ի սկզբանէ ամենայն կերպ աջակցում էին այդ վասալական պետութեան զինուած ուժերի` թաթարական հրոսակախմբերի  ձեւաւորմանն ու սպառազինմանը` մատակարարելով մեծ քանակութեամբ զէնք ու զինամթերք, ապահովելով թուրք  զինուորական մասնագէտներով, որոնք ստանձնելով կովկասեան թաթարների ստորաբաժանումների, ընդհուպ մինչեւ ընդհանուր բանակային  հրամանատարութիւնը, ուղղորդում, ղեկավարում էին նորաստեղծ հրոսակախմբերի բոլոր մեծ ու փոքր աւազակային յարձակումներն ու հայ ազգաբնակչութեան ջարդերը:

ԱԴՀ գոյութեան ողջ ընթացքում Պաքուի ու Ելիզաւետպոլի նահանգներում ոչ մի օր չդադարեցին հայերի դէմ գործադրուող հալածանքներն ու բռնութիւնները, սպանութիւններն ու կողոպուտները: Հետազօտող գիտնականների տակաւին ոչ լրիւ վիճակագրական տուեալներով, դէպի Պաքու միայն մի քանի ամսուայ արշաւանքի ընթացքում թուրք-թաթարական միացեալ ուժերի, իսկ Մուտրոսի զինադադարի պայմանագրի պարտադրանքով թուրքական բանակի հեռանալուց յետոյ թաթարական զօրքերի իրականացրած կոտորածների պատճառով 1918-1920թթ. արեւելեան Անդրկովկասում զոհուել են աւելի քան 300 հազար հայ խաղաղ բնակիչներ` Գանձակի տարածաշրջանում, Արէշում, Գեոյչայում, Աղսու-Շամախիում, Նուխի-Ղուբա-Խաչմազի գօտում, տարածաշրջանի միւս գաւառներում, Պաքւում ու Շուշիում:

Տարածաշրջանի իրադարձութիւններում մէկ այլ կարեւոր դերակատար էր կայսերական Գերմանիան, որի բարձրաստիճան զինուորականների անմիջական խորհրդատուութեամբ է իրականացուել թուրքական զօրքերի դէպի Հայաստան եւ ապա թուրք-թաթարական միացեալ զինուժի աւերիչ արշաւանքը դէպի արեւելեան Անդրկովկաս, ընդհուպ` մինչեւ Պաքուի զաւթումը: Ինչպէս օսմանեան Թուրքիայում եւ Արեւմտեան Հայաստանում իրագործուած ցեղասպանութեան պարագայում էր, որի անմիջական մեղսակիցն էր կայսերական  Գերմանիան, ինչը Մեծ եղեռնից 101 տարի անց` 2016 թուականի յունիսի 2-ին, հաստատեց Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետութեան խորհրդարանը` Պունտեսթակը, ընդունելով բանաձեւ Հայոց ցեղասպանութեան փաստի ճանաչման մասին, անկասկած, Պերլինը քաջատեղեակ էր զաւթուած տարածքներում, այդ թւում, առանձնապէս, Պաքւում տխրահռչակ Նուրի փաշայի գլխաւորած Կովկասեան իսլամական բանակի խժդժութիւններին  ու խաղաղ բնակչութեան կոտորածներին: Սակայն, ինչպէս վկայում են ականատեսները, գերմանացի սպաները, որոնց աչքի առջեւ բացայայտ իրականացւում էր այդ սպանդը, քայլ անգամ չեն կատարել դադարեցնելու համար անմեղ մարդկանց արեան հեղումն ինչպէս գիւղական վայրերում, նոյնպէս եւ Պաքուի փողոցներում: Պերլինը, անշուշտ, առաւելապէս շահագրգռուած էր Պաքուի նաւթային հարստութեամբ, այն լիովին իր ձեռքն առնելու համար այնքան շօշափելի հեռանկարով, քան` նոյն այդ հարստութիւնն ի սկզբանէ յայտնաբերած ու ստեղծարար աշխատանքով բազմապատկած մարդկանց, առաջին հերթին` հայերի կեանքի ապահովմամբ: Բայց Ա. Աշխարհամարտում կրած պարտութիւնն ինչպէս Թուրքիային, Գերմանիային նոյնպէս ստիպեց հեռանալ Հարաւային Կովկասից` պարտադրելով նրան խաչ քաշել Պաքուի նաւթային հարստութեան նկատմամբ իր անկատար պատրանքների վրայ:

Ապշերոնեան թերակղզու նաւթահանքերի պարունակած անընդգրկելի «սեւ ոսկին» իւրացնելու հեռանկարն էր շլացրել նաեւ անգլիական իշխանութիւններին, որոնք, տարածաշրջանում փոխարինելով գերմանացիներին ու թուրքերին, բառիս բուն իմաստով, նոյնպէս աչքաթող էին անում այն հակահայկական քաղաքականութիւնը` իր բոլոր ծանր ու ողբերգական հետեւանքներով հանդերձ,  որ մինչ այդ վարում եւ այդուհետ շարունակում էր  վարել մուսաւաթական կառավարութիւնը: Փաստօրէն, Լոնտոնի քաղաքականութիւնը մեծամասամբ կրկնում էր այն թաթարամէտ ու հակահայ դիրքորոշումը, որ մինչ այդ որդեգրած էր Պերլինը, այն է` աւելի լայն ասպարէզ մուսաւաթների ծաւալապաշտական նկրտումներին, աւելի սահմանափակ պայմաններ հայրենի բնօրրանում խաղաղ, ինքնուրոյն ապրելու հայ բնակչութեան ձգտումների համար:

Այս պարունակում, անշուշտ, յատկանշական էր անգլիական իշխանութիւնների ընդգծուած բացասական վերաբերմունքն արցախահայութեան ազատագրական պայքարի նկատմամբ եւ յարուցած բազմաթիւ խոչընդոտներն ու արգելքները մայր Հայաստանի հետ մէկ ազգային անկախ, ինքնիշխան պետութեան տանիքի տակ  միաւորուելու նրա նախանշած ճանապարհին: Անգլիացիների կամայական միջամտութեամբ է, որ 1918  թուականի նոյեմբերին կասեցուեց արցախահայութեանն օգնութեան շտապող զօրավար Անդրանիկի ջոկատների առաջխաղացումը դէպի Շուշի: Եւ դա այն դէպքում, երբ բրիտանական իշխանութիւններին քաջ յայտնի էր, որ  տարածաշրջանից վտարուած Թուրքիան, այնուամենայնիւ,  գաղտնի պայմանագիր  ունի կնքած Ազրպէյճանի հետ եւ շարունակաբար ռազմաքաղաքական օգնութիւն է ցոյց տալիս նրան: Յատկանշական է, որ հէնց անգլիական էմիսարների համաձայնութեամբ ու համակողմանի աջակցութեամբ է, որ մուսաւաթական իշխանութիւնները Լեռնային Ղարաբաղի եւ յարակից տարածքների նահանգապետ էին նշանակել արիւնարբու հայատեաց քիւրտ Խոսրով Բեկ-Սուլթանովին` Արցախի դահճին, Շուշիի կոտորածների գլխաւոր կազմակերպչին: Այնպէս որ, կարող ենք հաստատապէս ասել, որ նաեւ Միացեալ Թագաւորութեան յանցաւոր թողտուութեան հետեւանք էր մուսաւաթական կառավարութեան յարձակումը 1918-1920թթ. իր ազատութիւնը կերտող արցախահայութեան դէմ, հայկական այս երկրամասի գիւղական համայնքների աւերումներն ու բնակիչների զանգուածային ջարդերը, այդ թւում, առանձնապէս, Շուշի քաղաքի հայկական թաղամասերի բնակիչների կոտորածը 1920-ի մարտի 23-ին, որոնց արդիւնքում երկրամասում, ընդհանուր առմամբ, զոհուեց աւելի քան 35 հազար հայ կամ Արցախի բնակչութեան շուրջ 20 տոկոսը:

Պաքուի եւ շրջակայ գաւառների հայութեան, այո՛ նաեւ ռուս եւ այլադաւան բնակիչների ջարդերին, մասնաւորապէս, Շամախու, Ղուբայի, Գուսարի, Խաչմազի  գաւառների բազմահազար մոլոկանների ու հրեաների զանգուածային կոտորածների ու նրանց բնակավայրերի աւերման աղաղակող փաստերին ոչ մի կերպ չէր արձագանգում նաեւ պոլշեւիկեան Ռուսաստանը: Անգամ այն սահմռկելի սպանդը, որ Թիֆլիսի մենշեւիկեան կոմիսարիատի եւ Ելիզաւետպոլի մուսուլմանական կենտրոնի միջեւ դաւադիր պայմանաւորուածութեամբ կովկասեան թաթարների աւազակախմբերն իրագործեցին 1918թ. յունուարի 12-ին` Շամխորի երկաթուղային կայարանում, ապա եւ երկաթգծի միւս կայարաններում ու կիսակայարաններում` զինաթափման ու զէնքի առգրաւման պատրուակով կոտորելով թուրքական ռազմաճակատից տուն դարձող ռուսական զօրքերին, ամենեւին չսասանեց Ռուսաստանի պոլշեւիկեան ղեկավարութեան քար անտարբերութիւնը: Ինչպէս յայտնի է, այդ նախճիրի ընթացքում դաշունահարուեցին, սրախողխող արուեցին ու գնդակահարուեցին տարբեր տուեալներով 2,5-5 հազար ռուս զինուոր ու սպայ, իսկ  ամուսինների հետ նոյն վակոններում մեկնող նրանց կանայք գազանաբար յօշոտուեցին: Երեւի թէ բացառութիւն էր այն ժամանակ  ազգութիւնների գործերով ՌԽՖՍՀ  ժողովրդական կոմիսար, հետագայում «խորհրդային ժողովուրդների հայր» յորջորջուած, նոյն այդ ժողովուրդների գլխաւոր դահիճ Եոսիֆ Ստալինի ատամկրճտոցը, թէ` «Դեռ կայ յանցագործների մի որջ, որը պէտք է ոչնչացուի: Այդ որջը Ելիզաւետպոլի մուսուլմանական ազգային կոմիտէն է` ամբողջովին բաղկացած յետադիմական բեկերից ու խաներից»: Ոչ աւելին: Ընդհակառակը, երկու տարի անց խորհրդային կարգեր պարտադրելով մուսաւաթական  իշխանութիւններին, Ռուսաստանը նոյն այդ կառավարութեան ներկայացուցիչներից շատերին, ում մեղսագործ ձեռքերը մինչեւ արմունկները շաղախուած էին տասնեակ հազարաւոր հայ, ռուս, հրեայ խաղաղ բնակիչների արեամբ, ընդգրկեց փոխադարձ պայմանաւորուածութեամբ այլեւս խորհրդայնացած Ազրպէյճանի նորաստեղծ յեղկոմի, իսկ այնուհետեւ` կառավարութեան կազմում: Փաստօրէն նոյն հայաջինջ քաղաքականութիւնը հիմնականում ժառանգեցին Պաքւում հաստատուած խորհրդային իշխանութիւնները: Եւ, ըստ էութեան, ոչինչ չփոխուեց: Մուսաւաթական կուսակցութիւնն արագ ու առանց դժուարութեան «կարմրեց», դարձաւ պոլշեւիկեան: Նարիմանով-Հուսէյնովի կառավարութիւնը Դաշնակցութեան դէմ պայքարի քողի տակ շարունակեց նախկին հայահալած քաղաքականութիւնը: Երեւի թէ ճակատագրի հեգնանք է. Շամխորի տակաւին չսպիացած ողբերգութիւնը սոսկ ատամկրճտոցով դատապարտած միեւնոյն քաղաքական գործչի` Ստալինի պարտադրանքով, ՌԿ(բ)Կ Կովբիւրոյի 1921թ. յուլիսի 5-ի ապօրինի որոշմամբ Լեռնային Ղարաբաղը բռնակցուեց Խորհրդային Ազրպէյճանին` պատճառ դառնալով երկրամասի բնիկ հայ ժողովրդի գրեթէ եօթ տասնամեակ տեւած նոր տառապանքների եւ ընդվզումների համար:    Անվիճելի է, որ յանցաւոր արարքի անպատժելիութիւնը բարենպաստ մթնոլորտ  ու պարարտ հող է ստեղծում նոր յանցագործութիւնների համար: Եթէ ժամանակին խստագոյնս դատապարտուէին 1894-1896թթ. սուլթան Համիտի կազմակերպած հայկական ջարդերն օսմանեան Թուրքիայում, ապա  հազիւ թէ երիտթուրքական իշխանութիւնները յանդգնէին իրականացնել Ատանայի հայկական կոտորածները 1909-ին եւ Հայոց Մեծ եղեռնը 1915-ին եւ յաջորդ տարիներին, ապա իրենց հերթին քեմալականները` կառավարման գրեթէ բոլոր տարիներին, ընդ որում` ոչ միայն հայերի, այլեւ յոյների, ասորիների, տէրսիմցիների նկատմամբ, իսկ մուսաւաթական Ազրպէյճանը` 1918-1920թթ.` Պաքու, Շուշի, հայաբնակ այլ գաւառներ, ապա եւ խորհրդային Ազրպէյճանը` 1988-1990թթ.` Սումկայիթ, Գանձակ, Պաքու, այլ շրջաններ, վերջապէս` անկախ Ազրպէյճանը` 1992թ. ապրիլին` Մարաղա: Ցաւօք, աշխարհն առ այսօր յապաղում է միանշանակ ու միահամուռ ցեղասպանութիւն որակել հայ ժողովրդի նկատմամբ օսմանեան Թուրքիայի իրագործած Եղեռնը: Եւ ահա խնդրեմ` այդ եղերական իրադարձութիւններից հազիւ քառորդ դար անց յաջորդեց հիթլերեան ֆաշիզմի  իրականացրած ողջակիզումը հրեայ ժողովրդի նկատմամբ: Ուղիղ 70 տարի է անցել Ցեղասպանութեան կանխարգելման ու դատապարտման մասին միջազգային հռչակագիրն ընդունելուց յետոյ, բայց ահա` անցած տասնամեակներում, իրար են յաջորդել Քամպոտիայի, Ռուանտայի, Տարֆուրի եւ այլ ողբերգութիւնները: Ըստ երեւոյթին, բարի կամքը բաւարար չէ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների նոր դէպքերը բացառելու համար, եւ այս ամէնը վկայում է անպատժելիութեան բացակայութեան մասին: Այլ կերպ ասած`  ցեղասպանութիւնների կրկնութեան կամ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների նոր փորձերի առանցքային պատճառներից մէկը միահամուռ եւ համարժէք միջազգային արձագանգի բացակայութիւնն է:

Բայց մի պահ հանգիստ թողնենք միջազգային հանրութեանը եւ հարցնենք ինքներս մեզ. արդեօք մենք` հայերս, արժանւո՞յնս ենք արձագանգում ու գնահատում մեր ժողովրդի կեանքում, աւա՜ղ,  տեղի ունեցած անխտիր բոլոր ցաւալի իրադարձութիւնները, ի մասնաւորի, անցած դարասկզբին եւ դարավերջին Պաքուի հայկական կոտորածների աղաղակող փաստերը: Որտե՞ղ են մեր զոյգ հանրապետութիւնների խորհրդարանների բանաձեւերը Պաքուի հայութեան 1918թ. սեպտեմբերեան եւ 1990թ. յունուարեան  ջարդերը որպէս Ազրպէյճանի կողմից պետականօրէն իրականացուած ցեղասպանութեան արարքներ ճանաչելու մասին: Արդեօք մենք չե՞նք տեսնում այդ եւ նախորդ ողբերգական իրադարձութիւնների պատճառահետեւանքային կապը, առաւել եւս` այդ ոճրագործութիւնների կազմակերպիչների եւ իրականացնողների հեռագնայ նպատակները, ցանկացած պատեհ պահի դրանք կրկնելու նրանց անփոփոխ մղումը: Եւ արդեօք առաջինը մե՞նք չէ, որ պէտք է այդ մասին բարձրաձայնենք ի լուր աշխարհի` չէզոքացնելով այդ սպառնալի վտանգը մեր գալիք սերունդների ճակատագրից: Հնարաւոր է, որ հակաճառուի խօսքս, թէ ահա վերջերս` սեպտեմբերի 14-ին` Երեւանում, ապա եւ 17-ին` Ստեփանակերտում, շարունակաբար կայացել է միջազգային խորհրդաժողով` նուիրուած Պաքուի 1918թ. հայկական կոտորածներին եւ որ միջոցառմանը հնչած ելոյթներում այդ եղերական իրադարձութիւնը գնահատուել է որպէս ցեղասպանութիւն: Այո՛, այդպէս է: Բայց ահա նշեմ նաեւ, որ նոյն այդ օրերին, որոշակիօրէն` սեպտեմբերի 15-ին, Պաքւում կայացել է ազրպէյճանական եւ թուրքական զինուած ուժերի համատեղ զօրահանդէս` նուիրուած Պաքու թուրք-թաթարական միացեալ զօրքերի ներխուժման 100-ամեակին: Ընդ որում` միջոցառմանը ներկայ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիայի նախագահների ելոյթներում մէկդարեայ վաղեմութեան այդ եղերական իրադարձութիւնը գնահատուել է ոչ այլ կերպ, քան` Պաքուի ազատագրում` Կովկասեան իսլամական բանակի, այսինքն` թուրք-թաթարական ուժերի, պատմական յաղթանակ պոլշեւիկեան-դաշնակցական ռազմական կազմաւորումների դէմ:

Այն հանգամանքը, որ Պաքուն եւ Անգարան իրադարձութիւնը նշել են համատեղ տօնական զօրահանդէսի ձեւաչափով, դժուար չէ կռահել, թէ ի՛նչ մարտահրաւէր է դա եւ  որպէս սպառնալիք ո՛ւմ դէմ է այն ուղղուած: Այնպէս որ, չբաւարարուենք խնդրի սոսկ հանրային քննարկումներով, որոնք ընդամէնը ներազգային զգօնութեան հանրային կոչ են: Անհրաժեշտ է պետական իշխանութեան բարձրագոյն մարմինների, առաջին հերթին` մեր երկու խորհրդարանների յստակ ու հատու իրաւական  գնահատական` ի գիտութիւն եւ որպէս ահազանգ միջազգային հանրութեանը: Այո՛, հէնց մենք` ներկայ սերունդներս, այսօր եւ գալիք բոլոր ժամանակներում պէտք չէ թոյլ տանք մեր ժողովրդի հետագայ ճանապարհին այնպիսի մի իրավիճակ, ինչի մասին ոեւէ մէկը երբեւէ անհոգ ու անտարբեր կրկնի շուրջ 80 տարի առաջ` 1939թ. ֆաշիստական ճիւաղ Ատոլֆ Հիթլերի արած լկտի արտայայտութիւնը. «Ո՞վ է, ի վերջոյ, այսօր խօսում հայերի բնաջնջման մասին»:

Արցախ
Յատուկ «Ազդակ»-ի համար

 

 

Խմբագրական. Ժամանակի Ճշդումը՝ Ընդհանուր Յայտարարով

0
0

Երեւանի քաղաքապետական ընտրութիւններու ընդհանուր համապատկերէն ետք աւելի պարզ կը դառնայ, որ կայ շտապողականութիւն` խորհրդարանական արտահերթ ընտրութիւնները կազմակերպելու:

Սահմանադրական կարգը արտահերթ ընտրութիւններու որոշման համար ներառած է հետեւեալ յօդուածը

Յօդուած 92. Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրութիւնը.

  1. Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրութիւնը տեղի կ՛ունենայ Սահմանադրութեան 149-րդ յօդուածին 3-րդ մասով, 151-րդ յօդուածին 3-րդ եւ 4-րդ մասերով սահմանուած պարագաներուն Ազգային ժողովի արձակուելէն ետք:
  2. Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրութիւնը տեղի կ՛ունենայ Ազգային ժողովի արձակուելէն ոչ շատ շուտ, քան երեսուն, եւ ոչ ուշ, քան քառասունհինգ օր ետք:

149-ի 3-րդ մասը կ՛ըսէ.

  1. Վարչապետ չընտրուելու պարագային քուէարկութենէն եօթը օր ետք տեղի կ՛ունենայ վարչապետի նոր ընտրութիւն, որուն մասնակցելու իրաւունքը ունին պատգամաւորներու ընդհանուր թիւին առնուազն մէկ երրորդի առաջադրած վարչապետի թեկնածուները: Եթէ պատգամաւորներու ընդհանուր թիւի ձայներու մեծամասնութեամբ վարչապետ չընտրուի, ապա Ազգային ժողովը կ՛արձակուի իրաւունքի ուժով:

151-ի 3-րդ եւ 4-րդ մասերը հետեւեալն է.

  1. Եթէ Ազգային ժողովը հաւանութիւն չտայ կառավարութեան ծրագիրին եւ Սահմանադրութեան 149-րդ յօդուածի 2-րդ եւ 3-րդ մասերուն համապատասխան չընտրէ նոր վարչապետ, ապա Ազգային ժողովը կ՛արձակուի իրաւունքի ուժով: Եթէ Ազգային ժողովը ընտրէ վարչապետ, սակայն կրկին հաւանութիւն չտայ կառավարութեան ծրագիրին, ապա Ազգային ժողովը կ՛արձակուի իրաւունքի ուժով:
  2. Սոյն յօդուածին 3-րդ մասը չի տարածուիր Սահմանադրութեան 115-րդ յօդուածին համապատասխան կազմաւորուած կառավարութեան ծրագիրին վրայ: Եթէ այդ կառավարութեան ծրագիրը հաւանութեան չարժանանայ, ապա Ազգային ժողովը կ՛արձակուի իրաւունքի ուժով:

Հիմա պէտք է ըսել, որ այժմ ներկայ անմիջականութեամբ 151-րդ յօդուածի կիրարկելիութեան խնդիր չկայ: Սահմանադրական այս կարգը նոր իրավիճակին համար իրաւականօրէն հիմնական մէկ ելք ունի: Վարչապետը հրաժարական կու տայ, երկու անգամ Ազգային ժողովը չ՛ընտրեր վարչապետ եւ բնականաբար այդ քայլով խորհրդարանը կ՛երթայ ինքնալուծարման, այլ խօսքով` խորհրդարանական արտահերթ ընտրութիւններու կայացման:

Հիմնախնդիրներու հանգուցալուծումը մինչ այժմ շարունակած է մնալ իրաւական հարթութեան վրայ. ինչ որ նաեւ նորահաստատ գործադիր իշխանութեան ապահոված է իշխանութեան օրինականութիւն: Միւս կողմէ եւս թաւշեայ յեղափոխութեան նման խորհրդարանական մեծամասնութեան կողմէ կայ թաւշեայ ընդդիմութիւն: Ճիշդ է, որ համաժողովրդային շարժումի ալիքը հիմնովին նկատի կ՛առնուի եւ փաստօրէն առնուեցաւ գործող մեծամասնութեան կողմէ: Այսպէս, խորհրդարանական մեծամասնութիւնը թէ՛ մասնակցեցաւ վարչապետի ընտրութեան, թէ՛ դերակատար դարձաւ, որպէսզի ընտրուի ժողովուրդի թեկնածուն եւ թէ՛ վաւերացուց կառավարութեան ծրագիրը: Փաստօրէն նախորդ վարչապետի հրաժարականէն մինչեւ քաղաքապետի հրաժարական, անցնելով խորհրդարանի նիստերուն մեծամասնական օրինականութիւնը գոյացնելէն, վարչապետ ընտրելէն եւ կառավարութեան ծրագիր վաւերացնելէն` խորհրդարանական մեծամասնութիւնը ընդառաջ գնաց ժողովուրդի պահանջներուն: Կարելի է հետեւցնել, որ այս վարքագիծէն չի շեղիր նաեւ արտահերթ ընտրութիւններ կայացնելու պահանջէն:

Այսօր, քաղաքագիտական առումով խորհրդարանական համակարգով ղեկավարուող երկրի մէջ կայ գործադիր-օրէնսդիր մարմիններու  ո՛չ միայն աններդաշնակ, այլ նաեւ հակոտնեայ պատկեր: Մինչդեռ գործադիրը, յատկապէս խորհրդարանական հանրապետութեան մէջ մնայուն անհրաժեշտութիւնը ունի խորհրդարանի հաւանութեան` իր ծրագիրները իրականացնելու ամէն կարեւոր քայլափոխի:

Բնական է նաեւ, որ միայն գործադիր բաժինը ստանձնելով համակարգային փոփոխութիւն չ՛իրականացուիր: Այսօր վարչապետին եւ կառավարութեան համար անհրաժեշտ է արմատապէս փոխել խորհրդարանն ու արդարադատութիւնը ընդհանրապէս: Արդարադատութեան համար նոյնիսկ անցումային դրութիւնը գործարկելու համար կառավարութիւնը պէտք ունի խորհրդարանի հաւանութեան:

Խորհրդարանական մեծամասնութեան ցարդ որդեգրած վարքագիծին պահպանման տեսութիւնը հիմնաւորելու համար պէտք է մէջբերել նաեւ խորհրդարանի վաւերացուցած կառավարութեան ծրագիրին հետեւեալ բաժինը.

«Վեցերորդ գումարման Ազգային ժողովը չ՛արտայայտեր Հայաստանի ժողովուրդի իրական քաղաքական տրամադրութիւնները, նախապատուութիւնները եւ ուժերու իրական յարաբերակցութիւնը: Այս իրողութիւնը Հայաստանի մէջ արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւններ կայացնելու անվիճելի անհրաժեշտութիւն յառաջացուցած է»:

Աւելի՛ն. նոյն ծրագիրին մէջ տեղ գտած է ընտրակարգի հիմնական փոփոխութիւն` վարկանշային բաժինը հանելով անցնիլ  լրիւ համամասնականի: Այս բոլորը ներառելով գործող խորհրդարանը համաձայնութիւն տուած է առաւելագոյնը մինչեւ մէկ տարի կազմակերպել արտահերթ ընտրութիւնները:

Փաստօրէն, այսօրուան խորհրդարանական մեծամասնութիւնը համաձայնած է նախ հարիւր առ հարիւր համամասնական ընտրակարգով արտահերթ ընտրութիւններ կազմակերպելու շուրջ մինչեւ մէկ տարի:

Ամբողջ խնդիրը ուրեմն ժամանակի ճշդումին մէջ կը կայանայ: Խորհրդարանական խմբակցութիւններուն հետ տեղի ունենալիք  խորհրդակցութիւններու առանցքը ժամանակի ճշդումին կը վերաբերի:

Այստեղ գերակայութիւնը պէտք է իբրեւ առաջադրանք ունենայ համաձայնութեան անցնցում յանգիլը, ընտրական նոր օրինագիծի կատարելագործումը, Սահմանադրութեան ոգիին հարազատ խորհրդարանի մէջ բազմակարծութեան ապահովումը եւ թէ՛ իբրեւ պատրաստութիւն եւ թէ՛ իբրեւ մասնակցութիւն ընտրութիւններու փայլուն կատարողականութիւնը:

Բանակցութիւնները շուտով կը սկսին, ինչպէս արդէն յայտարարուած է: Ինչպէս մինչ այժմ արձանագրուած է, այս պահու դրութեամբ Հայաստանի պետական-քաղաքական դաշտը զբաղեցնող բոլոր ուժերը համակողմանիօրէն գիտակցութիւնը կ՛ունենան խորհրդարանով հաստատուած արտահերթ ընտրութիւններ կազմակերպելու անվիճելի անհրաժեշտութիւնը կեանքի կոչելու: Եւ անոր կայացման ճիշդ ժամանակի որոշման համար երկխօսութեան ճամբով ընդհանուր յայտարարի գալու: Յայտնաբար կայ ընդհանուր ընկալում, որ քաղաքակիրթ ոճը, իրաւական ուղին, երկխօսութեան միջոցը, զանազան փուլերէ անցնցում անցնիլը եւ ազատ ու արդար ընտրութիւնները միջազգային վարկի նոր նշաձողներ կ՛ապահովեն մեր երկրին ու պետութեան:

Հարիւր Դէմք` Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան Հիմնադրութեան Հարիւրամեակին

0
0

ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ

Կատարինէ Զալեան-Մանուկեան

Կատարինէ Զալեան-Մանուկեան. մասնագիտութեամբ բժշկուհի, պետական գործիչ, ՀՅԴ կուսակցութեան անդամ: Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադիր Արամ Մանուկեանին կինը:

Հայաստանի Հանրապետութեան 2-րդ ընտրութեան խորհրդարանի առողջապահութեան յանձնաժողովի անդամ էր: Ըլլալով բժշկուհի, նուիրուած էր գաղթականներու ու որբերու օգնութեան` պայքար մղելով համաճարակներու դէմ: Որբանոցներէն մէկուն մէջ հանդիպեցաւ ապագայ ամուսինին` Արամ Մանուկեանին, որուն հետ ալ ամուսնացաւ 1917-ին, Երեւանի մէջ:

Հայաստանի Հանրապետութեան անկումէն ետք Կատարինէի զրկանքներուն կը գումարուին պոլշեւիկեան իշխանութեան քաղաքական հետապնդումները:

Զայն աշխատանքէ արձակած եւ վտարած են բնակարանէն, եւ ան երեխան` Սեդան գիրկը, ապաստանած է քրոջ մէկ սենեականոց բնակարանին մէջ, ապա մեկնած է Կրասնոտար` ամուսինին ազգականներուն քով:

1927 թուականին, երբ Հայաստանը մասնագէտ բժիշկներու խիստ կարիք կը զգար, ան կը վերադառնայ Երեւան: Այստեղ մայր ու աղջիկ, բնակարան վարձելով, կ՛ապրին ծայրայեղ դժուար պայմաններու մէջ:

1937-ին զայն` որպէս արտասահմանի հետ կապ ունեցող կասկածելի անձնաւորութիւն, կրկին կ՛արձակեն աշխատանքէ: Պատերազմի տարիներուն Կատարինէն կրկին կ՛աշխատի, սակայն անոր առողջութիւնը վերջնականապէս կը քայքայուի:

Կատարինէ Զալեան-Մանուկեանը մահացած է 1965-ին:

Արտաշէս Էնֆիաճեան

Քաղաքական-պետական գործիչ, Հայ ժողովրդական կուսակցութեան (ՀԺԿ) անդամ:

Արտաշէս Էնֆիաճեան ծնած է 1866-ին:

1918-ին, Հայաստանի Հանրապետութեան անկախացումէն ետք, Էնֆիաճեան համախմբական (քոալիսիոն) կազմաւորման ուղղուած բազմաթիւ ու երկարատեւ խորհրդակցական նիստերուն մասնակցած է:

4 նոյեմբեր 1918-ին Հայաստանի Խորհուրդի նիստի ընթացքին Քաջազնունիին յայտարարած նոր կառավարութեան կազմին մէջ Արտաշէս Էնֆիաճեան ստանձնած է առեւտուրի նախարարի պաշտօնը:

Էնֆիաճեան անմիջապէս աշխատանքի լծուած է` ներկայացնելով պետութեան նախնական ելեւմուտքի նախահաշիւը եւ օրինագիծը: Ձեռնարկած է բազմաթիւ անմիջական աշխատանքներ` սեփական դրամ ստեղծելու համար: Սակայն այս ոգեւորութիւնը տեւած է ընդամէնը քանի մը շաբաթ:

Էնֆիաճեանը հետագային քաղաքական կեանքէն չէ հեռացած: Ան մասնակցած է Սեւրի դաշնագրի կնքման: Ան նաեւ եղած է Աւետիս Ահարոնեանի պատուիրակութեան կազմին մէջ: Էնֆիաճեանը մասնակցած է նաեւ Խաղաղութեան համաժողովին:

Արտաշէս Էնֆիաճեանը մահացած է 4 մարտ 1924-ին:

Թադէոս Թադէոսեան

Թադէոս Թադէոսեան. կրթական մշակ, դաստիարակ եւ ՀՅԴ կուսակցութեան անդամ:

Ծնած է 4 հոկտեմբեր 1881-ին, Քանաքեռ գիւղին մէջ: Նախնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրի ծխական դպրոցին մէջ, միջնակարգը` Երեւանի Թեմական դպրոցին մէջ, իսկ բարձրագոյնը` Ս. Փեթերսպուրկի Գիւղատնտեսական ճեմարանին մէջ, սակայն համաշխարհային պատերազմին պատճառով չէ կրցած աւարտել: Հետագային աւարտած է Ն. Աբրահամեանի հաշուապահական դասընթացքները Թիֆլիսի մէջ, եւ ՀՅ Դաշնակցութեան Թաւրիզի Փրոփականտայի (քարոզչութեան) դպրոցը` 1923-ին:

1900-ին մուտք գործած է ՀՅԴ կուսակցութեան շարքերը: Մասնակցած է եկեղեցական կալուածներու գրաւման դէմ Երեւանի հակապետական ցոյցերու կազմակերպման, նոյն աշխատանքով զբաղած է նաեւ Կոտայքի մէջ:

1905-1906 թուականներու հայ-թաթարական ընդհարումներու ժամանակ կատարած է զինման եւ ինքնապաշտպանութեան աշխատանքներ` միեւնոյն ժամանակ ղեկավարելով Երեւան, Դարալագեազ եւ Զանգեզուր զէնքի փոխադրութեան գործը:

1906-1913 թուականներուն Քանաքեռի «Աբովեան» երկդասեան դպրոցին մէջ վարած է աւագ ուսուցիչի պաշտօնը:

1908-1913 թուականներուն անդամակցած է Երեւանի ՀՅԴ «Մրգաստան»-ի կեդրոնական կոմիտէութեան: Իսկ 1911-ին ընտրուած է ՀՅԴ «Մրգաստան»-ի Կեդրոնական կոմիտէի անդամ:

Եղած է Կոտայքի պատգամաւորը Երեւանի Թեմական պատգամաւորական ժողովին մէջ:

Յանուն «Մրգաստան»-ի Կեդրոնական կոմիտէի` մասնակցած է Կովկասի Ռայոնական ժողովներուն` 1912-ին Ղարաքիլիսայի մէջ եւ 1913-ին` Դիլիջանի մէջ:

1914-ի վերջերը, երբ կը պայթի ռուս-թրքական պատերազմը, Ս. Փեթերսպուրկի հայ ուսանողներէն 60 հոգի, որոնց կարգին նաեւ` Թադէոս Թադէոսեանը, կամաւոր արձանագրուած է կամաւորական շարժումին:

Թիֆլիս վերադարձին ՀՅԴ Արեւելեան Բիւրոն կը յանձնարարէ անոր անցնիլ Երեւան` կազմակերպելու «Մրգաստան»-ի կեդրոնական կոմիտէութեան շրջանի զինումն ու ինքնապաշտպանութիւնը:

Այդ աշխատանքը կատարելէ ետք, նախ կը մտնէ Իշխանի, ապա Դրոյի կամաւորական գունդերուն մէջ եւ 1915-ին կը մեկնի ճակատ` հասնելով մինչեւ Մուշ:

Երբ 1916-ին կամաւորական գունդերը լուծարքի կ՛ենթարկուին, դարձեալ Բիւրոյի յանձնարարութեամբ, կը ստանձնէ կամաւորական գունդերէն իրենց ձեռքը անցած ռազմամթերքի գաղտնի պահեստներու հսկողութիւնն ու պատասխանատուութիւնը:

1917-ին Թիֆլիսի մէջ գումարուած Կովկասի Ռայոնական ժողովին կը մասնակցի` իբրեւ պատգամաւոր: Նոյն թուականին կ՛ընտրուի եւ կը նախագահէ Քանաքեռի հասարակական Գործադիր կոմիտէն:

Այնուհետեւ կ՛ընտրուի Երեւանի առաջին գաւառամասի կոմիսար (1917-1920) եւ միեւնոյն ժամանակ, Արամ Մանուկեանի յանձնարարութեամբ, Կոտայքի ինքնապաշտպանութեան խումբերու լիազօր ղեկավար եւ իր մասնակցութիւնը կը բերէ Սարդարապատի եւ Բաշ Ապարանի ճակատամարտերուն` Կոտայքի գաւառէն կազմուած երկու ջոկատներ ուղարկելով ռազմաճակատ:

1920-ին ընտրուած է Երեւանի Գաւառային ինքնավարութեան վարչութեան անդամ եւ ղեկավարած է Երեւան գաւառի ոստիկանութեան եւ տնօրինութեան, հաղորդակցութեան եւ շինարարական բաժինները` մինչեւ Հայաստանի խորհրդայնացումը:

Մասնակցած է 1920-ին հայ-թրքական պատերազմին: Իսկ 1921-ին Փետրուարեան ապստամբութեան` իբրեւ Կոտայքի Փրկութեան կոմիտէի նախագահ, մինչեւ իրենց նահանջը Երեւանէն, 2 ապրիլ 1921-ին:

Անցած է Պարսկաստան, Թաւրիզի մէջ եղած է տարագիրներու «Նայիրի» կոմիտէի անդամ, ապա 1927-ին հաստատուած է Նախավկայի վանքը` Ձորագիւղ (Արաքսի աջ ափը) եւ ղեկավարած` ԵՐԿՐԻ հետ կապի գործը մինչեւ մայիս 1930:

Ուսուցչական պաշտօնով 1931-ին անցած է Նոր Ջուղա եւ պաշտօնավարած` հայոց ազգային երկսեռ դպրոցներուն մէջ, մինչեւ 1935-ի ուսումնական տարուան վերջը:

Երկար տարիներ ունեցած է կուսակցական գործունէութիւն` իբրեւ շրջանի բարձրագոյն մարմինի ներկայացուցիչ, մասնակցելով Իրանի կազմակերպութեան բոլոր խորհրդաժողովներուն եւ ՀՅ Դաշնակցութեան 13, 14, 15, 16 եւ 17-րդ Ընդհանուր ժողովներուն:

1933-ին կը կազմէ անկուսակցական «Հայորդի» պատանեկան միութիւնը: Ազգային դպրոցները փակուելէ ետք, 1935-ին «Հայորդի» պատանեկան միութիւնը դարձուցած է ՀՅԴ ՆՈՐ ՋՈՒՂԱՅԻ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԱՑ ՄԻՈՒԹԻՒՆ:

Տասնամեակներ շարունակ եղած է «Ալիք» եւ «Յուսաբեր» օրաթերթերու եւ «Համազգային» ընկերութեան հրատարակչականներու ներկայացուցիչը:

Դպրոցները պետականացուելէն ետք ալ կրօն եւ հայոց լեզու կը դասաւանդէ տղոց եւ աղջիկներու դպրոցներուն մէջ, իսկ 1952-1956 թուականներուն, չորս տարի տեւողութեամբ, կը դասաւանդէ հոգաբարձութեան ջանքերով բացուած երեկոյեան դասընթացներուն:

Դասաւանդման գիրքերու եւ նիւթերու չգոյութեան պատճառով Թադէոսեանը յատկապէս կը կազմէ հայոց պատմութեան դասագիրքեր, որոնք կը դասաւանդուէին երկար ժամանակ:

1955-ին, հայոց ազգային դպրոցները վերաբացուելէն ետք, եւս շուրջ վեց տարի կը շարունակէ պաշտօնավարել հայոց դպրոցներուն մէջ:

Թադէոս Թադէոսեան 1961-ին Իրանի կառավարութեան որոշումով հրաւիրուած է Սպահանի համալսարանի գրականութեան բաժինին մէջ հիմնուած հայագիտական ամպիոն` իբրեւ հայոց գրականութեան եւ պատմութեան դասախօս:

Թադէոս Թադէոսեանը կը մահանայ 7 ապրիլ 1975-ին:

Լեւոն Թադէոսեան

Լեւոն Թադէոսեան. հայ յեղափոխական ու քաղաքական-պետական գործիչ, ՀՅԴ կուսակցութեան անդամ:

Թադէոսեանը ծնած է Գողթն գաւառի Վերին Ագուլիս գիւղը, 2 փետրուար 1865-ին: Քրիստափոր Միքայէլեանի քրոջ որդին է:

Հօր երկարատեւ բացակայութեան, Թադէոսեան եղբայրները կազմաւորուած են իրենց մօր եւ քեռիին` ՀՅԴ կուսակցութեան հիմնադիրներէն Քրիստափոր Միքայէլեանի շունչով:

Լեւոնը նախնական կրթութիւնը ստացած է Ագուլիսի ծխական վարժարանին մէջ` ուսուցիչ ունենալով Րաֆֆին: Այնուհետեւ ուղարկուած է քեռիին քով, Թիֆլիս, Ներսիսեան վարժարանին մէջ ուսումը ամբողջացնելու եւ, այնուհետեւ, Ագուլիս վերադառնալով, չորս տարի գիւղին մէջ ուսուցչութիւն ընելու յանձնառութեամբ:

1888-1890-ական տարիներուն Լեւոնը, Քրիստափորի օգնութեամբ, պատրաստուած է պետական միջնակարգ դպրոցի քննութիւններուն Մոսկուայի Գիւղատնտեսական ճեմարանը մտնելու նպատակով, բայց ծանր հիւանդութեան պատճառով կը հրաժարի բարձրագոյն կրթութեան միտքէն:

ՀՅ Դաշնակցութեան հիմնադրութենէն ետք, 1890-ի ամառը, Քրիստափորի թելադրանքով, Լեւոն կը լծուի Անդրկասպեան երկրամասին մէջ կոմիտէներ կազմելու եւ դրամական հանգանակութիւն կատարելու աշխատանքին:

Անդրկասպեան շրջաններէն վերադառնալով, 1890-ի աշնան, Քրիստափորի յանձնարարութեամբ, մեկնած է Տրապիզոն ուսուցչական պաշտօնով: Թուրք կառավարութիւնը, սակայն, թոյլ չի տար անոր Տրապիզոն մտնել:

Քրիստափորի յորդորով Լեւոնը անցած է Գանձակ ու թեմական վարժարանին մէջ` ուսուցչութեամբ զբաղած, բայց շուտով բախում ունեցած է տեղւոյն կղերամիտ եւ պահպանողական մտայնութեանց հետ:

Էջմիածնէն, Մակար կաթողիկոսի յանձնարարութեամբ, կրթական յատուկ քննիչ ուղարկուած է Գանձակ, որ Լեւոն Թադէոսեանը զրկած է ոչ միայն տեղւոյն դպրոցին մէջ, այլեւ որեւէ թեմական վարժարանի մէջ պաշտօնավարելու եւ դասաւանդելու իրաւունքէն: Այդպիսով, վերջ գտած է ուսուցչական ասպարէզը Լեւոնին համար. այնուհետեւ հաշուապահական իր ընդունակութիւններով նետուած է կեանքի ասպարէզ` միաժամանակ նուիրուելով հետզհետէ թափ ստացող հայ յեղափոխական շարժման:

1898-ի վերջերը Լեւոնը տեղափոխուած է Պաքու, ուր զանազան պատասխանատու պաշտօններ վարած է նաւթաարդիւնաբերական հաստատութիւններու մէջ` մինչեւ 1918-ի սեպտեմբերին քաղաքին գրաւումը թուրքերուն կողմէ:

Կովկասի նաւթարդիւնաբերութեան կեդրոն Պաքուն եւ ՀՅԴ Ոսկանապատի Կեդրոնական կոմիտէն այդ ժամանակաշրջանին ընդհանրապէս կեդրոնական տեղ կը գրաւէին հայ իրականութեան մէջ:

Այստեղ Լեւոն Թադէոսեանը շուտով դարձաւ ՀՅԴ Ոսկանապատի Կեդրոնական կոմիտէի մնայուն մէկ անդամը ու այդպիսով ալ հիմնական դեր ունեցաւ հայ ժողովուրդի ներքին միասնութեան պահպանման, ամրապնդման եւ ընդլայնման մէջ: Ինչպէս նաեւ հայ ազգային-քաղաքական եւ ռուս աշխատաւորական-յեղափոխական վերիվայրումներու առանցքային դերակատարներէն մէկը եղաւ ան, որոշ պարագաներու նաեւ` «Հայրիկ»-ը: Ան իր գաղափարական ու բարոյական առաքինութեան եւ անձնուէր ծառայութեան համար արժանացած է «Պապաշա» (ռուսերէն` հայրիկ) անուանումին:

1905-1906 թուականներուն հայ-թաթարական արիւնալի ընդհարումներու օրերուն Պապաշա անմիջական գործունէութիւն ծաւալած է Անդրկովկասի հայութեան ֆիզիքական անվտանգութիւնը ապահովելու եւ ինքնապաշտպանութեան կռուանները հզօրացնելու գործին մէջ:

1904-1907 թուականներուն իր վճռորոշ դերը ունեցած է Դաշնակցութիւնը ներքնապէս պառակտելու փորձերուն դիմագրաւման մէջ:

1907-ին Պապաշան կը մասնակցի ՀՅԴ Դ. Ընդհանուր ժողովին, որ տեղի ունեցաւ Վիեննայի մէջ: Այնուհետեւ, 1908-ի մայիսին մասնակցած է Կովկասի Ռայոնական ժողովին:

1908-1912 տարիներուն, ցարական իշխանութեանց հակադաշնակցական հալածանքներու իբրեւ հետեւանք, Պապաշա ձերբակալուած ու բանտարկուած է ցարիզմին կողմէ, ճաշակած է Մետեխի բանտը, բայց անպարտ արձակուած է Դաշնակցութեան դատէն ետք եւ դարձեալ անձնուէր կանգնած է պայքարի պատնէշին վրայ:

Ա. Աշխարհամարտի ընթացքին ղեկավար մասնակցութիւն ունեցած է եւ, այնուհետեւ, Պաքուի հերոսական ինքնապաշտպանութեան մէջ:

1918-ին աշնան, Պաքուի անկումէն ու պարպումէն ետք, Պապաշան հաստատուած է Երեւան, ընտրուած է անկախ Հայաստանի Ա.  Հանրապետութեան առաջին խորհրդարանի պատգամաւոր եւ մեծակշիռ գործ կատարած` խորհրդարանի ելեւմտական յանձնաժողովին խօսնակի իր պաշտօնավարութեամբ: Հայոց նորահաստատ պետականութեան ելեւմտական հիմերու ամրապնդման մէջ հսկայական ներդրում ունեցած է:

Պապաշան Երեւան մնացած է մինչեւ 1921-ի Փետրուարեան ապստամբութեան աւարտը, հոնկէ անցած է Ատրպատական` Թաւրիզ, ուր կարճ ժամանակ մը գործած է իբրեւ ՀՅԴ Գերագոյն դատական ատեանի անդամ, պաշտօն, որուն ընտրուած էր 1919-ին, Երեւանի մէջ գումարուած ՀՅԴ 9-րդ Ընդհանուր ժողովին կողմէ:

1923-ին Պապաշան անցած է Ժընեւ, ապա` Փարիզ, ուր ստանձնած է ՀՅԴ Կեդրոնական դիւանի վարիչի պաշտօնը:

Լեւոն Թադէոսեան քայքայուած առողջութեան պատճառով կը մահանայ 19 դեկտեմբեր 1935-ին, Փարիզ:

(Շար. 9)

 

Սիրոյ Եւ Արդարութեան Հանճարեղ Երգիչը (Շարլ Ազնաւուրի Յիշատակին)

0
0

 

Վ. ԱՒԱԳԵԱՆ

Երկինքի աստղերուն քով երկրային աստղ մըն ալ աւելցաւ երկուշաբթի, 1 հոկտեմբերին:

Ֆրանսահայ երգիչ, երգահան, դերասան, համաշխարհային երգի առասպել Շարլ Ազնաւուր պատմութեան անցաւ բազմամիլիոն մարդոց համար, որոնք անցնող 80 տարիներուն իր 1000-է աւելի երգերուն կախարդական բառերով ապրեցան ու սիրեցին, խոկացին ու մեծցան:

Մարդկային հոգիի եւ ազնիւ սիրոյ անզուգական երգիչը, իր զգայուն սիրտով, եզակի քարիզմայով եւ անկրկնելի տաղանդով կեանքէն հեռացաւ 94 տարեկան հասակին, սուգի եւ վշտակցութեան հսկայ ալիք մը ստեղծելով իր ետին:

Սուգի մէջ է Ազնաւուրեան աշխարհը: Միջազգային երգարուեստի ոսկեդարու վերջին աստղին երգերը պիտի չհնչեն այլեւս բեմերէն, սակայն երգերուն բառերն ու վանկերը պիտի չհեռանան մարդոց գիտակցութենէն,  ամէն տեղ եւ ամէն ժամանակ փոխանցելով հանճարեղ մարդու մը թեթեւ ապրելու եւ միշտ ժպտալու առեղծուածը:

Միջազգային երգի երկրպագուները 20-րդ դարու արուեստագէտը կոչեցին զայն: Ոմանք Ֆրանսայի Ֆրանք Սինաթրան անուանեցին զինք: Ուրիշներ ֆրանսական երգի հայրն է ըսին: Իսկ շատ-շատերու համար ան եղաւ հայ ժողովուրդին դեսպանը աշխարհին:

Անուանումներն ու կոչումները փոխուեցան, սակայն պարզունակ, իւրայատուկ եւ ինքնատիպ իր երգերով, Ազնաւուր բոլորին համար եղաւ ու մնաց ամենագեղեցիկ եւ ներդաշնակ երաժշտութեան, Ազնաւուրեան աշխարհին փայլուն աստղը:

Սիրոյ եւ արդարութեան հանճարեղ այս երգիչը աշխարհին պատկանելէ առաջ, սակայն, եղաւ իր ժողովուրդին հարազատ ձայնը` միջազգային բեմերուն եւ աշխարհի մեծ ու փոքր դահլիճներուն մէջ, ամէնուրեք մարմնաւորելով հայութեան ճակատագիրը, անոր վերածնունդը, անկոտրում կամքը, աշխատասիրութիւնը եւ անպարտելիութիւնը:

Հայոց ցեղասպանութեան 60-ամեակին, Ազնաւուր «Օլիմփիա»-ի բեմէն «Անոնք ինկան»-ով մարդկութեան յիշեցուց թուրքին անմարդկութիւնը:

1988-ի երկրաշարժին, ան եղաւ Հայաստան առաջին փութացողներէն: «Քեզի համար Հայաստան» երգեց ու երգելէ ետք ալ գործեց` «Ազնաւուրը Հայաստանին համար» բարեսիրական հիմնադրամը ստեղծելով:

Իր բարութեամբ եւ լաւատեսութեամբ աշխարհը զարմացնող այս արուեստագէտը եղաւ հայութեան բախտաւոր արուեստագէտներէն մէկը, որ  իր ողջութեան իսկ գնահատուեցաւ արժանաւոր կերպով: Ան տիրացաւ Հայաստանի ազգային հերոսի կոչումին, արժանացաւ բազմաթիւ շքանշաններու եւ իր անունով հրապարակ մը կոչուեցաւ Երեւանի մէջ, իսկ արձան մըն ալ կանգնեցաւ Գիւմրիի մէջ:

Բարի՜ ճանապարհ մեծ մարդուն, հայուն եւ արուեստագէտին: Երկինքը կրնայ բախտաւոր զգալ ինքզինք, որովհետեւ Վարդան Պետրոսեանի բառերով` «հիմա արդէն սիրոյ հրեշտակներն են, որոնք կը վայելեն զինք»:

 

 

 

Մեր Ընթերցողները Կը Գրեն. Ողջո՜յն Քեզ, Հա՛յ Դպրոց

0
0

ՏՈՔԹ. ՎԱՐԴԳԷՍ ԱՐԶՈՒՄԱՆԵԱՆ

Սեպտեմբեր ամսուան վերջ` հոկտեմբերի սկիզբը տարուան այն ժամանակաշրջանն է, երբ դպրոցները իրենց դռները կը բանան նոր տարեշրջանի մը համար: Աշակերտը, կազդուրուած` ամրան երկար արձակուրդէ ետք, վերանորոգուած կը դառնայ դպրոց: Նոր տարեշրջան, նոր հոգեվիճակ, նոր երազներ, նոր խոյանք…

Անշուշտ կարգ մը աշակերտներու համար այս վերադարձը շատ հաճելի չէ, որովհետեւ կաշկանդում մըն է իրենց սանձարձակ ազատութեան, բայց ուրիշներու համար անիկա պարզապէս լոյսի աղբիւր մըն է:

Հայկական դպրոցները տարբեր առաքելութիւն մը ունին: Անոնք ոչ միայն դպրոցներ են` պետական կրթական ծրագիրները գործադրելու, այլ անոնք մեր հայեցի դաստիարակութեան, հայկական մշակոյթ եւ կրթութիւն ջամբելու սքանչելի կաճառներ են: Բայց այսօր, դժբախտաբար, մեր հայկական դպրոցները նահանջի մէջ են: Քաջութիւնը ունենանք ընդունելու այս դառն իրականութիւնը եւ վեհօրէն դիմենք ախտաճանաչման:

Արդեօք ինչո՞ւ մեր դպրոցները կը կորսնցնեն իրենց գրաւչութիւնը, արդեօք ինչո՞ւ կը դատարկուին հայ աշակերտներէ. ինչո՞ւ սփիւռքի բոլոր գաղութներուն մէջ զաւակը օտար դպրոց ղրկողներուն թիւը կ՛աւելնայ: Խնդրեմ` միայն արդար դատողութենէ ետք դատապարտենք մեր ծնողները: Կասկած չկայ, որ հայ դպրոցը հայապահպանման սուր պայքարին մէջ առաջին ամրոցն է: Կասկած չկայ, որ հայ դպրոցին մէջ է, որ հայ աշակերտը կը ծաղկի ու կը զարգանայ զուտ հայկական մթնոլորտի մէջ: Կասկած չկայ, որ հայ դպրոցը լաւագոյն հասցէն է, դարբնոցը` ոչ միայն հայոց լեզու սորվեցնելու, այլ` հայ ոգին եւ մշակոյթը սերտօրէն փոխանցելու հայ աշակերտին:

Բայց այսօր մենք դէմ յանդիման կը գտնուինք երկու հիմնական հարցերու, որոնց առաջին հերթին պէտք է անդրադառնանք ողջմտօրէն եւ ապա փորձենք արդարօրէն հարցը հարթել:

Առաջին հարցը այն է, որ այսօր մեր դպրոցները ընդհանրապէս պակասը ունին պատրաստուած, մարդամշակ, հոգեբանութենէ հասկցող ուսուցիչներու: Կարիքը ունինք Աղբալեանի, Վրացեանի դաստիարակչական ոճէն ազդուած փաղանգ մը մշակներու: Հայ դպրոցը պէտք է որդեգրէ դաստիարակչական լաւագոյն մեթոտները, որովհետեւ այսօրուան մանուկը պիտի ըլլայ ապագայի ղեկավարը: Մենք ամէնէն առաջ պէտք է աշխատինք անձին վրայ, անհատին վրայ, լաւագոյն կերպով մշակենք անոր նկարագիրը, որ ապագային դառնայ ընտիր անձ մը:

Երկրորդ հարցը  այն է, որ մեր դպրոցները ընդհանրապէս շրջանի մեծ դպրոցներուն հետ չեն կրնար բաղդատուիլ իրենց ուսումնական մակարդակով: Արդեօք ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ այսօր մեր դպրոցներուն մակարդակը ուսումնական իմաստով գահավիժում մը կ՛արձանագրէ` օտար դպրոցներու հետ բաղդատած: Որեւէ պատճառաբանութիւն անընդունելի եւ անհեթեթ պիտի նկատուի: Այս մէկը ոճիր մըն է մեր զաւակներուն հանդէպ, եւ պատմութիւնը մեզ կը մեղադրէ, իսկ ապագայի սերունդները մեզ կ՛այպանեն: Մեր դպրոցներու ուսումնական մակարդակը պէտք է ըլլայ ամէնէն բարձրը` լեզուական եւ գիտական իմաստով: Ժամանակին մեր ֆետայիները միշտ կը գերազանցէին թշնամին իրենց զէնքի տեսակով եւ արդիականութեամբ: Ամէնքս ալ լսած ենք գերմանական կամ աւստրիական արտադրութեամբ մոսիններու ու մաուզերներու մասին: Արդեօք նոյնը պէտք չէ՞ ըլլայ մեր դպրոցներու պարագան: Ինչո՞ւ պիտի չզինենք մեր զաւակները ուսման լաւագոյն մակարդակով:

Հայ դպրոցը, անցեալին եւ ներկայիս, ձուլման դէմ  ամէնէն հիմնական բերդն է: Պէտք է պաշտպանենք, պէտք է գուրգուրանք անոր վրայ` դարձնելով զայն ամէնէն արդիական ոճով մարդամշակ, ապա հայամշակ, հայակերտ կաճառի, որովհետեւ մեր զաւակները մեր ապագայի երաշխիքներն են: Ցանենք այսօր մարդկայնութիւն, հայութիւն եւ մշակոյթ անոնց մէջ, որ ապագային հնձենք ընտիր ղեկավարներ, հայորդիներ: Ապրի՛ հայ դպրոցը, ապրի՛ հայ աշակերտը, ապրի՛ հայ մշակը, որպէսզի ապրի հայ ժողովուրդը:

 

 

Սուրիահայ Հայրենադարձի Յիշողութեան Էջերէն

0
0

ՇԱՂԻԿ ԿԱՐՕ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Մարտ 8-ի առաւօտեան ժամը 7:00 էր, Կիներու միջազգային օրուան առաջին ժամերը ան կը նշէր Երեւանէն Թիֆլիս ուղղուող հանրակառքին մէջ: Կիզիչ ու տաքուկ արեւը չէր ձգեր, որ քնոտ աչքերը փակուէին ու քնանար. աչքերը բաց` կ՛երազէր, թէ ի՛նչ հաճելի արձակուրդ մը կը սպասէր իրեն Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսի մէջ. որքա՜ն երկար սպասած էր այս արձակուրդին, որպէսզի վերագտնէր իր հոգեկան խաղաղութիւնը: Վերացական վարդագոյն երազներու մէջ էր, երբ շրջապտոյտի պատասխանատուն  խանգարեց զայն տխուր թեմայով մը` պտոյտի մասնակիցներուն ըսելով.

«Ժողովո՛ւրդ, կը տեսնէ՞ք այդ ջրամբարը. այդտեղ արդէն Ազրպէյճանի տարածքն է. ափսո՜ս, այս մասը իրենց դիպուկա…»: Պատասխանատուն կը շարունակէր խօսիլ, երբ որոշեց ականջակալները դնել ու երգ լսել, որպէսզի սպասուած արձակուրդը տխուր թեմաներով չսկսի: Պատերազմի թեմաներէն միշտ խուսափած էր, պատերազմի առաջին հինգ տարիներու ընթացքին ապրած էր Հալէպ, Քեսապ ու Լաթաքիա քաղաքներուն մէջ. երբ պատերազմի մագիլները հասան Հալէպ, վերադարձաւ հայրենի տունը` Քեսապ, առանց իմանալու, որ 21 մարտ 2014-ին Քեսապի բոլոր բնակիչներուն հետ պիտի բռնէ գաղթի ճանապարհը դէպի Լաթաքիա: Այդ պատերազմը  երկար տարիներ արդէն խլած էր իր ժպիտն ու հոգեկան խաղաղութիւնը: Երեք տարի առաջ փոխադրուած էր Հայաստան, ու ժամանակը վէրքերը քիչ-քիչ կը բուժէր, իսկ հոգիին սպիները կը պահէր դրական ժպիտով մը: Երբեմն կը մտածէր, որ պատերազմը արիւնարբու թռչուն մըն էր, որ չէր կշտանար ո՛չ հայ զինուորի, ո՛չ հայ ժողովուրդի, ո՛չ սուրիահայութեան եւ ո՛չ ալ Սուրիոյ ժողովուրդի արիւնէն: Ամէն անգամ այս ժխտական մտածումներուն վերջ կու տար հօր բարի դէմքը ու խօսքը յիշելով. «Պապա՛, անվերջ բան չկայ, այսքան զգացական չեն ըլլար»:

Արձակուրդի ընթացքին վայելեց Թիֆլիսի խառն եւ ուրախ կեանքը, իսկ աւելի ուրախ էր` վայելելով Վրաստանի Մցխեթա քաղաքի հրաշք բնութիւնը: Ան մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը անցուցած էր Քեսապ, Քեսապի գեղեցիկ լեռներն ու բնութիւնը իրենց հետքերը ձգած էին անոր անհատականութեան վրայ, գաղտնի սիրոյ պատմութիւն մը ծնած էր իր ու բնութեան մէջ:

Արձակուրդը հասած էր աւարտին, կը վերադառնար իր նոր կառուցած բոյնը` Երեւան: Ճանապարհի ընթացքին վարորդը տհաճ, կամ ինչպէս կողքը նստած ընկերուհին կ՛ըսէր` «անդուռ» ռուսերէն երգեր միացուցած էր, հանրակառքին կապոյտ ու կանաչ լոյսերն ու ռուսերէն երգերու շարքը եւս չէին թողուր, որ աչքերը փակէր ու քնանար:

Վարորդը յանկարծ անջատեց լոյսերն ու երգը.  մտածեց, որ վարորդը, իր միտքերը կարդաց, երբ արձագանգեց. «Ժողովո՛ւրդ, յանկարծ հեռախօս չմիացնէք, թող լոյս չերեւայ»: Խուճապի մատնուած, հարցուց` «Ի՞նչ կայ». ընկերուհին խեղդուած ձայնով պատասխանեց` «Ջրամբարին դիմացն ենք…»:

Կը մտածէր նաեւ թռչունին մասին, երբ կողքը նստած ընկերուհին ըսաւ. «Տասը վայրկեանի ճանապարհ էր ու խուճապի մատնուեցանք. սահմանին պահող զինուորները ինչպէ՞ս կը դիմանան». անոր պատասխանեց անկապ ժպիտով մը, չուզեց մանրամասնել ու պատմել: Քանի զինուոր ընկերներ ունէր Սուրիա` ճակատի առաջին գիծերուն վրայ, չուզեց պատմել, թէ Քեսապ որքա՛ն մօտ էր ճակատի առաջին գիծերուն, ոչ ալ պատմեց, թէ ժպիտին ետեւը որքա՜ն ցաւ կը պահէր: Ընկերուհին իր կարգին չմանրամասնեց իր ցաւը. ապրիլին տեղի ունեցած քառօրեայ պատերազմին անոր միակ եղբայրը Արցախ կը ծառայէր:

Տասը վայրկեանը անոր կը թուէր տասը օր, տասը ամիս, կը մտածէր, թէ որքա՜ն դժուար է ոմանց բացատրել, թէ Արարատի, հրապարակի շատրուաններու ու մայր Հայաստանի մօտ սիրուն նկարներ նկարուելով` իրաւունք չեն ունենար «ոչ հայրենասէր»  կոչելու շատերը եւ իրաւունք չեն ունենար հայրենասիրութեան դասեր տալու. որքա՜ն դժուար է բացատրել, թէ ինչո՛ւ սիրահարած է Հայաստանի ժողովուրդին, որ տարիներէ ի վեր կ՛ապրի ազերիի զէնքի սպառնալիքին տակ` իր հայրենի սուրբ հողին վրայ: Այս խոր մտածումներուն մէջ էր, երբ դարձեալ յիշեց հօր բարի դէմքը, որ կ՛ըսէր, «Պապա՛, այսքան զգացական չեն ըլլար»: Հայրը ամիսներ առաջ ժամանած էր Հայաստան, այդ պտոյտի ընթացքին հասկցած էր, որ հայրը իրմէ աւելի զգացական է:

Հօրը ձայնը կը դողար, երբ կը խօսէր Սուրիոյ պատերազմին մասին, իսկ երբ պատահական ճանապարհին բանակ ծառայող զինուորներու կը հանդիպէր, փայլուն ու հպարտ աչքերով կը նայէր անոնց ու առիթը բաց չէր ձգեր անոնց հետ խօսելու. «Տղա՛ս, ո՞ւր կը ծառայես,  քաջ մնայ, կ՛աղօթեմ, որ յաղթական ու անփորձանք տուն վերադառնաս»: Հօրը զգացական խոր աշխարհը նաեւ տեսաւ, երբ միասին այցելեցին Դրոյի շիրիմը` Ապարան:

Իսկ Արամ Մանուկեանի «փլատակ» տան մօտ հօր տխուր աչքերը տեսնելով` ինք հօրը ըսաւ. «Պապա՛, այսքան զգացական չեն ըլլար»:

Հասած էր Երեւան, ո՛չ ջրամբարի ճանապարհը, ո՛չ ալ իր մտածումները կրնային խլել իրմէ ուրախութիւնը, որ վերադարձած է տուն: Երեւանը իր նոր բոյնն էր, որ կառուցած էր զայն շիւղ-շիւղ, ծիծեռնակին նման` ամէն շիւղի  հետ իր հին բոյնը, քաղցրիկ Քեսապը յիշած էր ու կը յիշէ երբեմն ժպիտով, երբեմն թաց աչքերով. սակայն նոր տունը` Հայաստանը, իրեն նուիրած էր նոր ժպիտ, խաղաղ հոգի եւ նոր կեանք:

Քեզմով ինչպէ՞ս չհարբէր, Երեւա՛ն…

 

 

 

Տեսակէտ. Այսպէս Է

0
0

Յ. ԼԱՏՈՅԵԱՆ

Փաստօրէն Երեւանի աւագանիի ընտրութիւնները ձեւով մը Ազգային ժողովի լուծարման եւ արտակարգ ընտրութիւններու հանրաքուէ էին: «Իմ քայլը» դաշինքի բացարձակ յաղթանակը եւ մնացեալ ուժերուն ընտրական ցած վարկանիշը բոլոր խաղաքարտերը խառնեցին: Թաւշեայ յեղափոխութենէն ետք ասիկա փողոց-ընտրութիւն հանդիպումի առաջին փուլն էր: «Իմ քայլը» դաշինքին ձեռք ձգած արդիւնքը մեծ պատասխանատուութեան տակ դրաւ նախ նոյնինքն դաշինքը, ապա` ընդդիմադիր ճակատը:

Այսօր փաստօրէն կայ ժողովուրդի մեծ զանգուած մը, որ նեցուկ է թաւշեայ յեղափոխութեան: Քաղաքական բոլոր ուժերը անզօր են այս ալիքին դիմաց:

Պէտք է անպայման ճիշդ արժեւորել երեւոյթները, որպէսզի լաւ արդիւնքներու հասնին: Քաղաքականութեան մէջ փափաքածդ չէ, որ անպայման ճիշդ է: Քու մտածելու տարբերակդ չէ, որ պէտք է անպայման ամէն մարդ ընդունի: Ժամանակները փոխուած են, ինչպէս յաճախ կ՛ըսենք, երիտասարդութեան մտիկ պէտք է ընենք: Քաղաքականութեան մէջ պէտք է զգուշ ըլլալ ամբոխային տրամաբանութիւնը ժողովուրդի ձայնին վերածելէ։  Այսօր ժողովուրդին կամքին դէմ չենք կրնար պայքարիլ:

Ժամանակն է, որ «Իմ քայլը» դաշինքը միահեծան իշխանութեան չվերածուի: Քաղաքական հին եւ նոր ուժերը պէտք է երկրի նոր պայմաններուն եւ պահանջներուն համապատասխան քայլ պահեն իրենց ներքին, քաղաքական եւ ռազմավարական մակարդակներու վրայ, միշտ նկատի ունենալով ներքին եւ արտաքին մարտահրաւէրները։

Այսօր Նիկոլ Փաշինեանը ընդդիմութեան կարիքը ունի: Երկրի բարգաւաճման, կայունութեան եւ իշխանութեան գոյատեւման համար միանձնեայ ղեկավարութիւնը երկար կեանք չ՛ունենար: Այս պատճառով, բոլոր ժամանակներէ աւելի, ոչ թէ միայն նոր ուժեր պէտք է ձեւաւորուին անպայման, այլ նաեւ` աւանդական ուժեր, որոնք փորձառութեան եւ աշխատանքի ազդեցութեան ցանցեր ունին եւ ռազմավարական փոփոխութիւնները կ՛ընեն անմիջապէս:

Ճիշդ չէ այն ընթացքը, որ բեմերէն, ընկերային ցանցերուն մէջ, մամուլով, թէ այլուր ժողովուրդը քննադատենք` ըսելով, որ մակերեսային խանդավառութիւններով կը տարուի, իրաւ արժէքները չի գնահատեր: Անցնող 27 տարիներուն բաւական երկար եւ մաշեցնող էին, որ ժողովուրդին այդ բոլոր արժէքները ներկայացուէին, մտաւորականութեան կարեւորութիւն տրուէր,  արուեստագէտը անօթի չմնար, համալսարանի դասախօսը անգործ չպահուէր, ամէն բան վաճառականութեան, թիւի, գումարի եւ քուէի չվերածուէր:

Ժամանակը ժողովուրդին բազկերակն է: Ժամանակը ցոյց կու տայ, թէ ո՛ր քաղաքական ուժերն են, որ կը ներկայացնեն ժողովուրդին բազկերակը:

 

 


Երեք Տարի` Առանց Խստամբերականութեան

0
0

ՆԱԹԱՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

Այս տարի կը լրանայ փորթուգալեան նախորդ ընտրութիւններու (տեղի ունեցած` 4 հոկտեմբեր 2015-ին) քառամեակը: Այս ընտրութեանց ընթացքին պարտութեան մատնուեցաւ նախկին կառավարութեան պահպանողական դաշինքը: Պահպանողական «Յառա՛ջ, Փորթուգալ» դաշինքը կազմուած էր երկու կուսակցութիւններէ` Ընկերային-ժողովրդավար կուսակցութիւն եւ Ժողովուրդի կուսակցութիւն: «Յառա՛ջ, Փորթուգալ» դաշինքը 2015-ին տեղի ունեցած ընտրութիւններուն ստացաւ քուէներուն 36,86 առ հարիւրը. ստեղծուած կացութիւնը նկատի ունենալով` Ընկերվարական կուսակցութիւնը ոչ պաշտօնական դաշինք մը կազմեց երկու այլ ձախ ուժերու` արմատական ձախ «Ձախ պլոք»-ին եւ կանաչ-ընկերվարական  «Միաւորուած ժողովրդավարական դաշինք»-ին (համայնավարներէ եւ կանաչներէ կազմուած նախընտրական դաշինք) հետ: Ընկերվարականները «Ձախ պլոք»-ին եւ «Միաւորուած ժողովրդավարական դաշինք»-ին հետ միասին ստացան քուէներուն 50,76 առ հարիւրը (Ընկերվարական կուսակցութիւն` 32,32 առ հարիւր, «Ձախ պլոք»` 10,19 առ հարիւր եւ «Միաւորուած ժողովրդավարական դաշինք»` 8,25 առ հարիւր):

Փորթուգալը բացասաբար ազդուեցաւ 2008-ի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամէն. Միջազգային դրամական ֆոնտի առաջարկներուն ենթարկուելով` պահպանողական կառավարութիւնը կիրարկեց լայնածաւալ խստամբերական միջոցներ, որոնք ընդգրկեցին առողջապահութեան, պետական դրամատան, պետական ապահովագրական եւ պետական ձայնասփիւռի ու պատկերասփիւռի սեփականաշնորհումները, առաւել` հանրային հատուածի աշխատանքներու կրճատումը: Յիշեալ նոր-ազատական խստամբերական միջոցները բարձրացուցին անգործութեան, աղքատութեան եւ արտագաղթի համեմատութիւնը, ինչպէս նաեւ նուազեցուցին ծննդաբերութիւնը:

Ըստ 4 հոկտեմբեր 2015-ին տեղի ունեցած ընտրութիւններու արդիւնքներուն, պահպանողական դաշինքը կորսնցուց իր խորհրդարանական մեծամասնութիւնը եւ, այսպիսով, առիթը տուաւ ընկերվարականներուն 26 նոյեմբեր 2015-ին կազմելու «Վստահութիւն եւ մատուցում»-ի («Վստահութիւն եւ մատուցում» խորհրդարանական ժողովրդավարական համակարգին մէջ կը նշանակէ առանց կառավարութեան կազմին մաս կազմելու` խորհրդարանին մէջ կառավարութեան նախաձեռնութիւններուն օգտին քուէարկել) հիման վրայ կառավարութիւն` «Ձախ պլոք»-ին եւ «Միաւորուած ժողովրդավարական դաշինք»-ին հետ միասին:

Հիմնական կէտերը, որոնց շուրջ կազմուեցաւ «Վստահութիւն եւ մատուցում»-ի ընկերվարական կառավարութիւնը, կ՛ընդգրկէին` վերջ տալ սեփականաշնորհման հոլովոյթին եւ պետական ծախսի նուազեցման, նուազագոյն աշխատավարձի բարձրացում եւ յաւելեալ ներդրումներ` առողջապահական եւ կրթութեան բնագաւառներուն մէջ, ինչպէս նաեւ նուազեցնել հարկերը` փոքր ձեռնարկութիւններուն եւ ցած աշխատավարձ ստացող աշխատաւորներուն վրայ:

Ընկերվարական վարչապետ Անթոնիօ Քոշթայի կառավարութիւնը յաջողեցաւ 3 տարիներու ընթացքին դուրս մղել Փորթուգալը տնտեսական ճգնաժամէն` բարձրացնելով կենսաթոշակները, կասեցնել պահպանողականներուն կողմէ իրականացուած սեփականաշնորհման ծրագիրները, եւ ամէնէն կարեւորը` վերջ գտաւ խստամբերականութիւնը, եւ անոր փոխարէն` պետութիւնը սկսաւ ներդրումներ կատարել հանրային ծառայողական մարզին մէջ: Նաեւ հարկերը աւելցան. հարկեր պարտադրուեցան թանկագին իրերու վաճառքի եւ սուղ կալուածներու սեփականատէրերուն վրայ:

Ըստ եւրոպական լրատուամիջոցներուն, Փորթուգալի տնտեսութիւնը 2016-ի սկիզբէն սկսած է աճ արձանագրել (զբօսաշրջութեան եւ արտածումի աճով)` 2018-ի երկրորդ կէսին հասնելով 0,5 առ հարիւրի: Անգործութեան համեմատութիւնը նուազած է. յուլիս 2015-ին անիկա 11,9 առ հարիւր էր, իսկ յուլիս 2018-ին` 6,7 առ հարիւր:

Ընկերվարականները, հիմնուելով հարստութեան արդար վերաբաշխման սկզբունքին վրայ, յաջողեցան նոր-ազատական դպրոցին փաստել, որ խստամբերական քաղաքականութիւնները արդարօրէն չեն լուծեր ընկերային-տնտեսական հարցերը: Փորթուգալը ընկերվարականներուն շնորհիւ` յաջողեցաւ աշխարհին ցոյց տալ, որ նոր-ազատականութիւնը այլընտրանք ունի, եւ այդ այլընտրանքը յաջող է:

 

Վա՜յ Այն Մարդուն, Որ Մեռնելէն Ետք Կը Մեռնի

0
0

Հ. Տ.

Նախանցեալ օր լիբանանահայ երիտասարդ Քրիստափոր Օգնայեանի` արկածի պատճառով անակնկալ մահը ցնցեց իր շրջապատը եւ ընկերային լայն շրջանակը: Բարի, հեզ, ծառայասէր եւ հայրենասէր երիտասարդը տակաւին շատ ունէր տալիք իր ազգին եւ հայ եկեղեցւոյ: Լիբանանահայ ընկերային ծառայող, եկեղեցւոյ դպրաց դասի անդամ եւ Հայ եկեղեցւոյ համալսարանական ուսանողական միութեան անդամ Քրիստափոր Օգնայեան եղած է նաեւ ՀՅԴ Զաւարեան ուսանողական միութեան անդամ: Ան կարճ ժամանակով փորձառական շրջան մը անցուցած է նաեւ «Ազդակ»-ի մէջ: «Ազդակ»-ի ընտանիքին մաս կազմելու այդ կարճ ժամանակին ընթացքին ան իր նպաստը բերած է թերթի «Միջազգային» եւ «Հայ դատ»-ի էջերու նիւթերու պատրաստութեան մէջ:

Ստորեւ տրուած մահագրութիւնը կը ներկայացնէ Քրիստափոր Օգնայեանի կեանքի եւ նկարագիրի ընդհանուր գիծերը:

… Եւ երբ կեանքը կը կարծուի, թէ կը շարունակուի իր բնականոն հունին մէջ` ողջերու մեռած աշխարհին մէջ, մեռածներու ամբողջ աշխարհը ծնունդ կու տայ մեծերու, որոնք այլեւս պիտի չպատկանին ողջ-մեռածներու դասուն, այլ մեռնող-ողջերու գունդերուն մաս պիտի կազմեն:

Գիտէ՞ք, կեանքի երկարութիւնն ու կարճութիւնը չե՛ն, որ կեանքին իմաստ եւ որակ կու տան, որովհետեւ ժամանակագրական երկարութիւնն ու կարճութիւնը ո՛չ մէկ ձեւով կրնան իմաստաւորել կեանքը, որովհետեւ կը տեսնենք անհատներ, որոնք կ՛ապրին աւելի քան ութսուն տարիներ… ապարդիւն եւ անօգուտ, մինչ ուրիշներ իրենց երիտասարդ տարիքին, իրենց կարճ կեանքի ընթացքին այնպէս կ՛որակաւորեն իրենց կեանքը, որուն պտուղը կարելի կ՛ըլլայ քաղել աւելի քան տասնամեակներ:

Կարճ տարիներու ընթացքին երկար ապրողներու, մեռածներու աշխարհին մէջ ողջ մնացածներէն մէկը եղաւ նաեւ Քրիստափոր Օգնայեանը: Երկար ապրուած կեանքերու մասին կարճ գրելը որքան դիւրին է մարդկային կարողութեան համար, սակայն կարճ կեանքի մը մասին փորձել ամփոփել հսկայական գործունէութիւն` վեր կը մնայ մարդկային կարողութեան սահմաններէն:

Հայ բանաստեղծ, արձակագիր, գրաքննադատ եւ հրապարակախօս Մուշեղ Իշխան կը գրէ. «Գործ մը կրնայ դիմանալ մոռացութեան փոշիին, բայց կեանք մը` ո՛չ: Կեանքը նման է ապրող ծառին կամ ծաղիկին, որուն բոյրը կը տեւէ պահ մը անմիջական շրջապատին մէջ եւ կ՛անհետի անոր հետ»: Քրիստափորի կեանքը եղաւ այն ծաղիկներէն, որուն ներկայութիւնը պահու մը համար մեզի հետ էր, սակայն բուրմունքն ու անուշահոտութիւնը մի՛շտ պիտի մնայ ու ապրի:

Կեանքին մէջ աւելի վսեմ ու գերագոյն նպատակ չկայ, քան ձգտիլ վեր բարձրանալ, հոգեկան գեղեցկութիւններու եւ մարդկային առաքինութիւններու նորանոր գագաթներ նուաճել. եւ ճիշդ այդ բարձրութեան վրայ էր, երբ Քրիստափոր հեռացաւ այս ժամանակաւոր աշխարհէն, մասնակից դառնալու անժամանակներու հաւաքին: Կան կեանքեր, որոնք իրենց լրումին վաղաժամ կը հասնին, սակայն անոնց իւրաքանչիւր վայրկեանը կ՛իմաստաւորուի որովհետեւ մարդ ի՛ր գործերով, ի՛ր կեանքով է, որ ինքզինք կ՛իմաստաւորէ:  Քրիստափորը այնքա՜ն հարուստ էր իր գործունէութիւններով, որոնց մասին գրելը պատասխանատուութիւն կ՛ենթադրէ:

 

Ա.- Քրիստափորը` Իբրեւ Հայրենասէր

Առաջին անգամ երբ հանդիպեցայ Քրիստափորին, ձեռքը տեսայ ֆրանսահայ գրող  եւ վիպագիր Կարօ Փօլատեանի «Արեւելքի տղաքը» հատորը…: Երիտասարդ մը… եւ Կարօ Փօլատեա՞ն. զարմանալի երեւոյթ մըն էր: Այդ պատկերը արդէն իսկ բաւարար էր ենթադրելու Քրիստափորի խառնուածքն ու մտային հասունութիւնը. երիտասարդ մը, որ իրեն հետ շալկած ունէր հայ գրականութեան տիտաններէն մէկուն գործը: Սակայն Քրիստափորի հայրենասիրութիւնը չէր սահմանափակուեր լոկ ընթերցասիրութեամբ. անոր բերնէն կը ծորէր մաքուր մայրենին… իւրաքանչիւր բառ անոր բերնէն դուրս կու գար հայերէն, յստակ եւ ինքնավստահ: Փոշիներու մէջ մնացած հայերէն բառեր անոր բերնով դարձեալ աշխարհ կու գային զարմացնելու համար նոր սերունդը եւ դարձեալ նոր կեանք մը տալու մայրենիին:

Լիբանանահայ մամուլը 17 յունիս 2011-ին հպարտութեամբ կը յայտարարէր, թէ հայ լեզուի եւ գրականութեան, հայոց պատմութեան, հայ մշակոյթի եւ կրօնական նիւթերու մրցանքին Քրիստափոր կ՛արժանանայ երկրորդական կարգերու Ա. մրցանակին: Արժանաւոր յաղթութիւն ու մրցանակ, որովհետեւ քիչ են այսօր Քրիստափորի պէս անձերը, որոնք տոգորուած են հայոց լեզուով, հայկական մշակոյթով ու բուռն հայրենասիրութեամբ:

Մալխասի «Զարթօնք»-ը, Փօլատեանը, Իշխանեանը, Շահնուրն ու ուրիշներ անոր անբաժան մէկ մասնիկն էին. սիրահարած էր մեր մայրենիին ու համակուած Հայաստանով եւ ազգի պաշտպանութեամբ:

Բ.- Քրիստափորը` Իբրեւ Մտածող

Քրիստափորը տեսայ բազմաթիւ հաւաքներու եւ համագումարներու ընթացքին: Նայուածքներով խոհեմ եւ լռութեամբը խօսուն երիտասարդ մը: Յստակ տարբերութիւն մը գոյութիւն ունէր իր եւ իր հասակակիցներուն միջեւ մտածողութեան, հարցերու մօտեցման եւ վերլուծութեան առումով: Աշխարհիկ ժամանակաւոր հաճոյքները, վաղանցուկ մանրուքները չէին զբաղեցներ անոր միտքը: Իր երիտասարդ ուղեղին մէջ զետեղուած էր կշռադատուած  ու կոփուած մտածող միտք մը, որ գիտէր լռել, լսել, վերլուծել եւ տալ հաւասարակշռուած միտքեր ու խորհուրդներ: Հաւաքներու ժամանակ քիչ կը խօսէր… սակայն կը խօսէր տեղին` յատուկ տպաւորութիւն մը ձգելով ունկնդիրներուն միտքերուն մէջ:

Գ.- Քրիստափորը` Իբրեւ Բարեսէր

Չենք գիտեր, թէ Քրիստափորի մականունը կապ ունի՞ «օգնել» բային հետ, թէ՞ ոչ, սակայն «օգնութիւն» եւ «օգտակարութիւն» բառերը կեանքի վերածուեցան Քրիստափորի անձին եւ կեանքին մէջ: Գրեթէ լուռ եւ կիսածածուկ, Քրիստափոր առանց փողի ու թմբուկի, առանց մունետիկի կը կատարէր իր բարեսիրական գործունէութիւնը: Յօժարակամ կը վազէր ու կը գտնուէր այնտեղ, ուր կարիքը ունին իրեն: Լիբանանահայ զանազան բարեսիրական հաստատութիւններու ճամբով կարիքաւորներ, անտեսուածներ եւ մենակեացներ լաւապէս կը ճանչնային Քրիստափորը, որ լոկ իր ներկայութեամբ անգամ անոնց ցաւերը կը մեղմէր ու կը սփոփէր:

Քրիստափոր լաւապէս կը հաւատար, թէ ճշմարիտ բարեգործութիւնն ու բարեսիրութիւնը աչքերը եւ բերանը կը փակէ եւ ձեռքերը կը բանայ աշխատելու եւ օգնելու: Այո՛, լաւ մտածող էր ան, սակայն նոյնքան եւ աւելի լաւ գործող մը, որովհետեւ կը հաւատար, թէ գործը ի՛նք կը վերածուի խօսքի, սակայն խօսքը կրնայ մնալ սոսկ խօ՛սք: Քրիստափոր կենդանի օրինակն էր հայ բանաստեղծ եւ պատմաբան Ալիշանի այն խօսքին, որ կ՛ըսէ. «Լաւ է ծառայել, քան հրամայել, պաշտօնատար ըլլալ, քան պաշտօնատէր»:

Եւ տակաւին բազմաթիւ տեղեր տեսանք Քրիստափորը. այնտե՛ղ էր, ուր կը քարոզուէր հայրենասիրութիւն. հո՛ն էր, ուր հայ լեզուն պիտի լսուէր, հայ մշակոյթը պիտի բարձրանար:

Հայ մեծանուն գրող Արամ Հայկազ կ՛ըսէ. «Ազգին մէջ խօսելով ազգին ծառայողներ շատ կան…», Քրիստափոր առանց խօսելու ազգին բոլոր մարզերուն մէջ ծառայող երիտասարդ մըն էր….

Յիշատակդ անթառամ մնայ…

 

 

Յանուն Եւ Ոչ Ընդդէմ

0
0

ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀԲԱԶԵԱՆ

Այն ինչ այս օրերին տեղի է ունենում Հայաստանի ներքաղաքական կեանքում լուրջ մտահոգութիւնների տեղիք պէտք է տայ` պետական շահի տեսանկիւնից: Պետական համակարգը, բոլոր պարագաներում, որոշակի տրամաբանութեամբ գործող կառոյց է եւ այն ցնցումների ենթարկելը կամ կաւէ թաց առարկայի պէս ձեւափոխելու փորձերը կարող են երկիրը երկարատեւ քաոսի մէջ նետել, ինչը մեծ շռայլութիւն կը լինի մեր պէս հիմնախնդիրներ ունեցող երկրի համար:

Հեշտ է հասարակութիւնը բաժանել սեւերի ու սպիտակների, յեղափոխականների ու հակայեղափոխականների եւ նշանակել վիճակի մեղաւորներ, դաւաճաններ, անմեղներ ու հերոսներ, բայց սա պարզունակ ամբոխավարութիւն է նշանակում, որ կենսունակ կարող է լինել թերեւս մի որոշակի ժամանակահատուած:

Ելնելով այն ճշմարտութիւնից, որ բոլորը կամ առնուազն մեծամասնութիւնը ձգտում է երկրի արմատական բարեփոխումների, կարելի է անդրադառնալ, թէ մօտեցումների տարբերութեամբ պայմանաւորուած նախաձեռնութիւններն ու դրանցից բխող իրադարձութիւնները որքանո՛վ են հաշուարկուած եւ ինչպիսի՛ արդիւնքների ու հետեւանքների կարող են յանգեցնել:

Հայաստանը մեծ փոփոխութիւնների ընթացքի մէջ է եւ գայթակղութիւն կայ աւելի արագ ու կտրուկ դարձնել այդ փոփոխութիւնները: Ընդ որում, որպէս շոգեքարշ, օգտագործելով զանգուածային էյֆորիայի այն վիճակը, երբ բանականութեան փոխարէն առաջնորդում են յոյզերն ու զգացմունքները, երբ որպէս դատողութիւնների հիմք է ընդունւում ոչ թէ յստակ իրականութիւնը, այլ հրամցուող տեսակէտները:

Սրա մէկ վառ օրինակն էլ մայրաքաղաքի աւագանու ընտրութիւններն էին, որոնց ժամանակ 81% հաւաքեց պետական-քաղաքական եւ վարչական մէկ օրուայ փորձ չունեցող թեկնածուն:

Այս իրադարձութիւնից առաւել ոգեւորուած վարչապետը հասարակութեանը ներարկում է այն թեզը, թէ երկրի տեղում դոփելու եւ առաջընթացը խոչընդոտող պատճառը գործող խորհրդարանն է: Տեսածին ու ոչ հրամցուածին հաւատացող իւրաքանչիւրի համար ակնյայտ է, որ նոր իշխանութիւնների յաղթանակի օրերից սկսած, խորհրդարանական ուժերը ոչ մի խոչընդոտ չեն ստեղծել վարչապետի ու իր խումբի առջեւ` իրականացնելու իրենց ծրագրերը: Աւելին, յստակ խոստում է տրուած, որ երբ օրէնսդրական ցանկալի հիմքերի ձեւաւորմամբ երկիրը պատրաստ կը լինի ընտրութիւններին, վերջիններս, համապատասխան ընթացակարգով, ճանապարհ կը բացեն գործող խորհրդարանի լուծարման եւ նորի ձեւաւորման համար:

Այս դէպքում շահագրգիռ ամէն մարդ պէտք է փորձի հասկանալ, թէ ինչո՞վ է պայմանաւորուած հապշտապ համապետական ընտրութիւններ անցկացնելու ցանկութիւնը:

Երկրում ստեղծուած իրական վիճակն այն է, որ ցայսօր գոյութիւն չունի տնտեսական զարգացման մօտակայ կամ հեռահար ծրագիր ու ուղենիշ, տարուայ ամենաաշխուժ եղանակում արձանագրուել է զգալի գնաճ, ինչը սպառնում է անապահով մեծամասնութեան ուսերին առաւել ծանր բեռ դառնալ ձմեռուայ ամիսներին: Կառավարութեան ներկայացրած յաջորդ տարուայ պիւտճէով փաստւում է, որ 2019 թուականին չեն լինելու աշխատավարձերի, կենսաթոշակների, նպաստների եւ այլ ընկերային ծրագրերի համար նախատեսուող բարձրացումներ: Հաւանական չեն կազի ու ելեկտրականութեան համար խոստացուած վարձերի նուազեցումը, եւ երեւի գոհ պէտք է լինենք եթէ դրանք չաճեն:

Փորձենք, ի դէպ, խորհել մի հետաքրքիր իրողութեան շուրջ. իշխանութիւնը, ամէն առիթով, յայտարարում է, թէ փտածութիւնը երկրում վերացուած է: Եթէ այդպէս է, ապա ինչո՛ւ հնարաւոր չդարձաւ պաշտօնապէս արձանագրուած 50% ստուերային տնտեսութիւնից զգալի միջոցներ դուրս բերել եւ մտցնել պիւտճէ:

Այս ամէնի փոխարէն հասարակութեանը շարունակում են կերակրել փտածութեան բացայայտումներով, կամ աւելի շուտ զգայացունց մեղադրանքներով: Մեղադրանքներ, որոնց հիման վրայ, անորոշ հեռանկարով, շարունակում է բանտարկութեան մէջ գտնուել մէկ մարդ` Մանուէլ Գրիգորեանը, նոր իշխանութիւնների գործունէութեան հինգերորդ ամսից յետոյ:

Ամէն սառը դատող մարդ կարող է իր համար եզրակացութիւնների յանգել. այն, որ թէ՛ ներսի եւ թէ՛ դրսի ներդրողները ցայսօր չեն ցանկանում ներդրումներ կատարել խորհրդարանի խափանարարութեա՞ն հետեւանքն է, թէ՞ երկրի տնտեսական տեսլականների անորոշութեան, վաղուայ օրուայ նկատմամբ անվստահութեան, երբ ներհասարակական-ներքաղաքական կեանքը գտնւում է բարձր լարուածութեան մէջ, աճում է անհանդուրժողութիւնը, որի քաւութեան նոխազը կարող են դառնալ չակերտաւոր յեղափոխականների եւ չակերտաւոր հակայեղափոխականների բանակները:

Ինչն է ստիպում օր առաջ ընտրութիւնների անցկացման համար գնալու այնպիսի ծայրայեղ, եւ բռնապետութիւններին յարիր քայլի, ինչպիսին է գործադիր իշխանութեան կողմից ժողովրդին հանելը օրէնսդիր իշխանութեան դէմ եւ խորհրդարանականներին պաշարելով նստել նրանց հետ բանակցութիւնների: Նոյնն է թէ պատերազմական գործողութիւններ ծաւալելով միաժամանակ դիմացինին բանակցութիւններ պարտադրել:

Ի՞նչն է պետութեան եւ հէնց իշխանութեան վարկին լուրջ հարուած հասցնող այս արտառոց քայլերի պատճառը, եթէ չկայ փաստ, որ խորհրդարանը չի ընդառաջում վարչապետի ցանկացած նախաձեռնութեան:

վարչապետը եւ իր խումբը շատ լաւ հասկանում են, որ զգայացունց բացայայտումներից զատ ժողովուրդը մօտ ապագայում պահանջելու է իր վիճակի բարելաւմանը ուղղուած յստակ իրագործումներ: Իշխանութիւնը գիտակցում է, որ ամբոխային էյֆորիան մի օր մարելու է եւ ինչպէս մի քանի անգամ, նախորդող տարիներին պատահել է, բարձր վարկանիշները կարճ ժամանակում կարող են մերձենալ զերոյին:

Երիտասարդ իշխանութիւնը տալիս է խոստումներ եւ վախեցնում է ուրուականներով, բայց առայժմ չի կարողանում անգամ մայրաքաղաքի փողոցներով հոսող աղբի աղբահանութիւնը կազմակերպել: Գալու է չէ՞ օրը, երբ անվերապահ համախոհների ու համակիրների զանգուածները նայելու են ոչ թէ ժողովրդական հռետորների բերաններին, այլ իրենց շուրջը եւ գրպանի պարունակութեանը:

Առկայ ու հնարաւոր դժուարութիւնները յաղթահարելու ձգտումով հապշտապ ընտրութիւններ անցկացնելու իշխանութեան հաշուարկները ենթադրում են քանի տաք է մայրաքաղաքային ընտրութիւնների մթնոլորտը նման մի տոկոս էլ «խփել» ողջ հանրապետութիւնում: Ոչ ոք թող չկասկածի, որ միակուսակցական համակարգի ձեւաւորումը, ոչ երկար ժամանակ անց, բերելու է այն նոյն հետեւանքներին, ինչ լինում է միշտ եւ ինչ մեր մաշկի վրայ զգացել է հէնց մեր սերունդը:

Եթէ իշխանութիւնը չսովորի արդիւնաւէտ կառավարել երկիրը, նա անընդհատ մեղաւորներ ու թշնամիներ է փնտռելու: Այսօր այդ «մեղաւորը» խորհրդարանն է, երբ վաղը նա չի լինի, մեղաւորներ են դառնալու իշխանութեան տարբեր օղակներում գործող «սեւերը», նրանց չէզոքացնելուց յետոյ մեղաւոր է նշանակուելու «հակայեղափոխական ընդդիմութիւնը» եւ այդպէս շարունակ: Եւ այս վտանգաւոր անկումը շարունակուելու է, եթէ դուրս չգանք զանգուածային հոգատարութեան ու ատելութեան վիճակից, եթէ կրկին հասարակութիւնը չմիաւորուի եւ երկրի ողջ կարող ներուժը չլծուի համախոհաբար երկիրը ճգնաժամի ուղուց զարգացման մայրուղի փոխադրելու գործին:

Վերջում ցանկանում եմ ասել, որ վերը շարադրուած դատողութիւնները ինչ որ մէկի դէմ չէին, այլ յանուն, խորհրդարանի պէս, բոլորիս պաշարած մտահոգութիւնների յաղթահարմանը:

«Դրօշակ»

 

Մեծարենցեան Երեկոներ Այնճար Գիւղաւանին Մէջ Պետրոս Հերկելեան Բանաստեղծը

0
0

Զ. Գ. Ղ.

Պետրոս Հերկելեան

22 սեպտեմբեր 2018-ին Այնճարի «Հիւղը» բնակարանին բակը կը կազմակերպուէր եղանակի վերջին գրական երեկոն, որ նուիրուած էր Այնճարի զաւակ` բանաստեղծ Պետրոս Հերկելեանին: Վեց տարիներու վրայ երկարող մեծարենցեան գրական երեկոներուն ընթացքին անիկա առաջին ձեռնարկն էր` նուիրուած մուսալեռցիի մը զաւակին:

Գրական անունով` Պետրոս Հերեան: Ծնած է Այնճար, 1954-ին ու մահացած` 1987-ին: Կանուխէն ի յայտ բերած է բանաստեղծի ձիրք: Երիտասարդ տարիքէն յաջորդաբար լոյս կը տեսնեն բանաստեղծութեան երեք գիրքեր եւ մէկ արձակ, սակայն դժբախտաբար կարճատեւ հիւանդութիւնը վերջ կը դնէ իր երազներուն, ու ան կը մահանայ 33 տարեկան հասակին:

Այդ երեկոյ «Հիւղը» բնակարանին բակին մէջ տեղ չէր մնացած, շուրջ 40 հոգի ներկայ էին` Պետրոս Հերկելեանի հարազատներ, բարեկամներ, իր գրականութիւնը ճանչցողներ, սփիւռքէն ու հայրենիքէն ժամանած հիւրեր:

Երեկոն սկսաւ, ըստ սովորութեան, ներածականով մը, Զաւէն Ղարիպեան նշեց, որ 2018-ի ամրան տեղի ունեցած են մեծարենցեան երեկոներ` նուիրուած Գրիգոր Նարեկացիի, Յովհաննէս Թումանեանի, Միխայէլ Նայիմիի, իսկ այսօր կարգը Պետրոս Հերկելեանին է: Ներկաներուն կողմէ ընթերցումներ կատարուեցան Պետիկի գրութիւններէն, ինչպէս նաեւ նամակներ Պետիկին կողմէ` ուղղուած իր մտերին բարեկամին` Միսաք Անտոնեանին:

Ապա Ղարիպեան ըսաւ, որ մուսալեռցիները վերջին երեք քառորդ դարու ընթացքին ունեցած են մշակութային հարուստ բերք. գրողներ` Եդուարդ Պոյաճեան, Պօղոս Սնապեան, Զուլալ Գալայճեան, Մովսէս Տէր Գալուստեան, Յարութիւն Նիկոլեան, Մարտիրոս Գուշակճեան, Պօղոս եւ Ատրունի Մատուրեաններ, երգչախումբի ղեկավարներ` Զաքար Քէշիշեան, Պարգեւ Թասլագեան, գեղանկարիչներ` Ժան Գազանճեան, Գեղամ Թազեան, Յարութիւն վրդ. Պզտիկեան եւ ուրիշներ:

Պետրոս Հերկելեանի կեանքն ու գրականութիւնը ունկնդիրներուն ներկայացուց Այնճարէն` Պետրոսին տարեկից եւ մօտիկ ընկերներէն,  երկրագործութեան ճարտարագէտ Եսայի Հաւաթեանը:

Ան իր խօսքին սկսաւ հետեւեալ նշումով.

«1972-ին, երբ յայտնի գրող Ուիլիըմ Սարոյեան կ՛այցելէր Այնճարի «Յառաջ-Գալուստ Կիւլպէնկեան» վարժարան, հանդիպելով Պետրոս Հերկելեանին` կ՛ըսէ. «Յաջողութիւն 17-ամեայ Պետիկ Հերկելեանին` Այնճարի նոր գրագէտին»: Սակայն ո՞վ էր Պետրոս Հերկելեանը: Ան ծնած է 1954 թուականին, Այնճար, զուարթախօս ու սրամիտ տղայ մը, Սեդրակ եւ Էլիզ Հերկելեաններու ընտանիքին մէջ: Մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը անցուցած է Այնճարին հայաշունչ մթնոլորտին մէջ` յաճախելով «Յառաջ-Գալուստ Կիւլպէնկեան» վարժարան:

Փոքր տարիքին անոր մէջ ի յայտ կու գայ գրականութեան հանդէպ բացառիկ սէր: Իր առաջին փորձերը լոյս կը տեսնեն վարժարանին «Մուսա Լեռ» տարեգիրքին մէջ: 13 տարեկանին արդէն ան գրել սկսած էր: 1970-ին հրատարակուած «Յուշամատեան Մուսա Լերան» ստուար հատորին մէջ լոյս կը տեսնեն Պետիկէն երեք բանաստեղծութիւններ: Նոյն տարին իրեն կը շնորհուի ՀԲԸՄ-ի կողմէ կազմակերպուած գրական մրցոյթին Ա. մրցանակը:

1972-ին կը հրատարակէ իր անդրանիկ քերթողական գիրքը` «Պատուհանէն դուրս»: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի նախօրեակին կու գայ Պէյրութ` հետեւելու համար Համազգայինի հայագիտական բարձրագոյն ուսմանց հիմնարկի դասընթացքներուն, որ դժբախտաբար կիսատ կը մնայ պատերազմին պատճառով: Գրագէտի իր կոչումը աւելիով կը շեշտուի, երբ մամուլին մէջ կը հրատարակուին իր քերթուածները:

1976-ին կը գործուղուի Յունաստան` խմբագրելու համար «Ազատ Օր»-ը: Երկու տարի կը տեւէ իր աշխատանքը Յունաստանի մէջ, որմէ ետք ան կը վերադառնայ Պէյրութ` մաս կազմելու «Ազդակ»- ի ընտանիքին իբրեւ սրբագրիչ: Արեւմտեան Պէյրութի գետնայարկ «Ազդակ»-ի տպարանը կ՛ըլլայ իր աշխատավայրը երկար տարիներ: Գիշերային այս աշխատանքը աւելիով կը հիւծէ իր արդէն իսկ տկար մարմինը:

Այս տարիներուն բախտը կը վիճակուի իրեն վերադառնալու Հայագիտական հիմնարկի դասընթացքներուն, զորս կ՛աւարտէ 1985-ին: Իր աւարտաճառը կ՛ըլլայ Վազգէն Շուշանեանի «Սիրոյ եւ արկածի տղաքը» վէպի վերլուծումը, որ յետմահու կը հրատարակուի 1992-ին, այլ յօդուածներու հետ միատեղ, «Գրական վերլուծական էջեր» վերնագրի տակ:

1983-ին Հերկելեան լոյս կ՛ընծայէ իր երկրորդ գիրքը` «Բառը»: Այս գիրքը արդէն իսկ կայացած ու հասուն բանաստեղծի խոհափիլիսոփայական քերթուածներ կը պարունակէ, զգայուն արուեստագէտի բազմաթիւ անգամներ խոցոտուած ու չհասկցուած ըլլալու լուռ բողոքը կայ այնտեղ:

1985-ին Պետիկ կը հրատարակէ իր երրորդ քերթողագիրքը` «Եւ երկիր պագանեմ»: Անհայրենիք երիտասարդի թաքուն վշտի եւ արդար բողոքի արտայայտութիւնն է այս գիրքը:

Հակառակ այս բոլորին` դառնութեամբ կարելի է արձանագրել, որ երբեմն չհասկցուեցաւ եւ, այո՛, ունեցաւ նոյնիսկ ամբաստանողներ եւ հալածողներ, որոնց լեղի ժպիտով հակազդեց.

«Միջակութեան բարձունքի թափծու քարերը ժայռ կարծողները ելեր կլկլակի փրփրոց դարձուցեր են, բան – ման ստեղծելը եւ դիւանակալ որձեւէգութեան ախտը արար աշխարհն են բռներ»:

Ժամանակին հետ աւելիով զգալի դարձաւ իր կեանքը արագ ապրելու հեւքը:

1986-ին, երբ արդէն որոշ շունչ քաշելու առիթ ունեցաւ` ընդհատելով իր տարիներու սրբագրիչի աշխատանքը, կը խմբագրէ եւ կը հրատարակէ Ռազմիկ Դաւոյեանի «Հատընտիր»-ը եւ Մ. Լեռնցիի  «Էջեր կեանքիս գիրքէն» ինքնակենսագրական վէպը: Լոյս կ՛ընծայէ նաեւ իր կարապի երգը` այնքան հետաքրքիր եւ արժէքաւոր «Եուհու» անունով քաղաքական երգիծական վիպակը:

1986-ին, իբրեւ ուսուցիչ, կ՛աշխատի ժիպէյլի «Թռչնոց բոյն» որբանոցը: Սակայն երկար չի տեւեր այս գործը, վրայ կը հասնի եղերական մահը: Քանի մը ամիս հիւանդանոց մնալէ ետք, ան կը մահանայ 1987 մարտ 10-ին:

1988-ին Պէյրութի «Նոր գրականութիւն» երիտասարդական գրական շարժման անդամները կը հրատարակեն «Հերեան» վերնագիրով փոքր հատոր մը` որպէս յուշամատեան իրենց աւագ ընկերոջ:

Յետմահու հրատարակուած «Գրական վերլուծական էջեր» հատորէն ետք, 2004-ին, Սոնիա Թաշճեանի խմբագրութեամբ, Երեւանի մէջ լոյս կը տեսնէ Պետրոս Հերեանի «Հատընտիր» գիրքը:

Վերջացնելու համար իր խօսքը` Եսայի Հաւաթեան ըսաւ. «Գարնան օր մը Պետիկ անդարձօրէն բաժնուեցաւ մեզմէ` խոր յուզումի մատնելով բոլորս: Ցնցուած էինք ի տես տաղանդաշատ բանաստեղծի շիջումին»:

—————————————–

Պետրոս Հերեանի Բանաստեղծութիւններէն Պատառիկներ

 Բառը…

Վաղուց արդէն բնակուած հմայական ցաւերով,
Կը շրջէի ես անդուլ դիւահարի մը հանգոյն,
Կը փնտռէի փրկարար բառըս բարի,
Սակայն չէի յաջողեր ճշդել անունը անոր:

***

Բառը ցօղ էր նախապէս` իջած դողին մատներուս,
Դէմքիս թեքուած ծաղիկներու ժպիտ էր ան վայրենի,
Թոթովանքիս շնորհուած գուրգուրանք էր պարզապէս:

Բառը ցո՜լք էր աղջկայ,
Բաժակ էր ան հրաշահիւս կակաչի,
Ապա խաչքար ճաքճքած,
Մագաղաթի ծուէն էր` արիւնիս մէջ թաթախուած,
Երակներս լափլիզող կրակ էր ան պատուհաս,
Եւ ջիղերուս ցանցը ցնցող հրապոյր էր էգերու,
Որդան կարմիր էր եռուն,
Արեւայորդ հաւատամք էր հեթանոս,
Հնադարեան մեղեդի,
Հողի բոյր էր զգլխիչ,
Յովատակի վրինջ էր ու վարգ էր ան եղնիկի:

«Բառը» 1983

Մի՛ Մոռնաք, Մարդիկ…

Եթէ երբեք
Աննպատակ ձեզ թուեր եմ,
Ես քիչ մը խենթ
Եւ միշտ ուրախ ձեզ թուեր եմ,
Մի՛ մոռնաք, մարդի՛կ,
Որ ձեզի համար,
Իմ սրտին խորը
Ես շարունակ
Թախիծ մը խոր
Ունեցեր եմ…

«Եւ երկիր պագանեմ» 1985

Արդարութիւն

Կենաց անձրեւ,
Յոյսի արեւ,
Իմ պապերուն
Կտակին հետ
Գոյութեանս մէջ
Շրջող բարեւ…

Արդարութիւն` յոյսի արեւ,
Սակայն աշնան բախտի տերեւ…

«Պատուհանէն դուրս» 1972

Տառ Իմ

Ոսոխի զարկին ընդդէմ բարձրացող
Խորանի քուլայ,
Նահատակներու արիւն իմ բորբոք,
Կը բերեմ ես քեզ
Հաւատացեալի հոգեպարար ծէսն յաւիտենութեան,
Հայրենազուրկի ապաստան վերջին,
Առաջին սիրոյ դալո՜ւկ իմ ժպիտ,
Միակ սփոփանք հալածանքի,
Մեսրոպեան տա՜ռ իմ,
Ես քեզմով առլի
Ու կարօտ` քեզի՜,
Դո՞ւն ես կրակն իմ ամենափրկիչ:

Մեսրոպեան տա՜ռ իմ,
Գուրգուրա՛ վրաս` իբրեւ հիւանդի,
Եւ մի հեռանար դուն սնարէն իմ,
Որ ես… չմեռնի՜մ…

«Հատընտիր» 2004

—————————————–

 

 

 

Մուսա Լեռ –Այնճար –Երեւան

0
0

ԹԱՄԱՐ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
Արուեստագիտութեան դոկտոր

Ազգի կեանքը եւ յարատեւութիւնը պայմանաւորուած են ո՛չ միայն քաղաքական գործօններով, այլ նաեւ` իր զաւակների անխոնջ, ազգանուէր գործունէութեամբ: Բացառիկ հայրենանուէր, թէ՛ մարդկային, թէ՛ ազգային առումներով, օրինակելի անձ է սփիւռքում եւ Հայաստանում ճանաչուած մտաւորական Գաբրիէլ Փանոսեանը: Վերջին տաս տարիներից աւելի մշտական բնակութիւն հաստատելով մայր հայրենիքում` Գաբրիէլ Փանոսեանը իր բարձր ազգային ոգու ձգտումով մանրամասնօրէն ծանօթացաւ Հայաստանի ազգային, հասարակական, մշակութային կեանքի տարբեր ոլորտներին, դրանց թւում նաեւ` 1970-ականներին Երեւանում բացուած «Մուսա Լերան հայրենակցական միութեան» գործունէութեանը:

Անմիջապէս անդամակցելով դրան, Գաբրիէլ Փանոսեանը, խորապէս ուսումնասիրելով այդ միութեան գործունէութիւնը եւ գնահատելով այն, իր սեփական ազգային նուիրաբերական մղումով, որոշեց կարեւոր նորամուծութիւնների հիմք դնել այդ ասպարէզում: Գաբրիէլ Փանոսեանի նախաձեռնութեամբ եւ կազմակերպութեամբ, 2009-ին Հայաստանում հիմնադրուեց «Մուսա Լերան երիտասարդական հայրենակցական միութիւն»:

Գաբրիէլ Փանոսեանի աչքի եւ հոգու տեսողութիւնից չվրիպեց այն հանգամանքը, որ «Մուսա Լերան հայրենակցական միութեան» ծիրում շատ սակաւ է երիտասարդութիւնը, եւ նա արդար որոշում կայացրեց համախմբել այդ հայրենակցական երեւոյթի շուրջ եւ ներդնել դրա գործունէութեան շրջանակի մէջ այժմ Հայաստանում բնակուող` պապենական ծագում ունեցող բոլոր մուսալեռցի երիտասարդներին: Նա ստեղծեց այդ երիտասարդական միութիւնը, դրա վարչական կազմը, կանոնադրութիւնը, առաջին իսկ օրերից արձանագրեց 250-ից աւելի երիտասարդների (16-ից 30 տարեկան), ստանձնեց այդ միութեան խորհրդատուի պաշտօնը:

Գաբրիէլ Փանոսեանի հիմնական նպատակներն էին, որ մայր հայրենիքում բնակութիւն հաստատած պապենական արմատներով մուսալեռցի երիտասարդները, որոնք գրեթէ բոլորը Այնճարից են եկել Հայաստան, մշտապէս յիշեն իրենց պապենական արմատները, իրենց բնօրրան Մուսա Լեռը, ճանաչեն իրենց ցեղի պատմութիւնը, եւ իրենց մտքում ու սրտում մշտապէս կենդանի պահեն այդ ամէնի վառ յիշատակը, բարձր արժեւորումը, նաեւ իրենց արմատական հայրենիքի` Մուսա Լերան բարբառը: Այս բարձր ազգային նպատակներն իրագործելու մղումով Գաբրիէլ Փանոսեանը իր հիմնադրած «Մուսա Լերան երիտասարդական հայրենակցական միութիւնում» բացեց իր կողմից իրականացուող յատուկ դասախօսութիւնների ընթացք:

Գաբրիէլ Փանոսեանի կազմակերպութեամբ մայր հայրենիքում գործող յիշեալ միութիւնը ստեղծման օրից իրագործում է ուշագրաւ, հայրենասիրական ոգով տոգորուած, անմոռանալի միջոցառումներ, որոնցից իւրաքանչիւրը կոչուած է նաեւ արժեւորելու եւ պահպանելու ազգային, մասնաւորապէս Մուսա Լերան աւանդոյթները: Այսպէս, Մուսա Լերան յաղթանակի 100-ամեակի առիթով, հովանաւորութեամբ «Մուսա Լերան 100-ամեակ»-ի Կենտրոնական մարմինի, կազմակերպեցին Մուսա Լերան հնաոճ, ցայսօր արժէք ունեցող տարբեր իրերի, առարկաների ցուցահանդէսներ, որոնցից յատկապէս Երեւանի Ցեղասպանութեան թանգարանում կազմակերպուածը  արժանացաւ մեծագոյն ուշադրութեան: Կազմակերպեցին նաեւ քայլերթ` Երեւանից մինչեւ Մուսա Լերան յուշարձանը, յատուկ գիտաժողով` Երեւանի պետական համալսարանի մէջ, եւ` մի շարք այլ ձեռնարկներ:

Չափազանց հետաքրքրական էր Գաբրիէլ Փանոսեանի կազմակերպած հետեւեալ նախաձեռնումը. Ցեղասպանութեան թանգարանում ծաղկեպսակ զետեղելուց յետոյ, Մուսա Լերան խորհրդանիշ սօսի ծառը տնկեցին զոհերի յուշահամալիրի մօտ: Նշելի է, որ «Մուսա Լերան երիտասարդական հայրենակցական միութիւնը» ամէն տարի կը ձեռնարկի նաեւ մի շարք այլ ուշագրաւ միջոցառումներ` պատշաճ կերպով նշելով Նոր տարին, Սուրբ Սարգիսի օրը, Մուսա Լերան հերոսամարտի օրը (աւանդական հարիսայով), Վարդավառը:

Բացի այդ, երիտասարդները կը մասնակցեն տարբեր մրցոյթների, փառատօների, համերգների` յաճախ առաջնութիւն շահելով: Հայաստանի «Մուսա Լերան երիտասարդական հայրենակցական միութեան» երիտասարդների պատուիրակութիւնը 2010-ին այցելած է Այնճարի Համամուսալեռցիական 2-րդ համագումարին եւ 2015-ին Մուսա Լերան հերոսամարտի 100-ամեակի տօնախմբութեանը: Մեծապէս գնահատանքի են արժանի այն փաստերը, որ 2016-ին Հայաստանում Մուսա Լերան յուշարձանի տարածքում երիտասարդները տնկեցին 300 ընկուզենու ծառեր, իսկ 2017-ին Արարատի շրջանի Նորամարք գիւղի բնակիչների համար իրականացրեցին «Պնակ մը տաք ճաշ» ծրագիրը, եւ մի քանի հովանաւորների օժանդակութեամբ ցայսօր այդ եւ մօտակայ այլ գիւղերի բնակչութեանը պարբերաբար մատակարարում են անհրաժեշտ սննդամթերքով եւ սերմերով:

«Մուսա Լեռ երիտասարդական հայրենակցական միութեան» եռանդուն անդամ, այժմ Երեւանում ուսանող այնճարցի երիտասարդ Վարանդ Հաճեանը ասում է. «Ուրախ եմ եւ հպարտ, որ մեր մայր հայրենիքում ունենք այս միութիւնը: Մեծ հաճոյքով, սրտիս թելադրանքով մասնակցում եմ դրա ձեռնարկներին` ներդնելով հնարաւորին կարողութիւններս: Եւ հաւատում եմ, որ այս ամէնը նպաստում է ի վերջոյ միացեալ հայրենիք ունենալու առաքելութեանը»:

Եւ այս ամէնը անելու համար մայր հայրենիքում ապրող այնճարցի այդ երիտասարդներին ոգեկոչում է Գաբրիէլ Փանոսեանը: Ինչպէս ասում է ինքը` «Այնճարը իմ ամենասիրած տեղն է, սակայն 1991-ին, Հայաստանի անկախացումից յետոյ, երբ այցելեցի Հայաստան, որոշեցի հիմնաւորապէս տեղափոխուել մայր հայրենիք, ինչը իրականացաւ 2005-ին»:

Եւ ցայսօր իր ամբողջ գործունէութեան մէջ մեծապէս քաջալերուելով իր կնոջ` Աստղիկի կողմից, նրանք ապրում են Երեւանում: Նշելի է, որ այդուհանդերձ, Գաբրիէլ Փանոսեանը շարունակում է իր աշխատակցութիւնը «Ազդակ»-ին թէ՛ գրութիւններով, թէ՛ իր բացառիկ արհեստավարժ լուսանկարներով:

Երեւանում նա նոյնպէս ծաւալում է նաեւ մշակութային գործունէութիւն` մասնակցելով Հայաստանի սփիւռքի նախարարութեան տարբեր ձեռնարկներին, ցուցահանդէսներին: Արժանի է յիշատակել Գաբրիէլ Փանոսեանի լուսանկարների ժողովածուն` «Լոյս խաւարում», ուր զետեղուած լուսանկարները ցուցահանդէսային կերպով ներկայացուել են Հայաստանում, Արցախում, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներում` արժանանալով հիացմունքի: Քանզի բացառիկ իւրօրինակ է դրանց ե՛ւ լուսանկարչական ե՛ւ գեղագիտական ե՛ւ իմաստային ոճն ու ասելիքը: Յիշատակելի է նաեւ, որ օրերս իր նոր ցուցահանդէսներով Գաբրիէլ Փանոսեանը ներկայացաւ հանրութեանը` Պէյրութի «Փիւնիկ» եւ Այնճարի «Մովսէս Տէր Գալուստեան» սրահներում: Ցուցադրուած էին «Հայոց պետականութեան վերածննդի 100 էջերը» ժողովածուում զետեղուած Գաբրիէլ Փանոսեանի պատմական արժէք ունեցող վաւերագրական լուսանկարները: Տեղի ունեցաւ նաեւ այդ հատորի գինեձօնը:

… Իրապէս, տաղանդաւոր մարդը տաղանդաւոր է ամէն ինչում: Եւ դրա վառ ապացոյցներից է Գաբրիէլ Փանոսեանի կեանքի գործունէութիւնը` թէ՛ ազգային, թէ՛ հասարակական, թէ՛ կրթական, թէ՛ մշակութային ոլորտներում: Ազգային նուիրուածութիւնը նոյնպէս տաղանդ է, ի վերուստ տրուած շնորհ: Եւ Գաբրիէլ Փանոսեանը իր ողջ էութեամբ դրա ապացոյցն է: Այսօր, ապրելով մայր հայրենիքում, նա համախմբում, տոգորում, մե՛ծ ազգասիրութեամբ ոգեշնչում է պապենական հայրենիքի` Մուսա Լերան ժառանգներին, սփիւռքի կենտրոն Լիբանանի գիւղաքաղաք Այնճարի զաւակներին: Ներշնչում է նրանց մշտապէս վառ պահել թէ՛ մարդկային, թէ՛ ազգային բարձր կոչումը:

Այո՛, Մուսա Լեռ-Այնճար-Երեւան` ս՛ա է Գաբրիէլ Փանոսեանի կեանքի կարգախօսը, որուն մաղթելի է անվարան, լուսաւոր ընթացք:

Երեւան-Պէյրութ

Մեր Ընթերցողները Կը Գրեն. Հայ Ազգին Տկարացման Պատճառները

0
0

ՅԱՐՈՒԹ ՃԵՆԱՆԵԱՆ

Տարիներէ ի վեր մտքիս մէջ ներքին ցասումով յաճախ ինքզինքիս հարց կու տամ, թէ ինչո՛ւ հայ ազգին զաւակները, պատմութեան ընթացքին ճանչցուած ըլլալով  իբրեւ քաջ, խելացի, ստեղծագործող եւ մանաւանդ անարդարութեան ու բռնութեան դէմ անզիջող, իբրեւ ազատասէր եւ շինարար ժողովուրդ,  չեն կրցած լրիւ պաշտպանել իրենց յառաջընթաց գոյութիւնը` տեւաբար կորսնցնելով իրենց թուական աճը եւ պատմական հողերուն մեծ մասը:

Զարմանալին այն է, որ դարերու ընթացքին ունեցած ենք թագաւորներ, աշխարհակալներ եւ ճակատած ենք մեծ ու փոքր ազգերու` պարսիկներու, յոյներու, արաբներու եւ այլոց դէմ` իրենց բանակներուն հետ: Պատճառը այն է, որ հաւատացած եղած ենք միայն ուժի գործածութեան, երբ մեր թագաւորն ալ արդէն ըսած է. «Սահման քաջաց զէնն իւրեանց»:

Սակայն ինչո՞ւ մոռցած ենք ցեղին փառքը եւ իջած ենք պահպանողական եւ կրաւորական ժողովուրդի մը մակարդակին` դիմադրական եւ ներգործական ըլլալու, յարձակողական ոգիով տոգորուած ըլլալու փոխարէն: Նուազագոյնը` բնութեան օրէնքն իսկ մերժած ենք, որ ապրիլ` կը նշանակէ զօրաւոր ըլլալ, այսինքն մնալու եւ տեւելու բնազդով ի հարկին նախայարձակ ըլլանք` հեռատեսութեամբ նշմարելով մօտալուտ վտանգը, որ կրնայ սպառնալ մեր կեանքին կամ շահերուն: Ինչպէս ներկայիս կը տեսնենք, միջազգային քաղաքական ուժերը հիմնուած են շահերու վրայ եւ չեն ալ քաշուիր յայտարարելու անտառին օրէնքը եւ ծովուն օրինակը, որ ժողովուրդին աչքին ցայտուն նմուշ է բնութեան մէջ տիրող վիճակին: Ինչ կը վերաբերի մարդկային կեանքէն առնուած օրինակին, մոնկոլական արշաւանքին պատճառով պատահած դէպքերը շատ ծանօթ են մեզի, երբ չինական սահմաններէն ասդին գալով` մոնկոլները հասան մինչեւ Հայաստան, մտան գաւառները, գիւղերը, ջարդեցին, այրեցին ու քանդեցին. այդ օրերուն թէեւ մենք իրենցմէ շատ էինք, սակայն օրէ օր պակսեցուցին մեր թիւը` հոս-հոն սպաննելով, առեւանգելով, կրօնափոխ ընելով եւ այլ խիստ ու անխիղճ միջոցներու դիմելով:

Շատեր այլ պատճառներ եւս կը տեսնեն մեր կրաւորական դառնալուն մէջ. իբր թէ քրիստոնէութիւնը ընդունելէ ետք դարձած ենք հեզ, բարի եւ վախկոտ տարրերէ բաղկացած ժողովուրդ մը` առաջ քաշելով Յիսուսի այն խօսքը, որ կ՛ըսէ. «Եթէ մէկը աջ երեսիդ ապտակ զարնէ, ձախդ ալ դարձուր». բայց ես կը հաւատամ այլ տեսութեան մը. թէեւ խօսքը ճիշդ է, սակայն մեկնութիւնը մեզի սխալ տրուած է` նկատելով, որ այդ ժամանակ հռոմէացիները կը տիրէին Պաղեստինին, եւ ամէն մարդ ինքզինք պաշտպանելու համար մարմինին վրայ ձախ կողմը սուր մը կը կրէր, որ  եթէ ստիպուած ըլլար պաշտպանուելու` ձախ կողմը դառնար եւ աջ ձեռքով ալ սուրը քաշէր պատեանէն, բայց մարդիկ կրնան ըսել, որ ատիկա ենթադրութիւն է, հետեւաբար կարելի է այս կէտը ստուգել բարձր կարգի կրօնական դասին դիմելով:

Երկրորդ նշանը այն է, որ Յիսուսի հետեւորդները սուր կը կրէին. երբ Գեթսեմանիի պարտէզին մէջ վերջին ժամերուն, Յուդայի առաջնորդութեամբ, եկան ձերբակալելու Յիսուսը, առաքեալներէն մէկը սուրը քաշելով` զինուորներէն մէկուն ականջը կտրեց, թէեւ Յիսուս առաւ եւ ականջը տեղը դրաւ:

Ուժի գործածութեան մասին Յիսուսի երրորդ խօսքը պէտք է կարդալ Ղուկասի Աւետարանին մէջ` գլուխ ԻԲ, թիւ 35 համարը պարունակող հատուածը, ուր Յիսուս շատ յստակ կ՛ըսէ, թէ մինչեւ հիմա, որ ինծի հետ էիք, բանի մը պէտք չունեցանք, ըսին, այո՛, բայց ասկէ ետք դուք ո՛ւր որ պիտի երթաք, քսակ (այսինքն դրամ) առէք, իսկ ան որ չունի, թող հանդերձը ծախէ եւ սուր մը ծախու առնէ. այսինքն, մէկ խօսքով, երբ օտար տեղ երթան, պէտք է իրենց հետ սուր ունենան, որպէսզի ի հարկին պաշտպանեն իրենք զիրենք:

Չորրորդ ըսելիք մըն ալ կայ Յիսուսի խարազան գործածելու մասին. երբ տաճար մտաւ, տեսնելով հոն տիրող խառնակութիւնը եւ իր հօրը տունը առեւտուրի շուկայի վերածուած ըլլալը` խարազանով դուրս հանեց բոլորը:

Ես կը գոհանամ նոյնիսկ Նոր կտակարանէն առնուած գրութիւններով, որոնք Յիսուսի երկրային կեանքին ընթացքին մեզի տրուած դասեր են, որոնք սխալ մեկնաբանուած են` հայ մարդը ոչխարի վերածելով, քաշկռտուելով` ոչխարի պէս մորթուելու համար, եւ այդ պատճառով հայ ազգը նահանջած է, տկարացած, տառապած, հողն ալ վրայ տուած` դառնալով թափառական: Այդ թափառական հայը, բարեբախտաբար, հազիւ ինքզինք հաւաքելով` կտոր մը հայրենիքի տէր եղած է, հայրենիք մը, որուն պահպանութիւնը այլեւս նոր սերունդի ճիտին պարտքն է` հանճար գործածելով եւ ուղին շտկելով:

Ես այստեղ ըսել կ՛ուզեմ, որ անոնք, որոնք քրիստոնէութիւնը պատճառ կը գտնեն մեր տկարացման, մասամբ կրնան իրաւունք ունենալ, որովհետեւ պէտք է անդրադառնանք վերեւ տրուած օրինակներուն: Քրիստոնէութիւնը պէտք է ճիշդ բացատրուէր մեզի, որովհետեւ անիկա ուժի գործածութիւն եւ քաջութիւն քարոզող կրօն է, նոյն ատեն` բարի եւ արդար կեանք մը ապրելու հրամայական. ինչպէս որ, եթէ գող մը արարքին վրայ բռնուի, հասնողը կ՛ապտակէ զայն, եւ ան ձայն չի կրնար հանել, իսկ եթէ անմեղ է, կը պոռայ եւ ի հարկին կը դիմադարձէ, Յիսուս ալ բողոքեց խաչուելէ առաջ  չարչարող զինուորներուն եւ նոյնինքն` Պիղատոսին, թէ` «Դուն ըսիր, որ ես անմեղ եմ»:

Ուրեմն պէտք է սրբագրուի նոր սերունդին տրուած կրօնական ուղղութիւնը, որ ան ըլլայ մաքուր քրիստոնեայ, բայց` ուժի գործածութեան իրաւունքին հաւատացող եւ միայն անոր ապաւինող: Հայ ժողովուրդին պատահած դժբախտութիւնները միայն ճակատագիրի եւ պատահականութեան հետեւանք չեն, այլեւ կեանքը ապրելու կողմնացոյցին սխալ ըլլալուն հետեւանք են:

Ներկայիս ալ կը տեսնենք, որ Ազրպէյճանը, նեցուկ ունենալով Թուրքիան, մնայուն սպառնալիքներ կ՛ուղղէ եւ երբեմն ալ գործնականի կը դիմէ` օրական մէկ-երկու հայ զինուոր սպաննելով կամ վիրաւորելով սիրելի Արցախին մէջ: Արդէն ազրպէյճանցիները իրենց վայրագութեան նախաճաշակը  տուած են Սումկայիթի ջարդերով եւ ապրիլեան քառօրեայ պատերազմով: Ուրեմն այլեւս անհրաժեշտ է շտկել սլաքը եւ կառչած մնալ «Միայն զէնքով կայ հայոց փրկութիւն» սկզբունքին, կամ առաւել` «Միայն զարնելով կայ հայոց փրկութիւն» ձեւին, այսինքն` մէկի դէմ տասը վնաս հասցնելով թշնամիին, որպէսզի վախն ու սարսափը նկատի առնելով` ան  չկարենայ դպչիլ հայուն: Հայ նոր սերունդը կը մերժէ նոր ցեղասպանութեան մը զոհը ըլլալ. պէտք է քարին նայիլ` վտանգը կանխելու. ժողովրդային առածը կ՛ըսէ. «Մեր մայրերը լալու փոխարէն` իրենց մայրերը թող լան»: Տէր դառնանք ու պաշտպանենք մեր մայր Հայաստանը:

 

 

 

Շարլ Ազնաւուրին

0
0

ԾԱՒԻ ՊԻԼԱԼԵԱՆ

Մանկութեան առաջին մտերմութիւնս:

Մտերմութիւն մըն էր անիկա, որ կը տարբերէր մեր երեւակայածէն: Սրտի եւ ականջի ընկեր մը, որուն բախտը կ՛ունենայի հանդիպելու գրեթէ ամէն օր:

Հանդիպումս անոր հետ կը սկսէր մօրս առած քայլով, երբ ան կը միացնէր ձայներիզը, եւ արդէն գիտէի, որ ժամանակը կը հասնէր կրկին խնճոյքի նստելու եւ պարելու, միշտ պատրաստ բառերդ մանկութեան լեզուիս յարմարցնելով` թռիչք առնելու դէպի այդ օրուան զգացումներն ու պալատը:

Թէեւ այդ ատեն չէի հասկնար բառերդ, ինչպէս ուրիշներ բառացի քեզ կը հասկնային, բայց երբ ձայնդ լսէի, այլեւս ամէն ինչ թափանցիկ կը դառնար ինծի:

Այլեւս բոլոր երկինքներն անգամ պայծառ կը դառնային:

Նոյնիսկ յարաբերութիւնը եւ կապը մարդոց միջեւ կը ցատկէր աւելի բարձր մակարդակի, եւ այդ բացատրութեամբ ալ իմ կապս կրնամ յայտնել:

Պարզապէս բառերը հասկնալն ու ապրիլը չէ: Երաժշտութեան մէջ «մխրճուած» իւրաքանչիւր ձայնն ու լռութիւնն է, բառերուն ետին կանգնող սրտերն ու պատմութիւնները, ժպիտներն ու արցունքները, մարդը հրաւիրելով երգելու կեանքէն քանի մը քայլ անդին:

Դուն ոչ թէ կ՛երգես ֆրանսերէն կամ տարբեր մարդոց ստեղծած լեզուներով, այլ` մարդկային զգացումի լեզուով:

Քու մարմնիդ թրթռացումներուն վրայ է, որ կեանքս կը հիւսէի, որ ինծի կ՛արտօնէր ապրիլ. շատեր նոյնիսկ յետմահու պիտի չկարենային ըմբռնել այդ զգացումը:

Յաւերժ կը յիշեմ այդ ոսկեայ ժամերը` անցուցած քու ձայնովդ ստեղծուած երդիքին տակ, ուր կը դառնայիր մանուկ սրտիս մտերիմ աչքը, ականջն ու անոր զարկերուն հասնողը` ձեռքէս բռնելով եւ առաջնորդելով զիս դէպի քու անսահման սրտիդ գիրկը:

Գիրկ մը, ուր ժողովուրդներ հանգստացած են, վերածնունդ ապրած եւ կը շարունակեն այդպէս ապրիլ:

Այդ պահերը, երբ յատուկ երգի մը վրայ կախուելով` մօրս կ՛ուղղուէի եւ կը փորձէի հասկնալ այդ երգին բառերը, եւ հոն է, որ կ՛իմանայի այդ կապը, որ ստեղծուած էր ոչ թէ բառերուն, այլ հասարակաց զգացումներու փոխանակումին ու արտայայտութիւններուն վրայ:

Ճիշդ է, որ այս բոլորը սկիզբ առած են մօրս գիտակից մտքի եւ մատներու շարժումներէն, բայց ինքնավստահօրէն կու գամ ըսելու, որ զգացումի լեզուն վերջ չի ճանչնար:

Քու երգերուդ միջոցով կեանքեր ծնած, տեսած, ապրած եւ անշնչացած են, բայց ամբողջ էութեամբդ պիտի շարունակես կրկին պարել, որովհետեւ քու բոլոր շարժումներդ կը յորդէին անմահ հոգիէդ եւ բիւրեղ զգացումներէդ: Ձայն մը, որ արդիւնքն էր մարդու ձայնի եւ սրտի լարերու զուգահեռ սրբացած հարսանիքին: Եւ հետաքրքրական է, որ վերջին երկու օրերուն կապս քեզի հետ եղած էր «Mourir d՛aimer»-ի լարերուն վրայ:

Բարի՛ ճանապարհ, յաւերժի՛ ճամբորդ:

1 հոկտեմբեր 2018

 


Հարիւրամեակ Արարայի Յաղթանակին . Պաղեստին (14 Սեպտեմբեր 1918-1919 Սեպտեմբեր 2018) Արեւելեան Լեգէոնը Կը Դառնայ Հայկական Լեգէոն – Légion Arménienne

0
0

ԼԵՒՈՆ ՃԵՐՄԱԿԵԱՆ

1.- Պօղոս Նուպար Փաշա Կը Ստորագրէ Սայքս- Փիքօ Դաշնագիրը

Աւետիս Ագօղլանեան Կեսարիա-Էֆքերեցի մարտիկներէն, Հայկական լեգէոնին մէջ, նկարուած` Պէյրութ, 1970-ին

Համաշխարհային Ա. պատերազմին (1914-1918) մեծ դաշնակիցներ Անգլիա եւ Ֆրանսա իրենց կողքին ունեցան փոքր դաշնակից մըն ալ` յանձինս Արեւելեան լեգէոնի չորս գումարտակներուն` 5000 հայ զինուորներ, որոնք կռուեցան թրքական եւ գերմանական միացեալ ճակատներուն դէմ: Արարայի յաղթանակէն ետք այս լեգէոնը կոչուեցաւ Հայկական լեգէոն, Légion arménienne:

Անգլիա եւ Ֆրանսա, իրենց յաղթանակին վրայ վստահ, 1916-ին ծրագրած էին Արեւելքը իրենց մէջ բաժնել` Կիլիկիան, Սուրիան եւ Լիբանանը` Ֆրանսային, իսկ Պաղեստինը, Յորդանանը եւ Իրաքը` Անգլիոյ: Մարք Սայքս Անգլիոյ կողմէ, իսկ Ժորժ Փիքօ Ֆրանսայի կողմէ համաձայնութիւններ գոյացուցած էին: Լուր տրուած էր նաեւ հայկական պատուիրակութեան նախագահ Պօղոս Նուպար փաշային:

Պօղոս Նուպար փաշա կ՛երթայ Լոնտոն եւ Սայքս-Փիքոյի հետ կը կնքուի դաշնագիրը 27 հոկտեմբեր 1916-ին: Հայ կամաւորները պիտի մարզուէին ֆրանսական պետութեան հովանիին տակ եւ վճարուէին ֆրանսական պետութենէն, անոնք պիտի կռուէին Արեւելքի մէջ, պաղեստինեան ճակատէն սկսելով` հասնելով մինչեւ Կիլիկիա: Գումարտակները, հայ եւ արաբ, պիտի կոչուէին Արեւելեան լեգէոն: Հայերը յաղթանակէն ետք պիտի ունենային ինքնավարութիւն Կիլիկիոյ մէջ:

Այս թուականին կատարուած էր հայութեան կոտորածը, եւ հայութիւնը վրէժով եւ կատաղութեամբ լեցուած հեռու Ամերիկաներէն կը խուժէր Ֆրանսա, ապա` դէպի Կիպրոս եւ Եգիպտոս: Պատերազմը կը շարունակուէր, ծովերը անապահով դարձած էին, գերմանական ընդծովեաները կը վխտային: Կամաւոր(1) մը, որ կու գար Ամերիկայէն, իր ընկերներով կը հասնի Ֆրանսա եւ ապա` Կիպրոս. իրենց նաւը «Օրլի» անունով, յարձակման կ՛ենթարկուի գերմանական ընդծովեայի մը կողմէ, երկու մեքենավարներ կը մահանան, ուրիշ մը կը վիրաւորուի, հայ զինուոր մը կ՛ազատէ այս վիրաւորը: Անգլիական նաւ մը կ՛ուզէ քաշել նաւը, սակայն կը հեռանայ, որովհետեւ նոյն ընդծովեան կրկին կը հարուածէ «Օրլին», այս անգամ նաւը կը սկսի ընկղմիլ, շուտով նաւակներ կ՛իջեցնեն եւ կը հեռանան: Կամաւոր Մինասը կը գրէ. «Յանկարծ տախտակամածին վրայ մարդ չմնաց, կայինք կեսարացի Գալուստը եւ ես, գտանք երկու կտոր մեծ տախտակ, իրարու կապեցինք եւ իջանք ծով»: Անգլիական նաւը կը վերադառնայ եւ կը հաւաքէ նաւակները, բոլորը կ՛ազատին, սակայն տղաքը կ՛անդրադառնան, որ երկու հոգի բացակայ է, նաւապետը բարի կ՛ըլլայ վերադառնալու եւ գտնելու  տախտակի վրայ երկու մնացողները, եւ կը փրկուին կամաւոր Մինասը եւ իր ընկեր կեսարացի Գալուստը(2):

Պէտք է ըսել, որ բազմաթիւ հայեր Եղեռնէն առաջ գաղթած էին Եւրոպա եւ Ամերիկաներ, արդէն սփիւռքը ստեղծուած էր: Կեսարիայէն եւ շրջակայ գիւղերէն ալ շատ երիտասարդներ գաղթած էին: Այս տողերը գրողին հօրը պզտիկ հօրեղբայրը` Աւետիսը, որ ճանչցայ Պէյրութ, 1965-ին, ղրկուած էր Պոսթըն, 1912-ին, իր կնոջ հետ եւ հոն վարձած էր պանդոկ մը եւ վարձու կու տար Արեւմտահայաստանէն եկողներուն: Հոն կային Կեսարիայէն, Թալասէն, Էֆքերէէն եկողներ: Ղրկուած էր, ըսի, Աւետիսին համար, որովհետեւ ըմբոստ նկարագիր ունէր եւ Էֆքերէի մէջ ոեւէ թուրք, որ բռնութիւն կը բանեցնէր, դասը կ՛առնէր: Մեծ եղբայրը կը համոզէ զինք, որ մեկնի Ամերիկա այլ ընկերներու հետ, եղբայրը դժուարութիւններ չէր ուզեր ունենալ: Աւետիս, երբ կը լսէ կոչը,  պանդոկը կը ձգէ իր ընկերոջ եւ երկրորդ նաւով Ամերիկայէն Կիպրոս կը հասնի, անկէ` Փոր Սայիտ: Իրեն հետ կ՛ըլլայ նաեւ Աւետիսի կեսարացի ծանօթը` Կարապետ Հոռոմեանը, Տիթրոյթէն, որ նոյնպէս զինուոր կ՛ըլլայ Հայկական լեգէոնին մէջ եւ կը մասնակցի Արարայի եւ Կիլիկիոյ կռիւներուն:

Հայկական լեգէոնի սպաներէն Վարդան Ճիհանեանը, որ կ՛ապրէր Պէյրութ, Աւետիսի մահուան առիթով (1970) գրած է «Ազդակ»-ի մէջ(3) «Ազգային զօրաւոր նկարագրով օժտուած, յաղթանդամ ու բարձրահասակ այս հայորդին երբեք վախ չէր ճանչնար, անարդարութեան չէր հանդուրժեր: Զինք ճանչցայ Փոր Սայիտի մէջ: Յետոյ` Կիպրոսի մէջ, բանակումներու ընթացքին: Աւելի ուշ` պաղեստինեան ռազմադաշտին վրայ, երբ իր յիսնեակը կը փոխարինէր անգլիացի զինուորները: Արարայի ռազմաճակատին վրայ, արեան դէմ վրէժ եւ մահուան դէմ ազատութիւն մռնչող առիւծներու հետ, վճռականօրէն դէպի թրքական խրամները խոյացող քաջերէն էր: Այնուհետեւ յաղթական բանակին հետ կը հասնի Պէյրութ, յետոյ` Կիլիկիա, ուր մաս կը կազմէ Կիլիկիոյ գրաւման բոլոր փուլերուն: 1920-ի Կիլիկիոյ պարպումին, սիրտը խոցուած, արցունքոտ աչքերով կը մեկնի Ռումանիա: 1965-ին կը վերադառնայ Պէյրութ իր եղբօրորդւոյն մօտ, ուր կը մնայ մինչեւ մահը»:

Յայտնենք, որ Մեծ եղեռնին, Մուսա Լերան 40 օրերէն ետք, ճեպելմուսացիները ֆրանսական նաւերով բերուած էին Փոր Սայիտ եւ 1915-էն ի վեր կը մնային հոն` վրաններու տակ, սպասելով Թուրքիոյ պարտութեան: Անոնց մէջ էր Մովսէս Տէր Գալուստեանը: Կամաւորները կը մարզուէին գլխաւորաբար ֆրանսացի սպաներու կողմէ, Կիպրոսի Ֆամակուսթա քաղաքին մօտ, Մոնարկայի մէջ: Մարզողներու մէջ կային նաեւ ֆրանսական բանակէն հայեր (Վահան Փորթուգալեան) եւ ամերիկեան բանակէն հայ սպաներ (Ճոն Շիշմանեան):

2.- Արարայի Ճակատամարտը` 19 Սեպտեմբեր 1918

Հայկական լեգէոնի զինուորներու մարզումը աւարտած էր, եւ անոնք կազմ ու պատրաստ էին ճակատելու: Թրքական «Եըլտրըմ» զօրագունդը հաստատուած էր Պաղեստինի Ռեֆաաթ Հաուրարա բլուրին վրայ, գերմանական զէնքերով եւ գերմանացի սպաներու հրամանատարութեան տակ: Ալճերիացի եւ մարոքցի զինուորներ եւ հնդիկ գունդեր ֆրանսացի եւ անգլիացի զօրավարներու հրամանին տակ քանի մը անգամ յարձակած էին ճակատին վրայ, բայց` ապարդիւն:

Հայկական զօրագունդը կը բռնէ ճակատին մէջտեղը, ուղղակի բլուրներու դիմաց, եւ կռիւը կը սկսի սեպտեմբեր 19-ի առաւօտեան կանուխ, խօսքը կու տանք Խորէն քհնյ. Աճեմեանին, որ Պէյրութ կ՛ապրէր` որպէս քահանայ Ս. Նշան Մայր եկեղեցւոյ: Գրած է կամաւորի մը յուշերը եւ Հայկական լեգէոնին մէջ իր ունեցած փորձառութիւնը(4): Ինք չէ մասնակցած Արարայի ճակատամարտին, բայց մասնակցողի մը վկայութիւնը կու տայ իր գիրքին մէջ, ուր կ՛ըսէ. «Լուսաբացին տրուած նշանին վրայ գունդը սկսաւ դուրս սողալ խրամներէն, եւ դանդաղ ու կշռուած քայլերով, մեծ զգուշութեամբ սկսանք յառաջանալ դէպի թրքական ամուր դիրքերը…

Յանկարծ փոթորիկ մը փրթաւ: Ահռելի թնդանօթաձգութեամբ կարծես այդ վայրկեանին մէջ երկինք պատռեցաւ, եւ ամպեր վար եկան որոտալով` ռումբերու, ծուխի ու բոցերու հետ: Մթնշաղին, երկինք սլացող օդանաւերու արձակած հրթիռներէն, կախուած աստղերու երեւոյթը կը պատկերուէր: Մէկ կողմէն հրետանիներու հարուածները աւելի կանոնաւորելու, միւս կողմէն` հետեւակազօրաց յարձակման աւելի մեծ թափ տալու նշանները երփներանգ գոյներով երկինքէն վար կը թափուէին անընդհատ: Գիտութեան հնարած զէնքերը գործի էին այդ պահուն. թնդանօթ, գնդացիր, հրացան եւ ռումբեր` ձեռքով թէ՛ հրացանով, ահռելի տեղատարափ մը ու սոսկալի պայթումներ կը բերէին:

Հայկական լեգէոնի գունդը անվարան ու գերմարդկային մարտնչումներով կը յառաջանար դէպի իր նպատակակէտը, որ իրեն ցոյց տրուած էր: Արդէն շատ հեռու չէինք թրքական կրակի գիծերէն ու կը լսէինք հերոսաբար կռուող եւ ինկող զինուորներուն, մահուան ճիրաններուն մէջ գալարուող մեր աննման ընկերներուն նահատակի վերջին պատգամը` «Մեր վրէժը լուծեցէք, մեզ մի՛ մոռնաք»:

Պահ մը վերամփոփուելէ եւ մեր ուժերը վերագնահատումի ենթարկելէ ետք, մեր գունդի ամբողջ շղթան անցաւ արագ յարձակողականի: Այս անգամ սուինները փայլատակեցին, ու վրէժխնդիր կուրծքերէ արձակուած «հուռռաներ» ու «վրէ՜ժ, վրէ՜ժ» աղաղակներ արձագանգ տուին օտար լեռներէն: Նահատակներու արեան հատուցումի ուխտով ու մահուան դէմ անվեհեր, ազատութեան մռնչիւնով առիւծներու նման հայ կամաւորներ վճռականօրէն խոյացան դէպի թրքական խրամները, ուղղակի դէպի անոնց  «անառիկ» միջնաբերդը:

Կարճ եղաւ մենամարտը մերկ սուիններու, ու` սաստիկ:

Անտեղիտալի էր թրքական դիմադրութիւնը, բայց` յուսահատական: Սակայն զարհուրելի էր հայ կամաւորի հերոսական գրոհը:

Եւ արագ ու անողոք հարուածներու տակ ճարճատեցաւ բռնութեան բերդը, եւ ինկաւ դրօշակը:

Անարի թշնամին, իր դէմ ցցուած վրիժառու սուիններէն պաշտպանուելու անկարող, լքեց իր լաւագոյն դիրքերը ու լեղապատառ բռնեց փախուստի ճամբան:

Քաջարի Հայկական լեգէոնի երկրորդ գունդը, թշնամի դիակներու վրայէն անցնելով, սկսաւ գրաւել այն անմատոյց լեռները, ուրկէ քանի մը ժամեր առաջ իր դէմ սարսափ կը տեղար: Այդ դիրքերուն այդպէս արագ գրաւումը կարճ ու վճռական պատերազմով` անակնկալ էր թշնամիին համար եւ անհաւատալի»:

Հայ լեգէոնականներ արդար ընդվզումով գերազանցեցին իրենք զիրենք, եւ այս յաղթանակը, որ ստիպեց թուրքը նահանջել մինչեւ Թուրքիա` լքելով Պէյրութը, Դամասկոսը եւ Հալէպը, մեծ ազդեցութիւն ունեցաւ պատերազմի աւարտին մէջ.  չմոռնանք, որ նոյն այս տարւոյն մէջ էր, 1918 մայիս 28, թուրքերը առաջին պարտութիւնը կրեցին հայերէն` Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի եւ Ղարաքիլիսէի մէջ, եւ Հայաստան անկախացաւ:

Արարայի ճակատամարտին հայերը տուին 23 զոհ, որոնց մէջ` կեսարացի զինուոր Յակոբ Քէհեայեանը: Այս յաղթանակի զոհերուն առջեւ Ֆրանսայի կողմէ գնդապետ Ռոմէօ  մեծ գովեստով խօսած է, իսկ զօրավար Ալենպին արժանի գտած է հայութիւնը իր նախկին թագաւորական փառքին եւ անկախութեան:

Արարայի յաղթանակէն ետք լեգէոնականները կը շարժին դէպի Պէյրութ եւ դէպի Մարաշ: Մարաշի գրաւումին համար կ՛ըլլան կռիւներ եւ կ՛իյնան 45 զոհեր եւ նոյնքան ալ վիրաւորներ: Այս զոհերուն մէջ կային երկու կեսարացիներ` Խաչեր Դանիէլեանը եւ Արշաւիր Ասատրեանը, իսկ վիրաւորներուն մէջ կը յիշուի Բարսեղ Գազանճեանը` մէկ ոտքը կորսնցուցած, որ յետոյ մեկնած է Մարսէյ, Ֆրանսա:

Կեսարացիներու ընդհանուր թիւի մասին գաղափար մը չունինք. Աւետիս Ագօղլանեանը (Ճերմակեան) կ՛ըսէր, որ Ամերիկայէն եկած ատեն երկրորդ նաւով աւելի քան 40 հոգի կային Կեսարիայէն, Թալասէն, Էֆքերէէն, Էվերեկէն եւ Կեսարիոյ այլ շրջաններէն: Ճշգրիտ թիւ մը չունինք, հաւանաբար Համաշխարհային Ա. պատերազմի ֆրանսական արխիւներուն մէջ կրնայ գտնուիլ, ինչպէս նաեւ` Նուպարեան թանգարանին մէջ, Փարիզ:

Յիշեցնենք, որ Հայկական լեգէոնի 4-րդ գունդը կազմուած է Պէյրութի մէջ, այս զօրագունդին հետ կազմուած է լիբանանեան բանակի առաջին կորիզը` իբրեւ բաժին Արեւելեան լեգէոնի – Les francs tireurs – արձակազէնները (դիպուկահար):

3.- Ֆրանսան Կը Դաւաճանէ

Ծանօթ է անշուշտ, որ «Ասպետական Ֆրանսան», հազիւ տարի մը անցած, իր խօսքին ու խոստումին տէրը չեղաւ եւ դաւաճանեց հայութեան Դատին, եւ Հայկական լեգէոնը լուծարքի ենթարկուեցաւ օգոստոս 1920-ին, եւ կրկին անգամ Կիլիկիան պարպուեցաւ:

——————–

1.- «Կամաւորի մը յուշերը», Մինաս Ա. Թաթարեան, Անթիլիաս, 1960:
2.- Պատմական այս նշմարը գրած եմ Կեսարիոյ ընկերակցութեան տարեգիրքին մէջ (2015)` տալով ընդհանուրը, վեր առած եմ կեսարացի մարտիկներու մասնակցութիւնը:
3.- Տես` «Ազդակ», 18 ապրիլ 1970, էջ 3:
4.- «Կամաւորի մը յուշերը», Խորէն Աճեմեան, Պէյրութ, 1963:

 

Անդրադարձ. Սթափեցնող Կոչ

0
0

ՎԱՀՐԱՄ ԷՄՄԻԵԱՆ

Եւրոպական խորհուրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի (ԵԽԽՎ) Հայաստանի հարցով ուքրանացի համազեկուցող Եուլիա Լովքոչքինա Հայաստանի վերջին զարգացումներուն լոյսին տակ կատարեց ուշագրաւ յայտարարութիւններ: Ան նշեց. «Թէեւ կը հասկնանք արտակարգ ընտրութիւններ կատարելու կոչը, սակայն իշխանութիւններուն եւ բոլոր քաղաքական շահագրգիռ կողմերուն կոչ կ՛ուղղենք` երաշխաւորելու, որ արտակարգ ընտրութիւնները կայանան եւրոպական չափանիշներուն ու ժողովրդավարական ընտրութիւններուն համար անհրաժեշտ օրէնքներուն համապատասխան եւ բոլոր քաղաքական ուժերը ունենան պատշաճ ու բաւականաչափ ժամանակ ընտրութիւններուն պատրաստուելու համար»:

Ան նաեւ ընդգծեց, որ պատշաճ խորհրդակցութիւններու եւ համաձայնութեան համար բաւականաչափ ժամանակի անհրաժեշտութիւնը յատուկ կերպով կարեւոր է հաւանական սահմանադրական որեւէ փոփոխութեան ծիրին մէջ, որ պէտք չէ հապճեպ իրականացուի:

Կեցուածքներ, որոնք համահունչ են ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի հրապարակած յայտարարութեան եւ ՀՅԴ-ի բազմիցս արտայայտած կեցուածքներուն, որոնք «հակայեղափոխական» պիտակուեցան: Եւ ահա ԵԽԽՎ-ի համազեկուցողը ճիշդ նոյն բաները կը յանձնարարէ եւ ՀՅԴ-ի նման շեշտը կը դնէ ժամանակ-որակ զուգահեռին վրայ` ընդգծելով, որ առանց բաւարար ժամանակի կարելի չէ որակ ունենալ: Սակայն, այս պարագային ուշադրութիւնը ՀՅԴ-ի կեցուածքին առարկայական ճշմարտութենէն շեղելու եւ անոր ճիշդ ընկալումը արգելակելու համար օգտագործուող, մարդկային պարզ տրամաբանութիւնը եւ ըսուած խօսքը ընկալելու կարողութիւնը ամլացնող «սեւերու եւ սպիտակներու» եւ «յեղափոխականներու եւ հակայեղափոխականներու» հնարքը կարելի չէ օգտագործել:

ԵԽԽՎ-ի համազեկուցողին կոչը սթափեցնող է եւ կ՛արտացոլէ առանց լուրջ աշխատանքի, աճապարանքով խորհրդարանական ընտրութիւններ կազմակերպելու մտադրութեան նկատմամբ անոր մտահոգութիւնը:

 

 

 

Ակնարկ. Զօրացրուողներու Եւ Դիրքապահներուն Միջեւ Կան Զօրակոչուողները

0
0

Լիբանանեան տպագիր մամուլին ապրած ճգնաժամը պետութեան եւ հասարակութեան ուշադրութիւնը հերթական անգամ իր վրայ կեդրոնացուց, երբ աւանդութիւն ունեցող եւ լիբանանեան թերթերու առաջին հորիզոնականներուն կանգնած «Անուար»-ը եւս որոշեց միանալ «Սաֆիր»-ի, «Իթթիհատ»-ի եւ «Հայաթ»-ի պէյրութեան բաժինի առած որոշումներուն: Թերթ մը եւս յանձնուեցաւ գոյութեան կռիւին մէջ եւ որոշեց լոյս չտեսնել` իրեն հետ խաւարին տանելով նաեւ «Սայեատ» հրատարակչատան բոլոր տպագիր հրատարակութիւններու լոյս տեսնելիք հետագայ թիւերը:

Մինչ, լիբանանեան ամէնէն հեղինակաւոր թերթերու աշխատակազմերու կրճատումներ, ձգձգուող աշխատավարձեր, լոյս տեսնելու համար քաղաքական դրամագլուխի յատկացումները ուռճացենլու պահանջներ` բոլոր նախադրեալները կը յուշեն իրավիճակի անհեռանկարայնութիւնը:

Տեղեկատուութեան նախարարը բազմիցս հրաւիրեց խորհրդակցութիւններու եւ քննարկումներու` տպագիր մամուլին ուղղութեամբ հակաճգնաժամային ծրագիր մշակելու համար: Յետ քննարկումներու, պատրաստուած են նաեւ ծրագիրի 6 նախագիծեր, որոնք կ՛արծարծեն թուղթի ներածման համար նուազագոյն տուրքի դրութիւն, մամուլի հետ կապուած հաստատութիւններու հաղորդակցութեան միջոցներու յատուկ սակացոյցի որդեգրում, ընկերային սնտուկէն օգտուելու բացառիկ դիւրութիւններու ընծայում եւ տպուող իւրաքանչիւր թիւի համար նիւթական օժանդակութիւն:

Այս նախագիծերը մինչ այժմ կառավարութեան նիստերու օրակարգին մաս չեն կազմած: Իբրեւ օրինագիծ եւս չեն հասած խորհրդարան: Ճգնաժամը փաստօրէն չէ յաջողած թակել գործադիր եւ օրէնսդիր իշխանութիւններու դռները, հակառակ անոր որ փակուող թերթերը կը յուշեն, որ տագնապը հատած է արդէն ահազանգի կարմիր գիծը: Բայց ահազանգը կը հնչեցուի ամէն անգամ, երբ անուանի թերթ մը թուղթին յանձնէ իր կարապի երգին երաժշտութիւնն ու բառերը:

Հեղինակաւոր թերթերու փակումը կրնայ վարակիչ հանգամանք ստանալ: Տատամսողները, ի տես նման շղթայական իրադրութիւններու, թերթը շարունակել-չշարունակելու իրենց երկուութեան մէջ կրնան հակիլ իրենցմէ աւելի նշանաւորին առած որոշումին եւ քայլ առնել միեւնոյն ուղղութեամբ:

Կենցաղային տարրական խնդիրներու (ելեկտրականութիւն, ջուր, ընկերային  եւ ընդհանրապէս քաղաքացիական ծառայութիւններ)  լուծման հետամուտ ըլլալու խոստումներով յայտարարութիւններ կատարող, սակայն ըստ էութեան հարցերու յաղթահարման համար ոչ արդիւնաւէտ կացութիւններու առջեւ գտնուող կառավարութիւնը դժուար թէ յաջողի համաշխարհային մակարդակի վրայ լայն տեղ գրաւած այս տագնապին լուծում բերել:

Թերթ փակելու որոշումը կը կանգնեցնէ թերթի տպագրական մեքենաները, կ՛արձակէ տպագրողները, նկարահանողները, ցրուիչները, կը գործազրկէ էջադրողները, գրաշարները, վերստուգող սրբագրիչները եւ կը տարածուի մինչեւ վարչական, քարտուղարական, գովազդային բաժանմունք, մինչեւ խմբագիրներ, տնօրէնութիւն: Արդէն իսկ փակուած թերթերու այս առումով հանրագումարը կրնայ հասնիլ մամուլի աշխատակիցներու մեծաթիւ բանակի մը, որ զօրացրուած է այսօր` զօրացրելով նաեւ իր ընթերցողներուն բանակը:

Անոնք, որոնք կը մնան պատնէշին վրայ, մէկ կողմէ կը նային զօրացրուածներուն, միւս կողմէ կը նային գոյութեան կռիւը շարունակողներուն, հաւանաբար իմանալով, որ զօրացրուողները պիտի համալրուին եւ դիրքերը պահողները պիտի նօսրանան:

Զօրացրուողներուն եւ դիրքապահներուն միջեւ կայ երրորդ տարբերակը: Դիրքերը պահող եւ նոր դիրքեր գրաւելու ծրագիրներով հրապարակ եկող լիբանանահայ մամուլը, որ հակառակ նշուած դժուարութիւններուն հետեւանքները կրկնակիօրէն կրելուն, ո՛չ միայն որոշած է պահել դիրքերը, այլ նաեւ յայտարարած է նոր զօրակոչ: Նոր ուժերով զօրակոչուող լիբանանահայ տպագիր մամուլը, սակայն, գիտէ, որ այստեղ պետութեան չկատարածը կը կատարեն հայ քաղաքական կուսակցութիւններն ու միութիւնները:

Առանց գոյները խտացնելու եւ առանց իրավիճակին վարդագոյն երանգներ հաղորդելու` ընդունինք, որ սփիւռքահայ մամուլի քարտէսը այսօր վերագծուած է: Շատ տեղեր լոյս ու արեւ չեն տեսներ մամուլի ներկայացուցիչներ, որոնք յանձնուած են տպագիր դասական մամուլին դէմ հարթիչ գլանային ալիքին տակ եւ հրապարակած իրենց վերջին խմբագրականները:

Լիբանանահայ տպագիր մամուլը կը մերժէ գրել վերջին խմբագրականը:

«Ա.»

Խմբագրական. Քաղաքական Հոգեհանգիստ

0
0

Մեծանուն Շարլ Ազնաւուրի հոգեհանգստեան-մեծարանքի  արարողութիւնը ֆրանսական պետութեան բարձրագոյն մակարդակով նախ բնականաբար այդ պետութեան մշակութային քաղաքականութեան կարեւորագոյն յատկանիշի մասին կը խօսի՝ իր մշակոյթի գործիչները արժեւորելու եւ այդ գերագոյն գնահատումի օրինակով ամբողջ ազգին, մարդկութեան կարեւորագոյն ուղերձ փոխանցելու։ Ուղերձ, որ արժէքներ հարուածող այսօրուան յորձանուտին մէջ իսկական մշակութային արժէքը եւ այդ արժէքաբանը գերագոյն մեծարման արժանի կը շարունակեն մնալ Ֆրանսայի պետութեան համար։

Ֆրանսայի Հանրապետութիւնը՝ պետութեամբ, մշակութային գործիչներով, ընդհանրապէս հասարակութեամբ արժանին մատուցեց Ֆրանսայի երգարուեստի պատմութեան մէջ ուրոյն ոճ, բովանդակութիւն ու կարելի է ըսել յատուկ դպրոց հաղորդած Ազնաւուրին։

Այս առիթով նաեւ համակողմանի արժեւորումներ կատարուեցան բարիին, ազնիւին, սիրոյ, հանդուրժողականութեան, աշխատանքին, իրաւազուրկներուն, գաղթականներուն նուիրուած եւ ընդհանրապէս մարդկային առաքինութիւններու Ազնաւուրի ճամբով մշակութայնացումին։ Եւ այդ բոլորին ճամբով անգամ մը եւս Ֆրանսան արձագանգեց Հայոց ցեղասպանութեան, հայ բռնագաղթուածներուն, Ֆրանսայի մէջ անոնց համարկումին՝ վերընդգծելով, որ Ֆրանսան կը շարունակէ կառչած մնալ մարդու իրաւունքները գերադասող եւ բռնութիւնն ու խտրականութիւնը մերժող ազգ-պետութիւն գաղափարին։

Քաղաքական առումով դիտարկելի որոշ երեւոյթներ կ՛արժէ արձանագրել այս առիթով։ Ազնաւուրի հոգեհանգիստին Ֆրանսայի նախագահին եւ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետին միասին մուտք գործելը, երկու երկիրներուն օրհներգներուն հնչումը, երկիրներու առաջին դէմքերուն խօսքերը, դագաղը պարուրած Ֆրանսայի դրօշին առընթեր հայկական եռագոյնով ծաղկեպսակի տեղադրումը եւ մանաւանդ  նախագահ Մաքրոնի խօսքին մէջ  Հայաստանի ու հայութեան յատկացուցած բաժինը գլեցին անցան Ազնաւուրի հայկական ծագումին, ֆրանսական մշակոյթին անոր բերած անգնահատելի նպաստին, համամարդկային արժէքներու ջատագովութեան սահմանները։ Քաղաքական առանցքը այդ բոլորին շեշտակիօրէն կը վերաբերէր ազնաւուրեան կամուրջին՝ հայ-ֆրանսական միջպետական յարաբերութիւններուն։

Եւ յատկապէս պաշտօնական Փարիզը՝ հանրապետութեան նախագահով, կառավարութեան անդամներով, արարողակարգով, զինուորական պահակագունդով եւ յարակից երգչախումբով Ազնաւուրի մեծարման ընդմէջէն ընդգծեց ո՛չ միայն հայ եւ ֆրանսացի ժողովուրդներու բարեկամութեան դարաւոր անցեալին վրայ հիմնուած իրականութիւնը, այլ նաեւ քաղաքական առումով լուսաւորեց երկու հանրապեութիւններուն միջեւ կայացած միջպետական յարաբերութիւններու փաստը։

Այդ յարաբերութիւնները անցեալ ուղի չեն միայն, ուր յատկապէս երկրաշարժին առիթով մեկնարկած Ազնաւուրի կազմակերպած համաշխարհային այլազան օժանդակութիւնները նպաստեցին դէպի անկախութիւն աննահանջ երթ որոշած մեր երկրի աշխարհին ճանաչողութեան։ Այդ յարաբերութիւնները ներկայ են եւ դէպի ապագայ նայող հեռանկարային ընթացք, որ աւանդութիւն ունի եւ որ ամէն կարեւոր փուլի զգալի կը դարձնէ երկու պետութիւններուն քաղաքական բազկերակի զարկերուն ներդաշնակ կշռոյթները։

Ֆրանսախօս երկիրներու համաժողովի Երեւանի մէջ կայացումը Փարիզ_Երեւան միջպետական յարաբերութիւններու անցած ուղիին արգասիքն է, որքան ալ քաղաքականօրէն հասկնալի ըլլայ Ֆրանսայի տարածաշրջանին մէջ ներկայութեան միտող քայլերու ընդհանուր շրջագիծին մէջ նման որոշումի դիտարկումը։

Այս բոլորի արժեւորումը ուղղակի եւ անուղղակի կը կատարուի Ֆրանսախօսութեան համաժողովին։ Կ՛արժեւորուին տակաւին յատկապէս Երեւան-Պրիւքսել համաձայնագիրներու վաւերացման, իրականացման եւ դէպի Եւրոպա տարբեր բնագաւառներու ուղղութեամբ համարկումի շեշտակի քայլեր առնելու Երեւանի պատրաստակամութեան մէջ Փարիզի ունեցած դերակատարութիւնը։

Ազնաւուր առիթով մը յայտարարած էր, թէ բոլոր հայերը պէտք է աշխատին Հայաստանի Հանրապետութիւնը դարձնել հայ երիտասարդութեան երազանքներու երկիրը։

Այդ երազանքներու  ի կատար ածումը կ՛ենթադրէ օրէնքի գերակայութեամբ հանգուցալուծումներ, երկխօսութեան ճամբով համաձայնութիւններ եւ բացառապէս անոնց ճամբով՝ իրաւական, ժողովրդավար եւ զարգացող պետութեան եւ հասարակութեան կայացում։

Աշխարհի գերտէրութիւններէն մէկուն կողմէ եւ Ազնաւուրի ընդմէջէն մեր երկրին ու պետութեան շնորհուած պատիւն ու արժեւորումը այդ հրամայականը կը յուշեն։

 

 

Պրազիլ. Այլեւս Չկայ Վերադարձ Ծայրայեղ Աջին

0
0

ՆԱԹԱՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

7 հոկտեմբեր 2018-ին տեղի պիտի ունենայ Պրազիլի ընդհանուր ընտրութիւններուն առաջին փուլը, իսկ եթէ այս փուլին նախագահի ոեւէ թեկնածու քուէներուն 50 առ հարիւրը չապահովէ, 2-րդ փուլը տեղի պիտի ունենայ 28 հոկտեմբեր 2018-ին:

Այս ընտրութիւնները, քաղաքական եւ շրջանային առումով, բեւեռացած ու թէժ մթնոլորտի մը մէջ տեղի կ՛ունենան:

Երկրի աջակողմեան իշխանութիւնները արդէն յերիւրածոյ ամբաստանութիւններ ուղղեցին գլխաւոր ձախակողմեան Բանուորական կուսակցութեան առաջադրած նախագահի թեկնածու Լուիս Ինիասիօ Լուլա Տա Սիլվային դէմ, եւ անոր թեկնածութիւնը արգիլուեցաւ Գերագոյն ընտրական դատարանին կողմէ*:

Լուլայի փոխարէն` Բանուորական կուսակցութեան նախագահի թեկնածութիւնը ստանձնեց Ֆեռնանտօ Հատտատը: Հատտատը լիբանանցի գաղթականի զաւակ է. ան երիտասարդ տարիքին իր հօրը հետ աշխատած է` իբրեւ դերձակ: Ուսանած է իրաւաբանութիւն եւ ուսանողական տարիքին մաս կազմած է ռազմապաշտական խունթային դէմ պայքարի շարժման: 2005-2012 թուականներուն ան եղած է կրթութեան նախարար. իր նախարարութեան ժամանակաշրջանին ան պետական յաւելեալ ծախսեր տրամադրած է մանկապարտէզներուն, դպրոցներուն եւ համալսարաններուն, 14 հանրային համալսարաններ եւ 214 արհեստագիտական դպրոցներ կառուցած է, առաւել` կրթութեան նպաստող գոյքեր բաշխած է աշակերտներուն եւ ուսանողներուն: 2013-2017 թուականներու ընթացքին ան կը դառնայ Պրազիլի ամէնէն մարդաշատ` Սան Փաուլօ քաղաքի քաղաքապետ, եւ իր քաղաքապետութեան ընթացքին իր գլխաւոր ձեռքբերումները եղած են` 23.445 փոքր ձեռնարկութիւններու ստեղծում, 12 ատամնաբուժութեան կեդրոններ, հանրային «Ուայ. Ֆայ.»-ի դրութիւն եւ 12,4 քմ երկարութեամբ հեծանիւի ճամբայ:

Բանուորական կուսակցութիւնը այսօր Հարաւային Ամերիկայի` Վենեզուելայի ու Նիքարակուայի մէջ գտնուող իր գաղափարակից կուսակցութիւններուն նման` մարտահրաւէրներ կը դիմագրաւէ աջակողմեան կուսակցութիւններու կողմէ: Աջակողմեանները, ոգեւորուած ըլլալով Միացեալ Նահանգներու մէջ աջակողմեան նախագահ Տոնալտ Թրամփի ընտրութեամբ, սկսած են դիմելու ծայրայեղ միջոցներու` սուտ լուրեր տարածելով, քաղաքականացնելով ու խլելով դատական մարմինի անկախութիւնը` դուրս մղելու ձախակողմեան կուսակցութիւնները կառավարութենէն:

Այդպէս ընելով` ի՞նչ պիտի իրականացնեն աջերը. պարզ է բոլորին, ինչ որ Արժանթինի եւ Չիլիի մէջ աջակողմեան կառավարութիւնները կ՛իրականացնեն` նոր-ազատականութիւնը եւ ընկերային պահպանողականութիւնը, այսինքն` խստամբերութիւն, աշխատաւորներու իրաւունքներու խախտում, արհեստակցական միութիւններու դերակատարութեան սահմանափակում, սեփականաշնորհում, դրամատուներու ապահսկողութիւն եւ կիներու իրաւունքներու անտեսում:

Պրազիլի մէջ աւելի վատը տեղի պիտի ունենայ, եթէ ընտրուի ծայրայեղ աջի թեկնածու Ժայիր Պոլսոնարիոն. ան բացայայտօրէն պաշտպան կը հանդիսանայ 1967-1985 տեւած ռազմապաշտական խունթայի բռնատիրական կառավարութեան եւ ծանօթ է իր կրօնամոլութեամբ, սեռային հիմքի վրայ խտրականութիւն սերմանելու իր մօտեցումներով ու նոր-ազատականութեամբ օժտուած սեփականաշնորհման ախորժակներով:

Պրազիլի մէջ Բանուորական կուսակցութեան յաղթանակը պիտի հանդիսանայ մեծ յաղթանակ բոլոր այն փորձերուն դէմ, որոնք կը միտին ծայրայեղ աջի փորձը Միացեալ Նահանգներէն եւ Եւրոպայէն արտածել Հարաւային Ամերիկա եւ ստեղծել բեւեռացման մթնոլորտ մը, որ միայն նպատակ ունի կառավարութիւններէն դուրս մղել ձախակողմեան կուսակցութիւնները եւ անոնց փոխարէն` մէջտեղ բերել (նոյնիսկ` զարտուղի միջոցներով) աջակողմեան ուժեր:

Ուրեմն, Բանուորական կուսակցութեան նախագահութեան թեկնածու Ֆեռնանտօ Հատտատի յաղթանակը եթէ իրականանայ, ապտակ մը պիտի ըլլայ ո՛չ միայն մարդկային երկու բացասական հիմքերով (նոր-ազատականութիւն եւ ծայրայեղ աջ) դաստիարակուած նախագահին, այլ նաեւ` անոր շրջանային ու միջազգային գաղափարակիցներուն եւ անոնց հովանաւորներուն:

http://www.aztagdaily.com/archives/356712

 

 

Viewing all 12041 articles
Browse latest View live