Quantcast
Channel: Անդրադարձ – Aztag Daily –Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
Viewing all 12047 articles
Browse latest View live

Պիտի Շարունակենք Ծառայել Ամբողջ Լիբանանահայութեան

0
0

Յ. ԲԱԳՐԱՏՈՒՆԻ

Մայիս 6-ի երեսփոխանական ընտրութիւնները աւարտած են, եւ Լիբանան 21 մայիսին կ՛ունենայ նոր խորհրդարան:

Տակաւին որոշ ժամանակ պիտի խօսուի ընտրութիւններու արդիւնքին, դաշինքներուն, քուէարկողներու թիւի անկումին ընտրուող երեսփոխաններու տեսակին, որակին կամ ներկայացուցչութեան մասին:

Պիտի կատարուին գնահատումներ, ցեխարձակումներ, դաշինքներու հարումներ:

Մեզի համար սակայն յստակ է մէկ բան:

ՀՅ Դաշնակցութեան 4 թեկնածուներէն երեքը այսօր ընտրուած երեսփոխաններ են` հայ քուէարկողներու ջախջախիչ մեծամասնութեամբ ընտրուած:

Ընտրութիւն մը, որ կատարուեցաւ համընդհանուր ճիգերովը ՀՅ Դաշնակցութեան, որուն կողքին ամրօրէն քալեց ՀՅ Դաշնակցութեան գործին հաւատացող մեծաթիւ ընտրազանգուած:

Մեր ընտրաշրջաններուն մէջ երեւցող քուէարկողներու ընդհանուր համեմատութեան բաղդատած` լիբանանահայ քաղաքացիի մասնակցութեան համեմատութիւնը բարձր է առանց դոյզն կասկածի: Այլոց պարտութեան մենք պատասխանատու չենք եւ ոչ ոքի իրաւունքը կու տանք անտեղի մեկնաբանութիւններով հանդէս գալու:

ՀՅ Դաշնակցութիւնը յաղթական դուրս եկաւ այս ընտրութիւններէն:

Բայց մանաւանդ յաղթական դուրս եկաւ Լիբանանի հայութիւնը, որ գիտցաւ իր ճիշդ ընտրութիւնը կատարել կուսակցութեան կողմէ առաջադրուած թեկնածուներուն:

Ինչպէս մեր ելոյթներուն մէջ տեւաբար կը կրկնէինք, եթէ Դաշնակցութեան թեկնածուներուն չքուէարկէ հայ քաղաքացին, անհրաժեշտ է, որ ան քուէարկէ ՍԴՀԿ-ի կամ ՌԱԿ-ի թեկնածուներուն:

Պիտի փափաքէինք մեր երեսփոխաններուն կողքին տեսնել հայկական կուսակցութեանց երեսփոխանները:

Այդպէս չեղաւ:

Ընտրական օրէնքը առիթ տուաւ տարբեր դէմքերու, որ ընտրուին հայկական աթոռներու երեսփոխան:

***

Ընտրութիւններու աւարտին, վարձքը կատար բոլոր քուէարկողներուն:

Անոնց, որոնք քուէարկեցին մեր թեկնածուներուն:

Անոնց, որոնք քուէարկեցին միւս կուսակցութեանց թեկնածուներուն:

Անոնց, որոնք մասնակցեցան քուէարկութեան:

Շնորհակալութիւն մեր ընտրազանգուածին: Այն սքանչելի հայերուն, որոնք հպարտութեամբ մասնակից եղան հայկական որոշումը հայութեան մօտ պահելու մեր ձգտումին:

Շնորհակալութիւն արտերկրի մէջ արձանագրուած եւ քուէարկած լիբանանահայերուն, որոնք Լիբանանէն հեռու, քուէարկեցին Լիբանանին, Լիբանանի հայութեան համար:

Շնորհակալութիւն Լիբանան ժամանած հայերուն, որոնք ուզեցին մեզի հետ ըլլալ վճռական այս օրերուն:

Վարձքը կատա՛ր բոլոր անոնց, երէց թէ երիտասարդ, մեր սքանչելի տղոց ու աղջիկներուն, որոնք ամիսներ ամբողջ եւ ընտրութեան օրը հեւքով ու անտրտունջ կատարեցին իրենց վստահուած գործը:

Շնորհակալութիւն Լիբանանի հայութեան:

Մենք պիտի շարունակենք գործել իբրեւ լիբանանցի հայ երեսփոխաններ, իբրեւ ՀՅ Դաշնակցութեան երեսփոխաններ, ամբողջ Լիբանանի հայութեան համար:

Մեզի հետ թէ մեր դէմ քուէարկողներուն համար անխտի՛ր:

Առաջնահերթը` Լիբանանն ու լիբանանահայութիւնն են այսօր մեր երեսփոխաններուն համար:

Հպարտ, ինքնուրոյն եւ ազատ որոշումի տէր Լիբանանի հայութիւն:

Հզօր լիբանանահայութիւն հզօր Լիբանանի համար:

Հզօր լիբանանահայութիւն համայն հայութեան համար:

 

 


Խմբագրական. Եռատօն, 100-ամեակ Եւ Նոր Հայաստան

0
0

Մայիսեան եռատօնը Հայրենական պատերազմին, Շուշիի ազատագրութեան եւ պաշտպանութեան բանակին ստեղծման կը վերաբերի: Մայիսը այս եռատօնին առընթեր այս տարի կը յատկանշուի Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադրութեան 100-ամեակով:

100-ամեակին ընդառաջ վերջին շրջանին կային պետական նախապատրաստական աշխատանքներ: Նշանակուած էր յատուկ պետական յանձնաժողով, որուն ծրագրային բովանդակութիւնը ներառած էր մշակութային ձեռնարկներ, գիտաժողովներ, ցուցահանդէսներ, զինուորական շքերթներ, արձանի բացում: Տօնը  առաւելագոյն ձեւով համաժողովրդայնացնելու պետական այս քաղաքականութիւնը ունեցած  էր նաեւ սփիւռքեան արձագանգումներ, ուր կազմուած էին համագաղութային յանձնաժողովներ` արժանավայելօրէն տօնակատարելու համար Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակը:

Մայիս 8-ի վարչապետի ընտրութեան յանգած համաժողովրդային շարժումը  քաղաքագիտական նոր երեւոյթ մը պարզեց համայն աշխարհին, երբ համաժողովրդային վստահութիւն վայելող, այսուհանդերձ խորհրդարանական փոքրամասնութիւն ունեցող թեկնածուն ապահովեց խորհրդարանի մեծամասնութեան քուէն: Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովը ընդառաջ գնաց ժողովուրդի առաջադրանքին:

Նման եզակի  եւ իւրայատուկ պարագայ ամրագրելով եւ իրողապէս թաւշեայ յեղափոխութիւն եւ թաւշեայ իրաւապահ գործողութիւններ կիրարկելով Հայաստանի Հանրապետութիւնը թէ՛ իբրեւ պետութիւն եւ թէ՛ իբրեւ հասարակութիւն ընկալուեցաւ իբրեւ ժողովրդավարութեան մոտել երկիր:

Շատ կարեւոր երեւոյթ մը արձանագրուեցաւ վարչապետի ընտրութեան առաջին փուլի նախօրեակին: Ամբողջ երկիրը առկախեց մէկ կողմէ անհնազանդութեան շարժումը, միւս կողմէ քաղաքական բանավէճերն ու քննարկումները եւ մէկ մարդու նման ուղղուեցաւ Ծիծեռնակաբերդ`  ոգեկոչելու համար Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի օրը:

Երեւոյթը եթէ մէկ կողմէ համոզեց բոլորին գիտակցութեան բարձր մակարդակին մասին, միւս կողմէ նաեւ ընդգծեց, որ հակառակ թէժ իրավիճակին, նոյնիսկ սահմանադրական ճգնաժամի նախադրեալներ փոխանցող մթնոլորտին պետական եւ հասարակական ուղղութիւնները իրականացուցին պարտականութիւններու եւ իրաւասութիւններու գործադրման առաջադրանքներու քաղաքակիրթ ամբողջականութիւն մը:

Հիմա, հանգուցալուծման մեկնարկային իրաւական փուլը կայացած է արդէն: Հայաստանի Հանրապետութիւնը ունին որ վարչապետ: Եւ ինչպէս որ մայիսեան եռատօնը Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւններուն մէջ արժանավայել հնչեղութեամբ կը տօնուի, նոր վարչապետին առընթեր Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակի գործող-առկախ պետական յանձնաժողովը անմիջապէս պէտք է վերակազմուի:

Շուշին ազատագրուեցաւ համահայկական մասնակցութեամբ: Շուշիի խորհուրդը այսօր կը ստանայ աւելի քան այժմէական հնչեղութիւն: Յուշելու համար, որ համաժողովրդային շարժումը մնայ ազգային եւ ընկերային առաջադրանքներ իրականացնելու իր իրաւաքաղաքական առողջ հունին մէջ, յաջողի կանխարգիլել որեւէ շեղում եւ արտաքին շահարկում, բայց մանաւանդ գերադաս, անտեղիտալի սկզբունք պահէ հայկական այսօրուան 42.000 քառ. քիլոմեթր հաշուող տարածքներու անվտանգութիւնն ու սահմաններու պաշտպանութիւնը:

Նոր Հայաստանի մեկնարկը կը զուգադիպի Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակին: Թէ՛ մայիսեան եռատօնը եւ թէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադրութեան խորհուրդը իբրեւ արժէքային համակարգ լաւագոյն հիմքը կրնան դառնալ նոր Հայաստանին:

Խմբագրական «Ազատ Արցախ»-ի. Կեղծիքը Եւ Կաշառքը` Պաքուի Վարչակարգի Գլխաւոր Գործիքներ

0
0

«Ազրպէյճանի միջազգային հեղինակութիւնն աճում է, մեզ յաջողուել է արժանի տեղ զբաղեցնել համաշխարհային մակարդակով»: Յաւակնոտ այս խօսքերը պատկանում են Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւին, եւ նա դրանք արտաբերեց ապրիլի 11-ին` այն օրը, երբ նախագահական ընտրութիւններում յաղթող յայտարարուեց:

Մենք արդէն սովոր ենք այս գործչի նմանատիպ սնապարծ արտայայտութիւններին, ու կարելի էր անտեսել հերթական, իր համար սովորական քարոզչական պըլըֆը Կարելի էր, եթէ չլինէր մի հանգամանք:

Խօսելով այն մասին, որ Ազրպէյճանին յաջողուել է «համաշխարհային մակարդակով տեղ» զբաղեցնել, Ալիեւը, պէտք է նկատել, չէր սխալւում: Իսկապէս` համաշխարհային մակարդակով, բայց…փտածութեան մասով: Իսկ բանն այն է, որ նրա խօսամոլութիւնից մէկ շաբաթ էլ չանցած` ի յայտ եկաւ տեղեկատուութիւն առ այն, որ Եւրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի կողմից ստեղծուած քննչական խումբը հաստատել է ԵԽԽՎ փաստաթղթերի ու որոշումների վրայ համակարգային արտաքին ազդեցութիւնը, այլ խօսքով` Ազրպէյճանի կողմից պատգամաւորների մի մասին կաշառելու փաստը: «Եղել են մի խումբ անձեր, ովքեր ԵԽԽՎ-ում աշխատել են յօգուտ Ազրպէյճանի», յայտարարել է քննչական խմբի ղեկավար Նիքոլաս Պրաթցան` Մարդու իրաւունքների եւրոպական դատարանի նախկին նախագահը: Ընդ որում, նա նշել է, որ իրենք տիրապետում են նաեւ ոչ ընդունուած իրավիճակների վերաբերեալ տեղեկատուութեան` կապուած այլ երկրների հետ, սակայն աւելի շատ մեղադրանքներ հնչել են Ազրպէյճանի մասով:

ԵԽԽՎ-ում փտածութեան մէջ մեղադրանքների մասին խօսւում է դեռեւս 2012 թուականից, երբ քաղաքական գործիչները հրապարակել էին Ազրպէյճանի կառավարութեան կողմից պատգամաւորների համակարգային կաշառքը հաստատող մի շարք փաստեր, այսպէս կոչուած` «խաւիարային դիւանագիտութիւնը»: Վեհաժողովը մի քանի տարիների ընթացքում անտեսել էր այդ մեղադրանքները, մինչեւ որ 2015թ. դրանց մի մասը հաստատեց Իտալիայի ոստիկանութիւնը, որը ձերբակալեց նախկին պատգամաւորներից մէկին` այդ երկրի քաղաքացի Լուքա Վոլոնթէին, ով մի քանի միլիոն եւրոյի չափ կաշառք էր ստացել: ԵԽԽՎ նախագահ (արդէն նախկին) Փետրօ Ակրամունթի հետ փտածութեան գայթակղութիւնից յետոյ խնդիրը ձեռք բերեց աւելի մեծ հրատապութիւն, եւ նոր ապացոյցների ճնշման ներքոյ ԵԽԽՎ-ն ու Եւրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտէն համաձայնեցին ստեղծել արտաքին քննչական խումբ:

Եւ ահա ապրիլի 22-ին անկախ քննչական խմբի հաշուետուութիւնը, որը պատրաստուել եւ ընդունուել էր վեհաժողովի համար աննախադէպ գաղտնիութեան պայմաններում, յատուկ նիստի ժամանակ ներկայացուեց ԵԽԽՎ պիւրոյի անդամներին: Հաշուետուութիւնից հատուածներ է հրապարակել «Եւրոպական թերթը» (Սթրազպուրկ), ինչի շնորհիւ բաւականին հետաքրքիր պատկեր է ուրուագծւում: «Պաշտօնական Պաքուն իսկապէս ձայներ է կաշառել առաւել բացէիբաց, համակարգային ու լկտի, ուստիեւ հետաքննութիւնը կեդրոնացաւ նրա վրայ», գրում է թերթը: Նշւում է, որ Ազրպէյճանի դասական նուէրը սեւ խաւիարն է, որի քիլոկրամը մի քանի հազար տոլար արժէ: ԵԽԽՎ գլխաւոր քարտուղար Վոյցեխ Սաւիցքին խոստովանել է, որ Ազրպէյճանից խաւիարի տուփեր է ստացել: Բայց, այնուամենայնիւ, գլխաւոր կաշառքը փողերի բաժանումն էր, որը, ինչպէս գրում է պարբերականը, Ազրպէյճանը դրել է «հոսքագծի»: «Այս փողերը գալիս էին Ազրպէյճանից, դրանք փոխանցւում էին պատգամաւորներին հիւրանոցային համարներում ու ազգային պատուիրակութիւնների գրասենեակներում»,  ասւում է հաշուետուութեան մէջ: Քննչական խումբը հինգ նախկին պատգամաւորների կողմից նման լոպիինկի բաւարար ապացոյցներ է գտել: Երբեմն Պաքուի համար գործակալներ էին դառնում «ծանրաքաշեր», այսինքն` պատգամաւորներ, ովքեր վեհաժողովում ծանրակշիռ պաշտօններ էին զբաղեցնում:

Այսպէս, ԵԽԽՎ նախկին նախագահ Փետրօ Ակրամունթի անունը հաշուետուութեան մէջ հանդիպւում է 165 անգամ, աւելի շատ, քան` որեւէ այլ անուն: Նրա կողմից ձեւաւորուած ու իր գլխաւորած դիտորդական առաքելութիւններն ամէն անգամ լկտիաբար յայտարարում էին Ազրպէյճանում ժողովրդավարական ընտրութիւնների մասին, այն դէպքում, երբ համանման միւս բոլոր առաքելութիւնները, ներառեալ` ԵԱՀԿ-ն, նշում էին ժողովրդավարութեան համար անընդունելի հսկայական խնդիրներ: Ի դէպ, ԵԽԽՎ-ում զբաղեցրած պաշտօններում Ակրամունթի ընտրուելն իսկ ամէն անգամ փտածութեան օրինակ էր դառնում, ինչը խոստովանել են մի քանի պատգամաւորներ:

Հէնց նրա օրօք է ԵԽԽՎ-ն Լեռնային Ղարաբաղի հարցով մի շարք ազրպէյճանամէտ բանաձեւեր քննարկել: Դրանցից մէկը` «Ազրպէյճանի սահմանամերձ շրջանների բնակիչներին միտումնաւոր ջրից զրկելը», որը պատրաստուել էր պոսնիացի խորհրդարանական Միլիցա Մարքովիչի զեկոյցի հիման վրայ, 2016թ. յունուարին, այնուամենայնիւ, յաջողուեց անցկացնել: Յատկանշական է, որ ԵԽԽՎ-ում ազրպէյճանական պատուիրակութեան անդամ Էլխան Սուլէյմանովի անունը, ով խոստովանել է, որ այս բանաձեւի նախագիծը պատրաստուել էր իր կողմից, նոյնպէս շօշափւում է քննչական խմբի հաշուետուութեան մէջ: Ազրպէյճանցի մէկ այլ պատգամաւոր¬միջնորդ Մուսլիմ Մամետովի հետ միասին անցեալ տարի նա ստիպուած էր հեռանալ վեհաժողովից, երբ յայտնի դարձաւ, որ հետաքննութիւնը նրանց հետքի վրայ է դուրս եկել: Փտածութեան հետ կապուած հաշուետուութեան մէջ աչք է զարնում նաեւ ԵԽԽՎ գործող փոխնախագահ ու ազրպէյճանական պատուիրակութեան ղեկավար Սամետ Սէիտովի անունը: Սեւ ցուցակում է եւ բրիտանացի պատգամաւոր Ռոպերթ Ուոլթերը (վեհաժողովից հեռացել է 2015թ.), նոյն այն պատգամաւորը, ով Մարքովիչի հետ զուգահեռ, այդ նոյն ժամանակաշրջանում պատրաստել էր Ազրպէյճանի կողմից պատուիրուած երկրորդ հակաղարաբաղեան զեկոյցը` «Բռնութեան սրացումը Լեռնային Ղարաբաղում եւ Ազրպէյճանի այլ բռնագրաւուած տարածքներում», որը, սակայն, յաջողութեամբ տապալուեց:

Այսպիսով, անկախ քննչական խմբի հաշուետուութիւնը հաստատեց ԵԽԽՎ-ում լայնածաւալ փտածութեան համակարգի առկայութիւնը, որի հիմնական դերակատարները կասկածւում են Եւրոպայում պաշտօնական Պաքուի շահերի լոպիինկի համար Ազրպէյճանի կառավարութիւնից կաշառքներ ստանալու մէջ: ԵԽԽՎ նախագահ Միկել Նիքոլեթին պատգամաւորներին, որոնց անունները յիշատակւում են հաշուետուութեան մէջ, խորհուրդ է տուել ինքնակամ դադարեցնել իրենց լիազօրութիւնները: Բայց, կարծում ենք, դա բաւարար չէ: Մեղաւորները պէտք է քրէական պատասխանատուութեան ենթարկուեն, իսկ ԵԽԽՎ-ի կանխակալ բանաձեւերը, որոնք փտածութեան արդիւնք են, անվաւեր ճանաչուեն: Թերեւս այդ ժամանակ Ալիեւի գոռոզութիւնը մեղմուի, ու նա աւելի քիչ օդը թնդացնի Ազրպէյճանի «միջազգային հեղինակութեան» մասին յայտարարութիւններով:

Ազատ Մտածող Մտաւորականը

0
0

ՎԱՐՈՒԺԱՆ ԳԱՐԱՕՂԼԱՆԵԱՆ
Ճարտարապետ

Առաջին հանդիպումս Արա Արծրունիի արուեստին հետ եղած էր «ԿԱՄԱՐ» գրական պարբերաթերթին միջոցով, ուր կը տպուէին իր գրութիւնները, եւ որոնք հիացմունք յառաջացուցած էին մէջս: Ապա ծանօթանալով իր գրական ամբողջ վաստակին` յայտնաբերեցի հեղինակ մը, որուն միտքն ու խորաթափանցութիւնը համահունչ էին 20-րդ դարու միջազգային հեղինակաւոր մտաւորականներու նոր մտածողութեան:

Արա ԱրծրունիիՆ պրպտող միտքը` կեանքի իմաստը, իրականութիւնը, ճշմարտութիւնը հասկնալու, նոր ժամանակներու հեղինակներէն է, որ կ’ուզէ ցնցել իր գագաթնակէտին հասած նիւթապաշտ մեր հասարակութիւնը:

Արդէն, կանուխէն ծրագրաւորուած կաղապարումով, մատղաշ, ճկուն եւ ստեղծագործ միտքերը առաջնորդելով` կը ստեղծեն մեր ժամանակներու մարդ ռոպոթներ` ծառայացնելու մեծ կազմակերպութիւններու ծրագիրներուն…

Եւ այս բոլորը` այսպէս կոչուած ապագայ սերունդներ դաստիարակող եւ ուղղուածութիւն պարտադրող կրթական համակարգերը:

Արծրունին իր գրականութեան ընդմէջէն արտայայտած միտքերով կը ջանայ ընթերցողը սթափեցնել` դիմագրաւելու համար կեանքի նոր իրականութիւնները:

Արծրունիի բոլոր ստեղծագործութիւններուն մէջ ընթերցողը կը հանդիպի նո՛յն ուղղութեան, նո՛յն պրպտումին, նո՛յն համատարած ցաւին, որոնք կը միտին որոնելու «կեանքի ճշմարտութիւնը»:

Մասնաւորապէս կ’ուզեմ առանձնացնել Արծրունիի վերջին հեղինակած հատորը` «ALLEGORIA»-ն, ուր հեղինակը հասած է միտքերու բիւրեղացումին, կարծես ամփոփում-եզրակացութիւն մը` նախապէս յօրինուած իր բոլոր ստեղծագործութիւններուն:

«ALLEGORIA»-ն, ուղղակի գլուխ գործոց մը, որ հարկ է նկատի առնուի բոլորին կողմէ, իւրաքանչիւրին մատչելիութեան սահմաններուն մէջ, հասկնալու համար մեր ժամանակներու բարդ կեանքի իրականութիւնը:

Արծրունիի գրականութիւնը կը մղէ մարդը` իր հոգիի պատուհանները լայն բանալու եւ զայն կ’առաջնորդէ նոր մտածողութեան զարթօնքին:

Անոր արուեստը պէտք է ընկալել հոգիի եւ ոչ թէ մտքի աչքերով, որովհետեւ, ինչպէս նախապէս յիշեցի, մեր ժամանակներու միտքը միշտ նախածրագրաւորուած է այլոց կողմէ: Իսկ գեղեցիկ արուեստը միշտ մերժած է կաշկանդումներն ու կապանքները եւ փնտռած` թռիչքի ազատութիւն…

Վերոյիշեալ միտքերը կ’արտայայտուին, ներկայացնելու նոր մտածելաշխարհ մը մեզի փոխանցող սփիւռքահայ ազատ մտածող մտաւորական Արա Արծրունին:

 

 

Արա Արծրունին` Անհեթեթի Եւ Այլաբանութեան Ուղիներով…

0
0

ԺԻՐԱՅՐ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ

Արա Արծրունի

2010 թուականին, Երեւանի մէջ լոյս ընծայուած «Արա Արծրունու թատերգութիւնը» մենագրութեան մէջ հայրենի թատերագէտ Լեւոն Մութաֆեան կը հաստատէ, որ Արա Արծրունի հիմքը դրաւ «ազգային պոստմոդեռնիստական դրամային [ազգային յետարդիական թատրերգութեան]:

Ծանօթ է նաեւ, որ Արծրունիի պատմուածքները, յատկապէս` վերջին տասնամեակներունը, ընդհանրապէս կը պատկանին անհեթեթի եւ այլաբանական գրականութեան: Արձակագիր գրողը այն հազուագիւտ գրողներէն է, եթէ ոչ` միակը, որ իր ամբողջ սեւեռակէտին առարկայ դարձուցած է գրական դժուարին այդ սեռը: Այս ծիրին մէջ նկատի ունիմ նա՛եւ եւ յատկապէս «Ծուէնները» (Անթիլիաս, 2010) եւ «…Alle՛goria…» (Անթիլիաս, 2017) վէպերը, որոնք, հեղինակին իսկ բնութագրութեամբ, որակուած են «երեւակայածին վէպ»:

Արեւմտահայ ժամանակակից գրականութեան աղքատ ազգականը եղած է թատրերգութիւնը: Այս հաստատումէն դուրս կը մնան Յակոբ Պարոնեանի մասնակի փայլատակումներն ու Երուանդ Օտեանի կարգ մը փորձերը այս ուղղութեամբ:

Մեր օրերուն նոյնն է պատկերը: Սակաւաթիւ սփիւռքահայ գրողներ համարձակութիւնը կ’ունենան մօտենալու թատրերգութեան եւ այդ մարզին մէջ արձանագրելու տոկուն գործեր: Զգուշութեամբ պիտի նշեմ քանի մը անուններ, որոնք վերջին տասնամեակներուն որդեգրեցին գրականութեան այս սեռը. Արման Վարդանեան (Պոլիս), Ռոպէր Հատտէճեան (Պոլիս), Հրանդ Մարգարեան (ԱՄՆ), Արա Արծրունի (Լիբանան):

Արա Արծրունիին անունը հարկ է անջատել վերոնշեալ անուններէն հիմնական մէկ պատճառով: Ան միակն է, որ մեզի ժամանակակից սփիւռքահայ թատրերգութեան կը ներարկէ նորին շունչը: Միջազգային թատրերգութեան նորարարութեան միտող մտահոգութիւնները կը գտնենք իր ստեղծագործութիւններուն մէջ, անհեթեթի եւ այլաբանութեան շեշտադրութեամբ, «յետարդիականութեամբ», որ երբեք միջազգայինէն փոխադրութիւն մը չէ մեր թատրերգութեան մէջ: Ազգայինին ընդելուզուած` համամարդկային մտասեւեռումներու արձագանգները կը գտնենք Արծրունիի բոլոր թատրերգութիւններուն մէջ: Այս մտահոգութեամբ, թերեւս պոլսահայ թատերագիր Արման Վարդանեան որոշ չափով մը կը մերձենայ իրեն:

Արա Արծրունիին արձակը գրական արուեստի նուաճում է: Նուաճում են նաեւ իր թատրերգութիւնները, որոնք անհեթեթի եւ այլաբանութեան միջոցով արդի հայ թատրերգութեան առջեւ կը բանան հրապուրիչ հեռանկարներ:

 

 

Անդրադարձ. Հայոց Ցեղասպանութեան Ընթացքին Գերմանացի Եւ Օտար Կարգ Մը Զինուորականներու Դերակատարութիւնը –Բ.

0
0

ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ

Այս յօդուածները այլ նիւթերու շուրջ ուսումնասիրութիւն կատարելու ընթացքին հանդիպած անուններուն կը վերաբերի միայն եւ անոնց ու դէպքերու յարակից անձերու շղթային, խիստ մասնակի եւ հակիրճ, ու բնա՛ւ չի ներկայացներ բոլո՛ր օտար` ոչ թուրք զինուորականներուն կամ անհատներուն ուղղակի կամ անուղղակի մանրամասն դերակատարութիւնը Հայոց ցեղասպանութեան գործադրութեան, կամ, միւս կողմէ, հայ ժողովուրդին զօրակցութեան, օժանդակութեան եւ ուրացման դէմ անոնց կատարած ականատեսի վկայութիւններուն:

Սողոմոն Թեհլիրեան                               Եոհաննէս Լեփսիուս                        Ատոլֆ վոն Կորտոն

Գերմանացիներ` զօրավար Լիման վոն Սանտըրզ եւ դոկտոր Եոհաննէս Լեփսիուս` ականատեսներ Հայոց ցեղասպանութեան, իբրեւ պաշտպան կողմի վկաներ կը հրաւիրուին 2-3 յունիս 1921-ի` Սողոմոն Թեհլիրեանի կողմէ Թալէաթ փաշան Պերլինի մէջ ահաբեկելու դատավարութեան: Լիմանի մասին նախորդիւ արդէն անդրադարձանք, իսկ ո՞վ էր Լեփսիուս (1858-1926):

Եոհաննէս Լեփսիուս Թուրքիոյ մէջ ծառայած գերմանացի բողոքական աւետարանիչ` միսիոնար, արեւելագէտ եւ մարդաբան էր, որ նուիրուեցաւ Օսմանեան կայսրութեան մէջ Հայոց ցեղասպանութիւնը կանխելու եւ ապա բացայայտելու աշխատանքին: Ան 1916-ին հեղինակած էր «Թուրքիոյ մէջ հայ ժողովուրդին կացութեան մասին զեկուցում»-ը` ուղղուած Գերմանիոյ խորհրդարանին, իբրեւ գաղտնի զեկուցում. սակայն զինուորական գրաքննութիւնը 1916-ին չարտօնեց, որ գիրքը Գերմանիոյ խորհրդարանին յանձնուի, եւ անիկա մնաց «գաղտնի» եւ առաջին անգամ վերահրատարակուեցաւ 2011-ին, 303 էջ: Սակայն 1916-ին, ան կրցաւ այս զեկուցումը, որուն աւելցուց նաեւ Հայոց ցեղասպանութեան գլխաւոր կազմակերպիչներէն Էնվեր փաշային հետ իր հարցազրոյցը, «Հայ ժողովուրդի մահուան ճանապարհը» խորագրով գիրքը հրատարակել եւ յաջողեցաւ 20 հազար օրինակ ցրուել: «Մուսա լերան 40 օրը» գիրքին հեղինակ Ֆրանց Վերֆել «Հայութեան պահապան հրեշտակը» մակդիրը տուած է Լեփսիուսին (1), (2), (3), (4):

Լեփսիուս Հայոց ցեղասպանութիւնը ամբողջապէս ներկայացնող ճշգրիտ մանրամասնութիւններով լեցուն վկայութեան մէջ կը նշէ նաեւ, որ Լիմանը, Զմիւռնիոյ, իսկ մարաջախտ (Քոլմար Ֆրայհըր) վոն տեր Կոլցը Պաղտատի մէջ` կը միջամտեն եւ կը փրկեն շրջանի հայերը` անոնց մէկ մասին արտագաղթը սկսելէն ետք:

Ֆրէյհըր վոն Վանկենհայմ                    Քոլմար վոն տեր Կոլց                          Ֆրետերիք վոն Շելենտորֆ

Սակայն Լիմանի վկայութիւնը, հաստատելով եւ ձեւով մը արդարացնելով Երիտասարդ թուրք կառավարութեան եւ Թալէաթ փաշայի կողմէ բոլոր հայերը տեղահանելու հրամանը` կասկած կ՛արթնցնէ ջարդերուն եւ ոճիրներուն անոր եւ կառավարութեան պատասխանատուութեան մէջ… նաեւ, Օսմանեան բանակին մասնակցութիւնը ջարդերուն` այն պատճառաբանութեամբ, որ իբրեւ հրամանատարի հայերու կապակցութեամբ իրեն  որեւէ հրաման չէ եկած պատերազմի նախարար Էնվեր փաշայէն (այս սուտը ստորեւ կը բացայայտէ Կոլց, ՅՉ) բացի համեմատաբար չնչին հրամաններ, օրինակ` բոլոր հայ եւ հրեայ պաշտօնեաները (թարգմաններ եւ այլն) գործէ արձակելու մասին:

Ջարդերը եւ ոճիրները անփորձ եւ անուղղայ ոստիկաններուն, քիւրտերուն, ոճրագործներուն, աւազակներուն եւ այլոց կը վերագրէ… (այլ տեղ ան կ՛ըսէ, որ ոստիկանութեան մեծամասնութիւնը կազմուած էր աւազակներէ, պարապորդներէ, ոճրագործներէ եւ նախկին բանտարկեալներէ, քանի որ բուն «կարգապահ» ոստիկանութիւնը ներառած էին բանակին մէջ, ՅՉ):

Սակայն պաշտպան փաստաբան դոկտ. Ատոլֆ վոն Կորտոնը դատարանին կը ներկայացնէ հինգ փաստաթուղթ հեռագիրներ` Հալէպի նահանգապետին ուղղուած, որոնք կը փաստեն Թալէաթ փաշային ուղղակի հրամանը` անխղճօրէն բոլոր հայերը, առանց սեռի ու տարիքի խտրութեան, մեծ ու պզտիկ բնաջնջելու:

Լիման կը փորձէր ծածկել կառավարութեան եւ զուգահեռաբար Գերմանիոյ մեղսակցութիւնը ջարդերուն` սպանդներուն, պաշտպանելով այն վարկածը, որ տեղահանութիւնները անհրաժեշտ էին «պատերազմէն աւելի ապահով վայրեր» տեղափոխելու համար հայերը… (Միթէ թուրք բնակչութեան ապահովութեամբ չէի՞ն մտահոգուած անոնք, ինչո՞ւ զանոնք ալ չտեղահանեցին… ՅՉ):

Լեփսիուսի բնագիր տեղեկագիրը եւ Սողոմոն Թեհլիրեանի դատավարութիւնը

Սակայն, 1912-էն մինչեւ իր մահը` 26 հոկտեմբեր 1915, Թուրքիոյ մէջ Գերմանիոյ դեսպան (Հանս Ֆրէյհըր վոն) պարոն Վանկենհայմ կը գրէ. «Բացայայտ է, որ հայերու տարագրումը զուտ զինուորական նկատառումներէ չէ դրդուած: Վերջերս ներքին գործոց նախարար Թալէաթ փաշան յստակօրէն յայտնեց, որ Բարձր դուռը կ՛ուզէր օգտուիլ համաշխարհային պատերազմէն` միանգամընդմիշտ ձերբազատելու համար իր ներքին թշնամիներէն` բնիկ քրիստոնեաներէն, առանց օտար դիւանագիտական միջամտութիւններէ խանգարուելու»… «Պատերազմական գրաւման վտանգէ զերծ շրջաններու ընդգրկումը տարագրման ծրագիրին մէջ, նաեւ տարագրութեան իրագործման եղանակները կը փաստեն, որ կառավարութիւնը իրապէս կը հետապնդէ Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայ ժողովուրդը բնաջինջ ընելու ծրագիրը» (յունիս-յուլիս, 1915) (5), (6) (բոլոր ընդգծումները իմս):

Միւս կողմէ` Փիթըր Պալաքեան «Այրող Տիգրիսը» գիրքին մէջ, գերման դեսպանին մասին կը գրէ. «Ամերիկացի լրագրողի մը հետ իր հարցազրոյցին ընթացքին Վանկենհայմ հաստատած է. «Ես չեմ մեղադրեր թուրքերը հայերուն դէմ կատարածին համար … Անոնք բոլորովին արդարացուած են»»(7), (8), (9) :

Տեղահանութեան եւ հաւաքական պատիժի նախընթաց մը տեղի ունեցած էր արդէն Պելճիքայի մէջ, որուն գերմանացի «ռահվիրան» վերը եւ նախորդող յօդուածին մէջ նշուած զօրավար Քոլմար Ֆրայհըր վոն տեր Կոլցն էր, որ նաեւ առաջին գերման զինուորականն էր, որ ֆրանսացիներէն ետք, 1883-1895 ղրկուեցաւ Թուրքիա` արդիականացնելու համար օսմանեան բանակը:

Համաշխարհային Ա. պատերազմին սկիզբը, սեպտեմբեր 1914-ին, Կոլցը Պելճիքայի զինուորական կառավարիչ կը նշանակուի: Այդ հանգամանքով անգութօրէն կը վարուի ինչ որ մնացած էր Գերմանիոյ գրաւումին դէմ պելճիքական դիմադրութենէն ընդհանրապէս` դիպուկահարներ եւ երկաթուղային ու հեռագրային գիծեր վնասողներ:

Կոլց յայտարարեց. «Պատերազմական խիստ անհրաժեշտութիւն է, որ թշնամական գործողութիւններուն համար կը պատժուին ոչ միայն յանցաւորները, այլ նաեւ` անմեղները»: Սեպտեմբեր 1914-ին յստակօրէն հրամայեց. «Հետագային գիւղերը, որոնց մօտակայքը երկաթուղային կամ հեռագրային գիծեր կ՛ոչնչացուին, անգութօրէն կը պատժուին, ըլլան անոնք յանցաւոր կամ ոչ: Հետեւաբար երկաթուղիներու մօտակայքը գտնուող բոլոր գիւղերէն պատանդներ առնուած են երկաթուղիի կամ հեռագրի գիծերու վրայ խափանարարական յարձակում կատարելու առաջին փորձին իսկ այդ պատանդները պիտի գնդակահարուին»:

Ատոլֆ Հիթլեր գովաբանեց Կոլցի այս վարմունքը, երբ սեպտեմբեր 1941-ին արեւելեան Եւրոպայի մէջ նացիներուն վայրագութիւնը արդարացուց` նշելով Ա. Աշխարհամարտին Պելճիքայի մէջ կատարուած նախընթացը` ըսելով. «Հին Ռայխը արդէն գիտէր, թէ ի՛նչ խստութեամբ պէտք էր վարուիլ գրաւուած տարածքներուն մէջ: Այսպէ՛ս պատժուեցան Պելճիքայի մէջ խափանարարական փորձ կատարողները Կոմս վոն տէր Կոլցի կողմէ. «Ան գիւղապետները գնդակահարեց, այր մարդիկը բանտարկեց եւ կիներն ու մանուկները տեղահանելէ ետք, հրկիզեց երկաթուղիէն քանի մը քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ գտնուող բոլոր գիւղերը» (10):

1915-ի արեւելեան ռուս-թրքական պատերազմին ընթացքին գերմանացի զինուորականներ յանձնարարեցին հայ բնակչութեան տեղահանութիւնը Անատոլուի արեւելեան որոշ շրջաններէն` Արեւմտահայաստանէն, առաջքը առնելու համար հաւանական ապստամբութեան` ռուսերուն յառաջխաղացքի պարագային: Երբ պատերազմի նախարար Էնվեր փաշան ցոյց տուաւ այս հրամանագրերը, զօրավար Կոլց վաւերացուց զանոնք իբրեւ ռազմական անհրաժեշտութիւն:

Մինչ Լիման Սանտըրզ մերժեց Արեւելեան ճակատ ուղարկել բանակը, Կոլցը այնտեղ հրամանատար նշանակուեցաւ Էնվեր փաշայի կողքին, եւ 100 հազար հաշուող թրքական բանակին 90 հազարը մահացաւ Կարս նահանգի Սարիղամիշի ճակատամարտին, 22 դեկտեմբեր 1914 -17 յունուար 1915, մեծ մասը անօթութենէն եւ ցուրտէն, առանց իսկ կռուելու ռուսական բանակին դէմ, որուն մաս կը կազմէին Քեռիի (Արշակ Գավաֆեան) եւ Համազասպի (Սրուանձտեան) կամաւորական գունդերը: (Վերջերս ի յայտ եկաւ, որ Թուրքիոյ այժմու նախագահ Էրտողանի մեծ հայրը այդ սառողներուն մէջ եղած է եւ ոչ թէ` կռիւի ընթացքին «նահատակուած» (11), ՅՉ):

Հետագային Կոլցի փորձերը` կասեցնելու համար տեղահանութիւնները, ցոյց կու տան, որ երբ ինք վաւերացուց տեղահանութիւնները, չէր երեւակայած անոր ահաւորութիւնը: Դեկտեմբեր 1915-ին ան ուղղակի միջամտեց եւ իր հանգամանքին շնորհիւ` ժամանակաւոր կերպով կասեցուց հայերուն մի՛այն Պաղտատէն տեղահանութիւնը, երբ ինք Պաղտատ կը գտնուէր (12):

Օսմանեան բանակը Սարիղամիշի ձիւներուն մէջ                                          Քեռի, Համազասպ, Վարդան

Նախորդիւ նշուած` զօրավար Ֆրետերիք Պրոնսարթ վոն Շելենտորֆը կը հանդիսանայ ցարդ ամէնէն բացայայտ եւ բարձրաստիճան գերմանացի զինուորականը, որ ուղղակի քաջալերած եւ նոյնիսկ մասնակցած է մահացու տեղահանութեան ծրագիրի պատրաստութեան: Ան փոխարինած էր Լիման վոն Սանտըրզը` իբրեւ օսմանեան բանակի սպայակոյտի պետ, երբ վերջինը չէր հանդուրժեր եւ գրեթէ թշնամական կեցուածք կը դրսեւորէր պատերազմի նախարար, տարիքով իրմէ փոքր Էնվերի դէմ:

Շելենտորֆ 1919-ի սկիզբը գրած է. «Հայը, հրեային նման, մակաբոյծ մըն է իր հայրենիքէն դուրս, որ կը ծծէ իր գաղթած երկրին բարիքները: Այս է պատճառը

այն ատելութեան, որ միջնադարեան ոճով արձակուեցաւ իրենց վրայ` իբրեւ անբաղձալի ժողովուրդի եւ պատճառ դարձաւ անոնց բնաջնջումին» (13):

Շելենտորֆ հարկաւ գիտէր, որ հայերը հազարաւոր տարիներու իրենց հայրենիքին մէջ է, որ կապրէին, եւ եկուորները` Ծայրագոյն արեւելքէն եկած մակաբոյծ թուրքերը եւ այլ բարբարոս ցեղերն էին, որոնք թալանեցին Հայաստանի բարիքները: Եւ, փաստօրէն, Սքիփիոյի վկայութեամբ, հայերու տեղահանութեան պատճառով Թուրքիան սովահար եղաւ, անօթի մնաց:

24 ապրիլ 2018
Շար. (2)

—————————-

(1)  https://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Lepsius
(2) https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/88/Bericht_%C3%BCber_die_Lage_des_Armenischen_Volkes_in_der_T%C3%BCrkei.pdf
(3)  http://www.aztagdaily.com/archives/10889  Վահրամ Էմմիեան
(4)  https://www.youtube.com/watch?v=5KXPDcsYKYw Տեսանիւթ
(5)  «Թեհլիրեան Արդարահատոյցը», Չորրորդ մաս, «Սղագրական արձանագրութիւն Սողոմոն Թէհլիրեանի դատավարութեան», էջ 79-305, ՀՅԴ Հրատարակութիւն, 1981, Համազգայինի Վահէ Սէթեան տպարան, Պէյրութ:
(6)  http://armenians-1915.blogspot.com/2009/06/2893-full-transcript-of-soghomon.html
(7)  «The Burning Tigris», Balakian, Peter,  New York: Harper Collins, 2003, էջ 285.
(8)  https://en.wikipedia.org/wiki/Hans_Freiherr_von_Wangenheim
(9)  http://www.genocide-museum.am/eng/german.php
(10)  https://en.wikipedia.org/wiki/Colmar_Freiherr_von_der_Goltz#cite_note-46
(11)  http://www.hurriyetdailynews.com/turkish-defense-ministry-says-erdogans-grandfather-froze-to-death-during-world-war-one-125566
(12)  https://en.wikipedia.org/wiki/Colmar_Freiherr_von_der_Goltz#Armenian_Genocide
(13)  https://en.wikipedia.org/wiki/Fritz_Bronsart_von_Schellendorf

Ուխտի Ճանապարհներ. Մատթէոս Զարիֆեանի Գեղեցիկ Յուշարձանով Գերեզմանը

0
0

ՏՈՔԹ. ՎԵՀՈՒՆԻ ՄԻՆԱՍԵԱՆ

Պելկրատ (նախկին Եուկոսլաւիոյ մայրաքաղաք) մանկանց պատուաստներ արտադրող գործարան այցելող բժշկական մեր կազմին երկրորդ օրուան աւարտին, ճաշի ընթացքին երկրիս դեսպանատունը   չորս անդամներուս հեռաձայնով կը տեղեկացնէր առողջապահութեան նախարարին հապճեպ վերադարձի ընդհանուր հրահանգը` դրացի երկրին հետ պատերազմ յայտարարուելուն պատճառով: Այդպէս, նոյն օրուան կէս գիշերին ինքնաթիռով ճամբորդեցինք Պոլիս, ուր հիւպատոսարանի անձնակազմը մեր ճամբան շարունակելու համար յաջողած էր մեզի ինքնաթիռի մէջ տեղ ապահովել: Առ այդ, յատուկ կարգադրութեամբ բժիշկներուս արտօնուեցաւ մինչեւ կէսօր ազատ շրջագայիլ քաղաքին մէջ:

Ընկերներս չկատարած գնումներու համար շուկաները դիմեցին, իսկ ես առանց այլեւայլի` ընտրեցի կրկին այցելել տարիներ առաջ այցելած Սկիւտարի գերեզմանատունը, ուր մեր վաղամեռիկ բանաստեղծ Մատթէոս Զարիֆեանին գեղեցիկ յուշարձանով գերեզմանը կայ Պետրոս Դուրեանի շիրիմին մերձաւորութեամբ: Խորհրդաւոր այդ պահուն

մտաբերեցի անոր ստեղծագործած բառակապակցութիւնները` «Հոգիս այսօր մութ կապո՜յտ է ծովուն պէս», «Ո՛չ մէկ ուռի ճամբուս վրայ ամայի», «Քանի՜ կ՛աճի ցաւը մարմնիս», «Մոմս տակաւ կը մարի»:

Զարիֆեանի կարճատեւ անցքը մեր գրականութեան անդաստանի մէջ մեծ ցանք ու արժանի յաւերժութիւն ունի: Անոր բանաստեղծութիւնները ինծի համար պարզ ու հաղորդական են թէ՛ իրենց լեզուով ու ոճով, թէ՛ խոհամիտ ու գունաւոր գիւտերով:  Անոնք սիրոյ, քնքշանքի, կեանքին փարման, բնութեան պաշտամունքի եւ մարդկայնութեան  էապէս իւրայատուկ յուզաշխարհ մը կը բանան:

Զարիֆեանի յուշարձանին քով նկարուելու ժամանակ վերյիշեցի Յակոբ Օշականին հետեւեալ խօսքը` անոր մասին. «Չեմ գիտեր` ինչո՞ւ այդ սիրտը բացուած գերեզմանի մը պէս կը ճնշէ վրաս, եւ անոր եզերքը նայելու համար մարդ բուռվար կը փնտռէ»:

Ու կը հեռանամ տարաբախտ բանաստեղծի գերեզմանին քովէն` յուզուած, լուռ մրմնջելով.

«Ցաւիս խորերէն, տե՛ս, ճակատագի՛ր,

Անսահման ծիծաղ մ՛ունիմ քեզի դէմ»…

 

 

Հարիւր Ականաւոր Դէմքերու Յուշ-Պատգամներ` Հայաստանի Հանրապետութեան Հիմնադրութեան Հարիւրամեակին

0
0

ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ

ՄԻՔԱՅԷԼ ՎԱՐԱՆԴԵԱՆ
(Յովհաննէսեան, 1870/72/74-1934)

* Մեր նորագոյն պատմութեան մէջ շատ ունեցանք դրուագներ, որոնք իրենց վեհութեամբ կը գերազանցեն «Վարդանանցը»: Ըմբոստներու խօլական թռիչքները Վասպուրականի եւ Տարօնի ձորերում, Զէյթունի ու Սասնոյ բարձունքներուն վրայ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը արժանի է յաւէտ արձանագրուելու սերունդներու գիտակցութեան մէջ եւ մշտապէս խնկարկուելու ու երգուելու:

Ոչ մէկը, սակայն, այդ դրուագներէն կրնայ համեմատուիլ այն արիւնահեղ դիւցազնամարտին հետ, որ տեղի ունեցաւ 1918-ի մայիսին, Ղարաքիլիսէի եւ Սարդարապատի հովիտներում եւ որ յանգեցաւ մայիս 28-ի պատմական, անմոռանալի անցքին…

Մասիսի ստորոտներուն ծագած` յոյսի զօրաւոր ճառագայթ մըն էր, որ կ՛անցնէր Կովկասեան լեռնաշղթայէն ու կ՛երթար աւետելու համայն հայ աշխարհին, որ նոր բան մը կատարուած է հայութեան կեանքին մէջ, խորհրդաւոր բեկում մը` մեր բազմադարեան ու արտասուալից պատմութեան մէջ. բան մը, որուն ձգտեր են տասնեակ ու տասնեակ հայ սերունդներ` յամառ, անդուլ մաքառումներով, օրհասական ճիգերով:

– Ազատ, ինքնիշխան Հայաստան:

* Հայաստան կոչուած երկիրը դարձեր է մեզ համար աւելի քաղցր ու հրապուրիչ: Որովհետեւ… այդ հողը ծնուել, պարարտացել է գաղափարով, որ մեր ըմբոստ նահատակների արիւնն է ու նրանց աճիւնները: Սոսկ անկենդան մի նիւթ չէ այլեւս հայկական հողը, այլ նա շնչաւորուած է, գաղափարուած: Նա այլեւս սոսկ նիւթական քաղաքակրթութեան մի գործօն չէ, այլ կազմում է մեր իմացական քաղաքակրթութեան մի անբաժան մասնիկը, մեր նորագոյն ազգայնութեան անկիւնաքարը:

* Վաղուց նրանք (հայ հերոսները) փոշիացել ու կուլ են գնացել Հայաստանի բուրաններին… վաղուց հողը եռում է նրանց սրբազան աճիւններով, եւ եթէ այսօր հայրենիքի լայնարձակ տարածութիւնները չորցած, ամայացած են բարբարոսութեան համայնաջինջ ուրականներից, ապա մի օր, ոչ հեռու ապագայում, այդ հողերը պիտի ծաղկին, կանանչեն ու բարգաւաճեն, որովհետեւ նրանք ոռոգուած են մեր հերոսների արիւնով:

ԵՂԻՇԷ ՉԱՐԵՆՑ
(Սողոմոնեան, 1897-1937)

* Կրակէ օղակի նման բոցկլտում էր խարոյկը կարմիր.

Բոցեղէն պարիսպ էր կարծես` Արքայի շուրջը քաշած-:

Այդ նրանց արքա՛ն էր գուցէ, կամ` սերած Հրդեհի զարմից`

Առաջնորդը նրանց կրակէ, որ ցոյցի էր ելել մարդաշատ:

Խարոյկի մէջտեղում, ոսկեայ մի գահի վրայ ընկղմած,

Նստած էր Արքան այդ ահեղ, որ չունէր կերպարանք որոշ.

Մերթ թւում էր, թէ դա կրակէ մի մարդ է` բռունցքը սեղմած,

Որ բռնել է սեղմած բռունցքում, մի փոքրիկ եռագոյն դրօշ:

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՔԱՋԱԶՆՈՒՆԻ
(Յովհաննէս Իգիթխանեան, 1868-1938)

* Բացառիկ ծանր պայմանների մէջ է գործի անցել իմ կառավարութիւնը: Նա կոչուած է իրականացնելու գործադիր իշխանութիւն մի պետութեան մէջ, որ դեռ նոր է ծնունդ առել եւ տակաւին դուրս չի եկել իր կազմակերպման շրջանից: Կառավարութիւնը չունի ոչ մի յենարան անցեալում. նա չի յաջորդում նախկին կառավարութեանը` շարունակելու արդէն ընթացքի դրած պետական աշխատանքը. նա նոյնիսկ չի ժառանգում կեդրոնական իշխանութեան կարիքներին յարմարեցրած պատրաստի ապարատներ: Նա հարկադրուած է սկսելու ամէն բան սկզբից. անձեւ քաոսի եւ աւերակների կոյտից նա պէտք է ստեղծի կենսունակ եւ աշխատունակ մի մարմին:

* Մեր անկախութիւնը դրուած է այնպիսի հիմքերի վրայ, որ ոչ ոք չի կարող նրան քանդել. հայ ժողովուրդը իր խօսքը արտասանել է:

* Այսօր Հայաստանի Հանրապետութիւնն է, ուր մենք պէտք է որոնենք մեր փրկութիւնը, մեր դարաւոր տենչերի իրագործումը: Այստեղ է, որ հայ ցեղը պէտք է կեդրոնացնէ այսօր իր ամբողջ ուշադրութիւնը, իր միտքն ու հոգին, իր ստեղծագործական բոլոր կորովը, որովհետեւ այստեղից է, որ նա պէտք է լայնացնէ սահմանները, վերաշինէ ամբողջ Հայաստանը:

Այս է պատմութեան հրամայականը:

Հանրապետութեան թշնամին հայութեան թշնամի է:

Հայը, որ կը յանդգնի խէթ աչքով նայելու հանրապետութեան վրայ, դաւաճան է հայկական մեծ դատի:

* Մայիսի 28-ը մեր պատմութեան ամենամեծ տօնն է: Հեռու չէ այն օրը, երբ մայիսի 28-ը տօնուելու է իբրեւ համազգային անհերքելի ամենամեծ տօն, եւ ամէն հայ երկիւղածօրէն խոնարհուելու է այդ տօնի առջեւ:

* 1919 թ. մայիսի 28-ին Հայաստանի սահմաններում ապրող արեւմտահայ եւ արեւելահայ ժողովրդի անյողդողդ կամքով պաշտօնապէս յայտարարուեց Հայաստանի անկախութիւնը եւ երկու հատուածների միութիւնը աննկարագրելի խանդավառութիւն առաջ բերեց աշխարհի ցրուած հայ ժողովրդի մէջ: Այդ օուանից սկսած անկախ եւ միացեալ Հայաստանի գաղափարը միս ու արիւն ստացաւ եւ սեփականութիւն դարձաւ բոլոր հոսանքների եւ կուսակցութիւնների, որոնք կանգնած են Հայաստանի անկախութեան տեսակէտի վրայ: Մայիսի 28-ը ցնծութեան ու ընդհանուր ոգեւորութեան օր էր: Ամենամեծ ու ժողովրդական անխառն հրճուանքով տօնուեց այդ օրը ոչ միայն մայրաքաղաքում, այլեւ` երկրի բոլոր կողմերում: Ազգային խորհուրդը լրացուեց 12 տաճկահայ պատգամաւորներով եւ այդպիսով Հայաստանի երկու հատուածների միութիւնը դադարեց լոկ գաղափար լինելուց եւ դարձաւ իրականութիւն:

* Այսօր մենք ենք տէրը մեզանից խլուած ժառանգութեանը, մեր պապերի շինած տանը: Չկայ այլեւս ցարը, չկայ շահը, չկայ սուլթանը: Հայաստանի հողի վրայ ծածանւում է արդէն Հայկական դրօշակը. լսո՞ւմ էք, հայկական դրօշակը: Այսօր Հայաստանի պարլամենտը, ժողովրդի քուէով լիազօրուած, մշակում է հայ երկրի օրէնքները: Դատարանը դատում է, վճիռներ կայացնում եւ ի կատար ածում այն` յանուն Հայաստանի Հանրապետութեան: Հայ զօրքը, հայ զօրավարների հրամանատարութեան տակ, արթուն պահակն է կանգնած հայրենիքի ազատութեանը:

ԵԴՈՒԱՐԴ ՉՈՓՈՒՐԵԱՆ
(1894-1938)

* Այն պատմական շրջանին մէջ, որ փակուելու վրայ է, հայ ժողովուրդը հրապարակ իջաւ` աշխարհին ցոյց տալով, որ դարերու գերութիւնը չէ կրցած մարել այս ժողովուրդին մարտական ոգին, եւ ան շնորհիւ այդ կենսունակութեան, փշրած ստրկութեան շղթաները, նորէն ազատ ու անկախ կու գայ իր պատուաւոր տեղը գրաւել անկախ ազգերու շարքին մէջ եւ բերել իր մշակոյթը համաշխարհային քաղաքակրթութեան:

Այդ յաղթանակը մենք կը պարտինք հայ բանակին` կռուած, կոփուած յեղափոխութեան քուրային մէջ:

ԱՐՇԱԿ ՋԱՄԱԼԵԱՆ
(Իսահակեան, 1882-1940)

* …«Հարկաւոր է, որ մի ազգ երեք ժամ անկախ կեանք ունենայ, որպէսզի անկախութեան գաղափարը այլեւս երբեք չանհետանայ նրա հոգուց», ասել է մի գիտնական: Եթէ ճիշդ է այս ընկերաբանական փորձը, ապա հասկանալի է, որ մայիսի 28-ի աքթը «վեց հարիւր տարուայ մեռեալին» էլ կարող էր ոտքի կանգնեցնել, որովհետեւ շնորհիւ այդ աքթի` հայ ժողովուրդը ճաշակեց անկախութեան վայելքը ոչ միայն ժամերով, այլեւ` ամիսներով ու տարիներով: Եւ ոչ միայն ճաշակեց, այլեւ շօշափեց. տեսաւ, որ անկախ պետական կեանքը ի՜նչ հրաշագործ ուժ ունի մի ազգի համար…

ԱՐՍԷՆ ՄԻՔԱՅԷԼԵԱՆ
(Տէր Յովհաննէսեան, 1885-1941)

* Հայաստանի Հանրապետութեան վիճելի հողամասերու մեծագոյն մասը Հայաստանի լեռնային շրջաններն էին` մեր բնակական յենարաններն ու սահմանները, որոնց մէջ կը բնակէին կռուի եւ զէնքի համար ամէնէն ընդունակ ու համեմատաբար ամէնէն աւելի առողջ հայ տարրերը, որոնց պէտքն այնքան զգալի էր հանրապետութեան մանուկ բանակի վերակազմութեան եւ ամրացման համար: Մեզի համար կենաց եւ մահու չափ անհրաժեշտ էր խափանել Ազրպէյճանի եւ Տաճկաստանի Ղարաբաղ-Զանգեզուրի վրայով միանալու ծրագիրը:

ԶՕՐԱՎԱՐ ՅԱԿՈԲ ԲԱԳՐԱՏՈՒՆԻ
(1879-1943)

* Ազգ մը ազատութեան եւ անկախութեան արժանի ըլլալու համար պէտք է ցոյց տայ մարտական կորով եւ կռիւներով ու զէնքով ստանայ այն: Աղաչանքով ու պաղատանքով ազատութիւն չի բերւում, այլ` յանդգնութեամբ եւ քաջութեամբ: Բայց միեւնոյն ժամանակ այդ ազատութեան համար ժողովուրդ մը պէտք է մէկ սրտով եւ մէկ հոգիով նուիրուի նոյն գործին, եթէ ոչ քաջարի բանակին բոլոր զոհաբերութիւնները կարող են անցնիլ ապարդիւն:

ԼԵՒՈՆ ՓԱՇԱԼԵԱՆ
(1868-1943)

* Ասիկա յիշեցի այս տարի, Երեւան, գարնան իրիկուն մը, երբոր հայկական ամբողջ գունդ մը, հայ դրօշակները պարզած, կ՛անցնէր գլխաւոր հրապարակէն ու կը փութար դէպի մօտակայ զօրանոցները: Պատերազմի դաշտէն յաղթական դարձող զինուորներ էին ասոնք, քրտնաթոր, փոշիով ծածկուած, կռուի ամբողջ սարոյքովը, երաժշտական պղինձներուն մարտագոռ երգին ընկերակցութեամբը, մե՛ր զինուորները, անկախ Հայաստանի զինուորները, որ հրով եւ սրով ստեղծելու վրայ էին մեր հայրենիքը, որ` իրականացնելու վրայ էին հայութեան յոյսերը իրենց լռութեամբը:

ՎԱՀԱՆ ԹԷՔԷԵԱՆ
(1878-1945)

* Յարութեան շունչն է ահա՛, ջարդակոտոր Ա՛զգըդ իմ,

Հորիզոնէն ծայր տըւած ` որ կը փըչէ մարմնոյդ վրայ…

Ամայութի՜ւն, լըռութի՜ւն… օրօրոց չէ` այլ շիրիմ

Երկիրն ամբողջ ուր երէկ Դուն զոհուեցար անխընայ…:

Բայց յարութեան շունչն է այս, եւ զայն ըզգա՜ս պիտի

Դուն` Գերեզմանիդ ալ խորէն` կուրծքիդ վըրայ ջախջախուած

Ու շրթներուդ մըսաթափ. եւ աչուըներըդ ի քուն,

Մարա՜ծ աչքերդ, արթննա՜ն պիտի լոյսին նորաբաց…

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԽԱՏԻՍԵԱՆ
(1876-1945)

* Իր ներքին ախտերէն ու թերութիւններէն Հայաստանը ինքն ալ կ՛ազատուէր ներքին միջոցներով: Բայց անոր թշնամիները քնացած չէին… կը քանդէին Հայաստանը: Քայքայիչ աշխատանքը կը ծագէր ո՛չ թէ ներքին թերութիւններէն, անկարողութենէն կամ անխնամութենէն, այլ` արտաքին ուժերէն, որոնք ունենալով հանդերձ տարբեր նպատակներ եւ հիմունքներ, գէթ որոշ ժամանակ հաւասարապէս շահագրգռուած էին վնասելու Հայաստանին իր պատմական ճանապարհին վրայ:

* Ինչպէ՞ս է Հայաստանի զօրքը: Այդ հարցին կարող եմ այսպէս պատասխանել` թէ հիացած եմ անոր ունեցած բարձր տրամադրութենէն: Իբրեւ վարչապետ` ես ճամբորդութիւն կատարեցի մեր երկրի զանազան մասերուն մէջ եւ կազմեցի զօրահանդէսներ: Ամէնուրեք մեր զօրքը ինձ վստահեցուց, որ մինչեւ վերջին մարդը կը կռուի հայրենիքի պաշտպանութեան համար: Մեր զօրքը խորապէս հաւատացած է, որ մեր երկրի ազատութեան ու անկախութեան միակ նեցուկը ինքն է: Մեր ժողովրդին քաջութիւնն ու արիութիւնը չեն պակսիր: Հարկաւոր է միայն մեր զօրքին ցոյց տալ ամէն տեսակի աջակցութիւն:

* Երբ մենք թուրքերից պահանջում էինք մեզ թողնել Ալեքսանդրապոլի գաւառի հայկական մասերը, թաթարները պնդում էին, որ Հայաստանի մայրաքաղաքը պէտք է լինի Վաղարշապատը` պահանջելով Երեւանը կցել Ազրպէյճանին: Թաթարները պնդում էին, որ Երեւանը թաթարական քաղաք է, ուստի մահմետականները չեն ների, եթէ Երեւանը զիջեն հայերին:

Յ. ԱՄԱՏՈՒՆԻ
(Յովհաննէս Աղքատեան, 1877-1946)

* Հայ ժողովուրդը աշխարհի որ անկիւնն ալ գտնուի, իր բախտն եւ բաղձանքները պէտք է կապէ Հայաստանի բանակին հետ, որ միս մինակ կուրծք պիտի տայ մեր թշնամիներու դաւադրութեանց դէմ: Որեւէ օգնութիւն ուրիշ որեւէ տեղէ ակնկալել` պիտի նշանակէ ինքնախաբէութիւն: Վերջին տարուան կատարուած փորձերը ցայտուն ապացոյցներ են:

Մեր յոյսը մեր բանակին վրայ է: Հայ ժողովուրդը պարտաւոր է ըմբռնել իր իսկ կենսական շահը եւ իր բարոյական, նիւթական եւ ֆիզիքական աջակցութեամբ ուժեղացնել իր բանակը` զայն դնելու համար այնպիսի վիճակի մը մէջ, որ ոչ միայն ետ մղէ Հայաստանի դէմ կատարուած յարձակումները, այլեւ իրականացնէ մեր միւս ցանկութիւնները:

ՆԻԿՈԼ ԱՂԲԱԼԵԱՆ
(1875-1947)

* Որ՞ն է իմաստը մայիս 28-ի:

Այդ թուականին բովանդակ հայ ազգը, որ ստրուկ էր թուրքին եւ հպատակ` ռուսին, կը դառնար ազատ ու անկախ հայրենիքի տէր ու քաղաքացի:

Այն ժողովուրդը, որ սովոր էր միայն իր վիզը երկարել թշնամիին եւ կինը զիջիլ ուրիշին, մայիս 28-ին ինքզինք կը հռչակէր ազատ ու անկախ, ան իր ազատութեան համար կռուեցաւ ձմրան ցուրտին, բոպիկ եւ մերկ, քաղցած ու արիւնաքամ վիճակի մէջ:

Արեւելեան եւ արեւմտեան հայութիւնը` միացած Դաշնակցութեան դրօշին տակ, հասած էր ինքնագիտակցութեան` իբրեւ մէկ մարդ:

Ոտնակոխ նահանգները հայրենիքին մաս կազմեցին, ու մենք ունեցանք անկախ երկիր, ազատ ժողովուրդ մը եւ զարգացման ընդարձակ հորիզոն:

Եւ ազատութիւնն ու անկախութիւնը տուին իրենց պտուղը. հայ ժողովուրդը երեւան բերաւ անօրինակ եռանդ, անսովոր անձնուիրութիւն, բոլոր ուժերու պրկումը եւ տարի մը ետք ամբողջ աշխարհին յայտարարեց, թէ իր պահանջն է միացեալ եւ անկախ Հայաստանը:

* 1918-1920 երկուքուկէս տարուան ընթացքին հայ ժողովուրդը կորովի թռիչքով մը կազմեց պետական իշխանութիւն, մարզուեցաւ 30 հազարնոց բանակ, մաքրուեցաւ երկիրը ներքին թշնամիներէն, թափառական գաղթականութիւնը տեղաւորուեցաւ, անհանդարտ վրացիները սանձահարուեցան եւ հնարաւոր եղաւ Կովկասի մէջ անօրինակ դիմադրութիւն կազմակերպել ուստի եւ թուրքի դէմ:

* Պատմութիւնն ասում է. «Զոր ինչ գրեցի` գրեցի» եւ ոչ ոք եւ ոչ մէկ ուժ կարող է ջնջել պատմութեան գրածը: Նաեւ անհնարին է յարատեւ անգիտացումը: Հայաստան իբրեւ հայապատկան մարզ Կովկասի մէջ եւ Հայաստանի այսօրուան հանրապետութիւնն իբրեւ հայկական իշխանութիւն` աշխարհ եկած են մայիս 28-ին: Ապերախտ որդիներ չեն կարող ջնջել երախտաւոր հօր շինարար աշխատանքը:

* Մայիս 28-ի աքթը իր արդիւնքը տուաւ. այսօրուան Հայաստանը մեր ճոխ սեղանի փշրանքն է:

Ոմանք եղածը կը նկատեն անկախ. լա՛ւ. բայց մե՛նք ստեղծեցինք զայն մեր խիզախութեամբ եւ աշխատանքով:

Ոմանք կը նկատեն զայն ոչ անկախ եւ ուրախ են. զարմանալի չէ, ազատ չեղածը ի՛նչ կ՛իմանայ ազատութեան արժէքը:

Հայութեան հոծ զանգուածը, որ ապրեցաւ ու տեսաւ, գիտէ անկախութեան արժէքը:

Մենք եղանք հպատակի ու ստրուկի որդի երէկ, բայց ազատ զաւակի ազատ հայր ենք այժմ. փորձեցինք անոր տալ անկախ հայրենիք ու տուինք. յետոյ ձախողեցանք, բայց մեր զէնքերը վար չեն դրուած, եւ պայքարը չէ վերջացած մեզ համար:

Եթէ չյաջողինք իսկ մեր նոր ճիգերուն մէջ, գոնէ այն մխիթարութիւնը ունինք, որ մեր որդիներուն կը կտակենք փառաւոր պատմութիւն մը` խիզախ ոգորումներով լեցուն:

Մենք ստրկութեան պատմութիւն ժառանգեցինք. կը թողունք յաղթանակի էջեր:

Այսօրուան կիրքերը կը ժխտեն մայիս 28-ի պատմական նշանակութիւնը. փոյթ չէ, ամէն սերունդ ունեցած է իր ստուերը, որ քարշ կու գայ:

Ժամանակ մը պարզ ազգասիրութիւնը նկատուած էր վտանգաւոր, այսօր` ամենեւի՛ն. յետոյ յեղափոխութիւնը համարուեցաւ խելառութիւն. այժմ ամէն կողմէ կը ծափահարուի:

Հեռու չէ այն օրը, երբ մայիս 28-ը պիտի դառնայ ազգային տօն. այն ժամանակ գուցէ մեռած կ՛ըլլանք մենք եւ մեզի հետ` մեր հակառակորդները:

Մոռնալու չէ սակայն, որ իր փառաւոր անցեալը ժխտողը խառնածին է:

* Հետագայ դարերի հայ մարդը պիտի զարմանայ այն սերունդի վրայ, որ օրհասի տարիներին հերոսական վճռակամութեամբ տէր կանգնեց իր անտէր հայրենիքին եւ իր անվարժ ու թոյլ ձեռքով, բայց եւ անվեհեր հոգով կարողացաւ աւերակների եւ սովի միջից նոր Հայաստան ստեղծել:

* Մայիս 28-ը մի պատմական թուական է: Ոմանք կարող են անգիտանալ, ուրիշներ ցաւիլ, որ այդպիսի մի թուական արձանագրած է մեր պատմութիւնը, բայց ջնջել այդ թուականը մեր պատմութեան միջից` անհնարին է: Դա մեր ազգային ինքնագիտակցութեան պայծառ ինքնապնդումներից մէկն է:

* Ովքե՛ր գիտեն արժէքը մայիս 28-ի մեզ նման` թող գօտեպնդուին. հայութիւնը ազատ է հոգիով` անազատ կարգերու մէջ. ազատ ոգին անկարող է մնալ անազատ պատեանի մէջ. պատեանը պիտի պայթի եւ անկախ ու միացեալ Հայաստանի մէջ ամէնքը անխտիր պիտի տօնեն մայիսի 28-ը:

* ԺԹ. դարէն առաջ հայութիւնը միշտ արթուն եղած էր` իբրեւ կրօնական միութիւն: Իսկ մայիս 28-էն արդէն ճանչցուեցաւ իբրեւ քաղաքական միութիւն: Մայիս 28-ը, ուրեմն, հայոց պատմութեան մէկ փուլն է` անջնջելի, լուսաշող ու անմար:

Զարգացման այս փուլին հասնելու համար հայ ժողովուրդը ի սպաս դրաւ իր խիզախութիւնը:

ՀՅ Դաշնակցութիւնը իր գործունէութեան ընթացքին եղաւ խիզախ. անոր հետեւելով` ազգը զգաց իր վաղեմի ոգու վերազարթնումը ու համակուեցաւ նոյն խիզախութեամբ:

* Ձեզի ամէնքիդ ծանօթ է, որ յաճախ դէպքերը կեանքի մէջ չեն ընթանար այնպէս, ինչպէս ցանկալի է մեզ, ու մեր հաշիւները սովորաբար սխալ դուրս կու գան. այսպէս եղաւ 1918-ին: Մինչդեռ հայ ժողովուրդը կ՛ուզէր, որ ռուսը մնայ Կովկասի մէջ, թաթարներն ու վրացիները տարբեր բաներ կը մտածէին:

* Մայիս 28-ը պատմական թուական է այլեւս:

Հակառակ անպատիւ ուրացումներու, հակառակ անարժան հակառակորդներու զայն ջնջելու եւ նսեմացնելու փորձերուն եւ հակառակ հայ ժողովուրդի կարճ յիշողութեան` ոչ մէկ ուժ կայ, որ կարենայ ջնջել զայն հայոց պատմութեան էջերէն:

Կ՛անցնին տասնամեակներ, կը մեռնինք ամէնքս, բայց մայիս 28-ը կը մնայ եւ շատ աւելի հերոսական եւ շքեղ կը ներկայանայ յետնորդ սերունդներուն:

(Շար. 3)


Փորձութիւն Իշխանութեամբ

0
0

ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀԲԱԶԵԱՆ

Հայաստանի խորհրդարանի կողմից Նիկոլ Փաշինեանին երկրի վարչապետ ընտրելու գործողութեամբ փակուեց Հայաստանում խաղաղ-յեղափոխական իշխանափոխութեան համաժողովրդական-հրապարակային պայքարի էջը եւ սկսուեց յաջորդ` պալատական իշխանափոխութեան գործընթացը: Որքան էլ որ երկրորդը պայմանաւորուած է առաջինով, ակնյայտ է, որ այս երկուսը միանգամայն տարբեր երեւոյթներ են` ենթակայ իրենց իւրայատուկ ազդակների:

Արժանին մատուցելով շարժումը սկզբնաւորող եւ յաղթական աւարտին հասցնող առաջնորդի գործունէութեանը, ակնյայտ է, որ ներկայումս նա կանգնած է ոչ պակաս, եթէ չասենք շատ աւելի բարդ լուծելի խնդիրների առաջ:

Չենք ցանկանում կասկածել, որ Ն. Փաշինեանը անկեղծ է երկիրը համընդհանուր եւ համակարգային բարեփոխման ենթարկելու երէկուայ կոչերի` այսօրուայ խոստումների հարցում: Հարցն այն է, թէ նա կը կարողանա՞յ արդեօք իրականացնել այն ամէնը, ինչի ակնկալիքով էլ, ըստ էութեան, տեղի ունեցաւ համաժողովրդական պոռթկումը:

Գաղտնիք չէ, որ պետական-իշխանական մեքենան միշտ էլ աւելի հզօր է, քան անհատներն ու խմբերը, եւ եթէ վերջիններս այդ համակարգը չփոխեն, համակարգը կը փոխի իրենց: Ասուածը մարդկութեան հազարամեակների պատմութեամբ փաստուած իրողութիւն է, որի ականատեսը եղել ենք նաեւ մենք, եւ ոչ միայն հայեացք յարելով նախկին համայնավարական, կամ արաբական, կամ ափրիկեան ու այլ երկրների օրինակին, այլ ինքներս զգացել ենք մեր մաշկի վրայ:

Որպէսզի երէկուայ բարքերը չշարունակուեն, այսօրուայ նորացող Հայաստանում անհրաժեշտ է ո՛չ միայն համակարգային փոփոխութիւն, այլեւ նախադրեալների ստեղծում հասարակական բարոյահոգեբանական մթնոլորտի վերափոխութեան համար: Այո՛, նախարարներին կարելի է փոխել, բայց ինչպէ՞ս անել, որ վաղը նորից այս կամ այն կուսակցութիւնը չթակի մարդկանց դուռն ու ընտրակաշառք չառաջարկի եւ ինչ անել, որ քաղաքացին մերժի ձեռնտու, սակայն արատաւոր գործարքը: Ինչպէ՞ս անել, որ ոստիկանը, դատաւորն ու դասախօսը մերժեն կաշառքը, իսկ քաղաքացին հասնի այն գիտակցութեանը, որ մտքով անգամ չանցնի ծուռ ճանապարհներ փնտռել իր խնդիրների լուծման համար:

Կրկնուելով հաստատենք, որ անհրաժեշտ է այսօրուանից սկսել իրաւական, արժէքային ու բարոյահոգեբանական համակարգերի փոփոխութեան գործընթացը:

Եւ դարձեալ կրկնուենք ասելով, որ երէկուայ յեղափոխութեան եւ այսօրուայ պետական իշխանութեան առաջնորդի առջեւ ծառացած է առարկայական ու ենթակայական բարդութիւնների ծանր բեռ, որ կարելի է նաեւ բնորոշել որպէս` փորձութիւն իշխանութեամբ:

Այդ փորձութիւնը սկսուելու է գործադիր իշխանութեան ձեւաւորման քայլից, որն իրականացնելիս երկրի նոր ղեկավարը չի կարողանալու հաշուի չառնել գործօնը աշխատանքային խմբի եւ շարժման ընկերների, անցած քաղաքական կենսագրութեան ընկերների, դեռ գործող իշխանութեան մէջ եղած փորձառութիւն ունեցող մարդուժի, այսօրուայ ու վաղուայ գործակիցների եւ այլն:

Ամենաժողովրդավար կամ ոչ ժողովրդավար երկրներում էլ բարդ խնդիր է ղեկավարելը ու առաւել եւս արմատական բարեփոխումների ծրագրեր առաջադրելը, երբ խորհրդարանի եւ տեղական իշխանութեան մեծամասնութիւնը կազմում է իշխանութիւնից ընդդիմութեան դաշտն անցած ուժը: Այս պայմաններում լուրջ հարց է դառնում անգամ նոր եւ առաւել օրինական վիճակ ստեղծելու նպատակով արտահերթ ընտրութիւնների համար ընտրական օրէնսգրքի փոփոխութիւնը:

Մասնակցելով հզօր շարժմանը կարելի է ասել, որ Հայաստանի իւրաքանչիւր քաղաքացի ունեցել է իր պատկերացումը վաղուայ փոփոխութիւնների վերաբերեալ եւ անհամբերութեամբ սպասելու է դրանց կենսագործմանը: Զգացմունքային գրգիռները, որոնք ալեկոծում են յեղափոխականացուած զանգուածներին, նրանց քաղաքական առաջնահերթ պահանջն են դարձնում անօրինութիւնների ու թալանի հեղինակների պատիժը: Ի՞նչ է արուելու պահանջի հարցում, որն այսօր գրեթէ բոլորի շուրթերին է:

Իւրաքանչիւր բարի նախաձեռնութեան դիմաց ծառանալու է մարդկային, նիւթական եւ այլ հնարաւորութիւնների խնդիրը: Գտնուելու եւ մատնանշուելո՞ւ է այն ներուժը, որի միջոցով հնարաւոր է դառնալու այս կամ այն փոփոխութեան, նախաձեռնուող գործի իրականացումը:

Ներկայումս, երբ դեռ տաք է յեղափոխական տրամադրութիւնը եւ ընտրուած վարչապետը նոր-նոր պէտք է վարժուի իր գործառոյթներին, գուցէ թուայ, թէ վաղ է այս բաների մասին խօսելը: Իրականում շատ խնդիրներ արդէն իսկ ներկայանալու են առանց դուռը թակելու եւ պահանջելու են անյետաձգելի լուծումներ: Նոր էջը բացուած է եւ խանդավառութեանը փոխարինելու պէտք է գայ գործնական մտահոգութիւնը, օրակարգում երկրի ապագայի հարցն է:

«Դրօշակ»

 

Անդրադարձ. 1918-ի Հայաստանի Անկախութեան Առաջին Օրերը –Է.

0
0

ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ

Անկախ Հայաստանի Խորհուրդին Երկրորդ Նիստը Եւ Կառավարութեան Յայտարարութիւնը (1):

Վրացեան կը շարունակէ. «Հայաստանի խորհուրդին երկրորդ նիստին` օգոստոս 3-ին (1918) վարչապետ Քաջազնունին կարդաց կառավարութեան յայտարարութիւնը.

«Բացառիկ ծանր պայմաններու մէջ գործի անցած է իմ կազմած կառավարութիւնս: Ան կոչուած է գործադիր իշխանութիւն իրականացնելու պետութեան մը մէջ, որ նոր ծնունդ առած է եւ տակաւին դուրս չէ եկած իր կազմակերպումի առաջին շրջանէն: Կառավարութիւնը ո՛չ մէկ յենարան ունի անցեալէն. ան չի յաջորդեր նախկին կառավարութեան` շարունակելու արդէն ընթացքի դրուած աշխատանքը. ան նոյնիսկ չի ժառանգեր կեդրոնական իշխանութեան կարիքներուն յարմարեցուած պատրաստի օրկաններ` գործիքներ: Ան հարկադրուած է ամէն բան սկիզբէն (զերոյէն) սկսելու. անձեւ քաոսի եւ աւերակներու կոյտէն ան պէտք է ստեղծէ կենսունակ եւ աշխատունակ մարմին մը:

Հայաստանի առաջին Հանրապետութեան թղթադրամի նմոյշ

Միւս կողմէ` կառավարութիւնը երկիրը կը գտնէ այնպիսի վիճակի մը մէջ, որ կը բնորոշուի մէկ բառով միայն` կատաստրոֆիկ (աղէտալի):

Չորս տարի տեւող պատերազմը (տակաւին չաւարտած Ա. Աշխարհամարտը), մեծ յեղափոխութիւնը (ռուսական), ռուսական զօրքերու մեր սահմաններէն անկանոն նահանջը, կայսրութեան (որուն մէջ էին Արեւմտեան եւ Արեւելեան Հայաստանները) տարրալուծումը, պատերազմական ճակատին վրայ մեր կրած պարտութիւնները, երկրամասերու կորուստը, Անդրկովկասի բաժանումը` անջատ պետութիւններու, այս խորին ցնցումները չէին կրնար չթողուլ ահռելի հետեւանքներ,

– Տնտեսական կեանքի ու ելեւմտական դրութեան կատարեալ քայքայում,
– Ապրանքներու արդիւնաբերութեան եւ փոխանակութեան դադրեցում,
– Զինամթերքի ծայր աստիճան պակասութիւն,
– Ամենաանհրաժեշտ առարկաներու բացակայութիւն կամ սոսկալի թանկութիւն,
– Ներածումի բացարձակ ընդհատում,
– Երկաթուղային հաղորդակցութեան դադարում,
– Երթեւեկութեան այլ միջոցներու պակասութիւն,
– Ապա հարիւր հազարներով հաշուող անտուն եւ անսնունդ գաղթականութիւն,
– Սահմաններուն վրայ անապահով կացութիւն:
– Եւ իբրեւ հետեւանք այս բոլորին` անիշխանութիւն:

Ահա թէ ինչպիսի՛ ծանր պայմաններու մէջ իմ կառավարութիւնս աշխատանքի կանչուած է:

Այս բացառիկ դրութիւնը արդէն կը նախորոշէ կառավարութեան բնոյթը: Ան չի կրնար ձգտիլ բազմակողմանի ու լրիւ գործունէութեան, չի կրնար լայն ծրագիր ունենալ  եւ պիտի սահմանափակուի ամենաանհրաժեշտ ու միանգամայն անյետաձգելի խնդիրներով:

Կասեցնել քայքայման ընթացքը, երկիրը անիշխանութեան վիճակէն հանել ու պետական շինարարութեան համար պայմաններ ստեղծել: Ահա թէ ինչպէս` ներկայ կառավարութիւնը կ՛ըմբռնէ իր կոչումը:

Ուստի, կառավարութիւնը պէտք է լուծէ հետեւեալ խնդիրները.

Ա. Ներքին գործերու բնագաւառին մէջ`

1.- Երկրին մէջ տարրական իրաւակարգ հաստատել, կեանքի եւ գոյքի ապահովութիւն,
2.- Բանալ հաղորդակցութեան ճանապարհները անարգել երթեւեկութեան համար,
3.- Վերականգնել թղթատարական-հեռագրական բնականոն հաղորդակցութիւն` թէ՛ երկրին մէջ եւ թէ՛ հարեւան պետութիւններուն հետ:
4.- Պարէնաւորման տագնապը կարելւոյն չափ մեղմացնելու համար եռանդուն միջոցներու դիմել,
5.- Գաղթականներուն եւ տեղահանուածներուն վիճակը տնօրինել, մասամբ (զանոնք) վերադարձնել իրենց տեղերը, մասամբ տեղաւորել նոր վայրերու մէջ,
6.- Կարելի եղածին չափ շուտ, նախապատրաստել Հայաստանի Սահմանադիր ժողովին նիստը:

Բ. Տնտեսական բնագաւառին մէջ`

Սեփական դրամական դրութեան հիմքը հաստատելու ենթահող պատրաստել: Անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկել, որպէսզի երկիրը ապահովուի դրամանիշներով, վերականգնի արդիւնաբերական կեանքը եւ ապրանքներու փոխանակութիւնը, ինչպէս նաեւ մշակուի հարկերու առողջ դրութիւն:

Բաշ-Ապարանի Մայիսեան հերոսամարտի հրամանատար Դրօն եւ Ապարանը՝ այսօր

Գ. Արդարադատութեան բնագաւառին մէջ`
Յարմարեցնել դատարանը երկրի քաղաքացիական իրաւահասկացման եւ իրաւական սովորոյթներու պայմաններուն` միաժամանակ մասնակից դարձնելով ժողովուրդին ներկայացուցիչները քրէական դատավարութեան:

Դ. Զինուորական գործերու բնագաւառին մէջ`
Վերակազմել երկրին զինուորական ուժերը` նպատակ ունենալով ստեղծել թիւով ոչ մեծ, սակայն ոգիով ու կարգապահութեամբ ուժեղ բանակ:

Ե. Արտաքին գործերու բնագաւառին մէջ`

  1. Ամրացնել օսմանեան կառավարութեան հետ հաշտութիւնը եւ բարի դրացիական յարաբերութիւններ հաստատել անոր հետ: Խստիւ կատարել այն բոլոր պարտականութիւնները, որ մենք յանձն առած ենք օսմանեան կայսրութեան հանդէպ ու հետեւիլ, որ օսմանեան կառավարութիւնը մեր վերաբերմամբ նոյնը կատարէ: Մասնաւորապէս լուծել օսմանեան զօրքերուն մեր երկրէն դուրս բերելու հարցը եւ գաղթականներուն վերադարձը,
  2. Ազրպէյճանի եւ Վրաստանի հետ փոխադարձ համաձայնութեան գալով` լուծել Հայաստանի եւ այլ պետութիւններու սահմաններուն հարցը` հիմք ունենալով ազգագրական սկզբունքը` իբրեւ միակը, որ կը համապատասխանէ ժողովրդավար պետութիւններու ոգիին եւ նպատակներուն,
  3. Համաձայնելով Ազրպէյճանի եւ Վրաստանի հետ, ընդհանուր հիմնարկութիւնները եւ գոյքը, որոնք մնացած են Անդրկովկասեան հանրապետութենէն` հաշուեյարդարի ենթարկել :

Այս է կառավարութեան ծրագիրը: Այս կարելի է անուանել պետութեան գոյութիւնը ապահովող ամենաանհրաժեշտ գրաւականներու ծրագիրը: Պարզ է, որ այն չ՛ընդգրկեր երկրի բազմազան կարիքները իրենց ամբողջութեամբ, որ` անոր սահմաններէն դուրս կը մնան շարք մը կարեւոր եւ արդէն հասունացած խնդիրներ: Բայց կառավարութիւնը հերթի մէջ չի դներ այդ խնդիրները, որովհետեւ այսօրուան պայմաններուն մէջ անոնց լուծումը անկարելի կը համարէ:

Կառավարութիւնը չ՛ուզեր սխալներու մէջ նետել երկիրը` լայն հեռանկարներով եւ անիրագործելի խոստումներով, չ՛ուզեր պարտականութիւններ վերցնել, որոնց կատարումը իր ուժերէն վեր է: Կառավարութիւնը համոզուած է, որ իր առաջադրած ծրագիրը այսօրուան հնարաւորութեան առաւելագոյնն է: Կառավարութիւնը պիտի լարէ  իր ամբողջ ուժն ու կարողութիւնը` այդ առաւելագոյնին հասցնելու եւ յոյս ունի յաջողութեամբ լուծելու դրուած խնդիրներուն գոնէ մէկ մասը, եթէ իր կողմն ունենայ խորհուրդի անվերապահ վստահութիւնն ու գործօն աջակցութիւնը»:

«Քաջազնունիի յայտարարութենէն ետք, անմիջապէս խօսք առաւ ՀՅԴ ներկայացուցիչ Սմբատ Խաչատրեանը, որ, ընդհանուր առմամբ, կառավարութեան ծրագիրը գտաւ ընդունելի եւ խոստացաւ իր կուսակցութեան վստահութիւնը:

«Երկրորդ ճառախօսը` սոցիալ-յեղափոխական Ա. (Արշամ) Խոնդկարեանը, կառավարութեան յայտարարութիւնը գտաւ ընդհանուր եւ անբովանդակ, անհամապատասխան անդրանիկ կառավարութեան կոչումին. «Վարչապետը ոչինչ ըսաւ կառավարական դրութեան եւ քաղաքացիական ազատութիւններուն մասին»-ըսաւ ան եւ առանձնապէս խիստ քննադատեց յայտագրին արտաքին քաղաքականութեան բաժինը` զարմանք յայտնելով, որ անոր մէջ ոչ մէկ խօսք կայ Ռուսիոյ մասին: Եւ եզրափակեց, որ կառավարական յայտագիրը սոցիալ-յեղափոխականները չի գոհացներ, ուստի անոնք որոշած են սպասել գործի:

«Ընդհակառակը, Հայ ժողովրդական կուսակցութեան կողմէ գրաւոր ճառ կարդաց Ա. (Արշալոյս) Մխիթարեանը, որ կը գտնէր կառավարական համեստ ծրագիրը միանգամայն գոհացուցիչ: Աւելի՛ն. տիրող պայմաններուն մէջ կարելի չէր (աւելին) պահանջել:

«Ծրագրէն գոհ էին մահմետականներու ներկայացուցիչն ու ռուս պատգամաւոր Ա. (Իվա՞ն) Զորինը: Վերջինս, սակայն, անհրաժեշտ կը գտնէր աւելի սերտ գործակցութիւն յառաջացնել ռուսերուն հետ:

«Սոցիալ-դեմոկրատներուն կողմէ խօսք առին երկու հոգի` մենշեւիկ Հ. (Հայկ) Ազատեանը եւ պոլշեւիկ Ա. (Արշաւիր) Մելիքեանը: Երկուքն ալ դէմ արտայայտուեցան Հայաստանի անկախութեան եւ կառավարական ծրագիրին: (Ծանօթութիւն բաժինին մէջ Վրացեան կ՛աւելցնէ. Այստեղ պէտք է յիշել, որ սոցիալ-դեմոկրատ պատգամաւորները Հայաստանի խորհուրդի անդամ նշանակուած էին տակաւին համառուսական անունը պահող, բայց փաստօրէն վրաց Սոցիալ-դեմոկրատ կուսակցութեան կողմէ. Հայկ Ազատեանի լիազօրագիրը ստորագրած էր Նոյ Ռամիշվիլին: Սոցիալ-յեղափոխական պատգամաւորները նշանակուած էին իրենց կուսակցութեան անդրկովկասեան կազմակերպութեան կողմէ»):

«Օգոստոս 6-ի (յաջորդ) նիստին (վարչապետ) Քաջազնունին պատասխանեց եղած քննադատութիւններուն: Ան յայտնեց, որ ինք գիտակցաբար խուսափած է լայն ու անիրագործելի  խոստումներէն եւ կառավարութեան ծրագիրին մէջ դրած է միայն օրուան հրատապ կարեւորութիւն ունեցող հարցեր: Իր քաղաքականութեան հիմքը պիտի կազմեն քաղաքացիական ազատութիւններն ու ժողովրդավարական սկզբունքները: Արտաքին քաղաքականութեան պարագային, պիտի մնայ Պաթումի դաշնագրի  տեսակէտին վրայ եւ պիտի չթոյլատրէ անկէ մազ մը իսկ շեղում: Ապա իբրեւ եզրափակում` վստահութեան պահանջ դրաւ:

«Այդ պահանջին ընդառաջեցին միայն ՀՅԴ-ան եւ մահմետականները. միւս պատգամաւորները դէմ եղան: Այսպիսով, դեռ գործի չսկսած` կառավարական տագնապ ծագեցաւ:

«Փափուկ կացութենէն դուրս գալու համար ընդմիջում յայտարարուեցաւ, որմէ ետք ժողովրդականներուն մէկ մասն ալ միացաւ դաշնակցականներուն բանաձեւին, եւ կառավարութիւնը ստացաւ վստահութեան քուէ: Յօգուտ կառավարութեան քուէարկեցին (18) դաշնակցականները, 4 ժողովրդականներ, (վեց) մահմետական եւ (մէկ) ռուս պատգամաւորները. ձեռնպահ մնացին 5 սոցիալ-դեմոկրատ, 3 սոցիալ-յեղափոխական, 2 ժողովրդական եւ 1 անկուսակցական` Պետրոս Զաքարեանը, որ հետագային, գրեթէ միշտ, ընթացաւ սոցիալ-դեմոկրատներուն հետ միասին:

«Այսպիսով, իր կեանքի առաջին օրէն իսկ Հայաստանի խորհուրդը վերածուեցաւ ներքին շաղախէ զուրկ, ամուր մեծամասնութիւն չունեցող, հակամարտութիւններով եւ անակնկալներով հարուստ մարմինի մը: Անոր այս հիւանդութիւնը բնածին էր, եւ մինչեւ վերջ կարելի չեղաւ դարմանել»:

30 Մարտ 2018
(Շար 7 եւ վերջ)

——————————————

(1) «Հայաստանի Հանրապետութիւն», Սիմոն Վրացեան, Բ. տպ. Պէյրութ, 1958, տպարան «Մշակ», «Առաջին Քայլեր» գլուխ, էջ 181-190:

 

Եղիշէ Չարենցը Եւ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը

0
0

ՆԱՐԻՆԷ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
բ.գ.թ., դոցենտ

Հայ հանճարի բացառիկ անհատականութիւններից մէկի` Է. Չարենցի դիմանկարի վերծանումը չարենցագիտութեան մէջ նոյնքան տարակարծութիւնների, հակասական մեկնաբանութիւնների, բուռն բանավէճերի տեղիք է տուել, որքան` հայրենիքի կորուստի հիմնապատճառները հայագիտութեան մէջ: Չարենց լինելը բախտ էր. ժամանակը դարձրեց ճակատագիր, բայց Չարենցը բարձրացաւ ե՛ւ ժամանակից, ե՛ւ ճակատագրից:

Երկիր Նայիրին Չարենցի համար սոսկ դաւանանք չէր, նրա արեան, մտքի եւ յոյզի զարկերակն էր, երբ մաքառում էր կամաւորական ջոկատներում, յեղափոխական խանդավառ շարքերում, երբ գաղափարապէս շեղուած էր ի՛ր ճանապարհից, երբ մահուան տեսիլով  Գողգոթայի  խաչն էր կրում: «Կապուտաչեայ հայրենիք» պոէմում` գրուած Կարսում 1915 թ., Չարենցը, նոյնանալով ծննդավայրին, կարօտով տենչում էր իր «սիրուհուն»` իր երկրորդ կէսին` Արեւմտահայաստանին` հաւատով խոստանալով. «կապուտաչեայ սիրուհիս, ամուսնանանք պիտի մենք…»: Այդ ամուսնութիւնը, այսինքն երկատուած, երկփեղկուած հայրենիքի վերամիաւորումն այդպէս էլ չկայացաւ: Դա մեր ազգային ողբերգութիւնն է, որ նաեւ Չարենցի անձնական ողբերգութիւնն էր: «Էլի ես որբ ու արնավառ` իմ Հայաստան եարն եմ սիրում»,- սա  արդէն Չարենցի  երդում-պատգամն է` գրուած 1920 թ., Հայաստանի խորհրդայնացման նախօրէին:

«Երկիր Նայիրի». այսինքն` անկախ եւ միացեալ հայրենիք. այս գաղափարապաշտութեան ցմահ ուխտաւորն է Եղիշէ Չարենցը` որպէս ազգային հաւաքական հանճար, եւ Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը` որպէս ազգային հաւաքական ուժ, ուստի դէպի Նայիրի տանող ճանապարհին նրանք կամա-ակամայ պիտի խաչուէին այն կէտում, որ տաճարն էր իրենց հաւատամքի: Ապացոյցը նաեւ «երկիր Նայիրի»-ն` գրուած 1921-1924 թթ., Չարենցի ձախ որոնումների ամենաբուռն շրջանում: Ողբերգական, ահեղ, մահացու ճշմարտութիւնը թղթին յանձնելու համար Չարենցը գիտակցաբար պիտի գնար օրուայ ճանապարհով: Ժամանակի գովքն անող անմուսայ երկերի հանգոյցում ոգու կանչով եւ պարտքով յառնում է պօէմանման վիթխարի ասքը` «երկիր Նայիրի»-ն. «Վաղո՜ւց, վաղո՜ւց մտորում է իմ մէջ մի անհուն ցանկութիւն: Վաղո՜ւց ելք է փնտռում կուտակուած մի կարօտ: … Գորշ, ամէնօրեայ, առօրեայ մեր կեանքում, կենցաղում մորմոքում է նա մութ, աներեւոյթ, կանչում է, ո՞ւր: Ինչո՞ւ է խեղդում  ինձ, ինչո՞ւ է կարօտը խեղդում: Ինչո՞ւ է կանչում – մտերիմ, կանչում անվերջ: Եւ ես ինչո՞ւ եմ ուզում, ինչո՞ւ եմ կամենում փնտռել, գտնել նրան…»:

«Երկիր Նայիրի»-ն սովորական վէպ չէ. գեղարուեստով գաղտնագրուած վաւերագրութիւն է, երգիծական երկ չէ. մեծ հայրենասէրի նորագոյն ողբն է` գրուած պատմական հայրենիքի կորուստի առթիւ: Վէպի երգիծական-սատիրական ըմբռնման` արդէն աւանդական դարձած միօրինակութիւնը չարենցագիտութեան մէջ ճեղքեց Դ. Գասպարեանը` վիճարկելով գրականագիտական առկայ դիտարկումները. «Իր բնոյթով այն ըստ ամենայնի տրամաթիքական է ու ողբերգական, իսկ երգիծանքը թեթեւ շղարշ է, հնչերանգ, պատումի ոճ, բայց ոչ` միանշանակ ծաղր ու ծանակէ:

Վէպի հարցադրումը Չարենցը տալիս է առաջաբանում. «Ո՞վ ենք մենք, վերջապէս – նայիրցիներս: Ի՞նչ ենք մենք եւ ո՞ւր ենք գնում: Ի՞նչ ենք եղել երէկ եւ ի՞նչ պիտի լինենք վաղը»: Վէպն ամբողջութեամբ այս հարցադրման պատասխանն է, միաժամանակ բացարկը` ուղեղամորմոք այն կասկածի, թէ՛ «գուցէ ճիշդ որ միրաժ է Նայիրին, ֆիկցիա, միֆ. ուղեղային մորմոք. սրտի հիւանդութիւն… Իսկ նրա փոխարէն – կայ այսօր մի երկիր, որ կոչւում է Հայաստան, եւ այդ հին երկրում ապրել են երէկ եւ ապրում են այսօր շատ սովորական մարդիկ` սովորական մարդու սովորական յատկութիւններով: Եւ ուրիշ – ոչինչ: Ոչ մի «Երկիր Նայիրի» – այլ միայն – մարդիկ, որ ապրում են այսօր աշխարհի այն անկիւնում, որ կոչւում է Հայաստան, որը հիմա դարձել է Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւն, իսկ 1917-ից առաջ ոչ այլ ինչ էր, եթէ ոչ` Ռուսական իմպերիայի մի յետամնաց ծայրամասը – եւ ուրիշ ոչինչ… Ուրիշ ոչինչ»:

Այսպէս արմատախիլ էր արւում Նայիրիի պատմութիւնը, ժողովրդի դարաւոր յիշողութիւնը: Այդ ջնջուող ժամանակատարածականը վերականգնելու մղումով է գրուել «երկիր Նայիրի»-ն, գրուել է որպէս մարտահրաւէր, որ` «չի կարելի  ուղեղային մորմոքը ու սրտի հիւանդութիւնը հանել մարդկանց միջից աքցանների ու լանցետների օգնութեամբ»:

Վէպը բաղկացած է երեք մասից` «քաղաքը եւ բնակիչները», «Դէպի Նայիրի», «Երկիրը Նայիրի»,  առաջաբանից ու վերջաբանից:

Առաջին մասում պատկերանում է հինաւուրց Կարսը` որպէս Նայիրի երկրի խորհրդանիշ, իր բնակիչներով, նիստ ու կացով, պատմաճարտարապետական յուշարձաններով, որոնք իրեղէն գոյութիւնից վերածւում են ոգեղէնի` դառնալով նայիրեան ոգու խորհրդանիշներ, մանաւանդ Կարսի անխորտակելի բերդը` որպէս ազգային ներքին անպարտելի ուժի քարակարկառ կոթող: Մի կողմից անառիկ բերդ-ամրոց եւ նոյնքան անառիկ ազգային ոգի, միւս կողմից` ամօթալի, ծանր պարտութիւններ եւ պատմական ծննդավայրի անչափելի կորուստ:

Խիզախելով վարչակարգի պարտադրած ուղեփակոցների դէմ` Չարենցը բացում է պատմական դառը ճշմարտութիւնը. ինչո՞ւ ընկաւ Նայիրին, երբեմն ուղղակիօրէն, երբեմն այլակերպ, բայց ոչ երբեք` երգիծանքով, վստահ, որ հասկացողը կը հասկանայ. «Անառիկ է այդ բերդը – ամէնքն այդ գիտեն, – եւ դաւաճանութիւնն է, նենգ, ստոր, նայիրեան դաւաճանութիւնն է այդ բերդը յանձնել եկուոր սրիկաներին: Օրը կը գայ,- եւ նրանք կը գնան: Եւ նորից բերդի անառիկ ամրութիւններից որպէս երկաթեայ ահեղ մի սպառնալիք – կ՛ելնէ, կը յառնէ ահասաստ նայիրեան ոգին, կորովը, ուժը հազարամեայ – նայիրեան աշխարհի: Ու կը վառուի նորից անմար խնդութեամբ, կը ժպտայ խնդագին երկիրը հազարամեայ – երկիրը Նայիրի…»: Չարենցը դառնում է պատմութեան ուղեկից, ինքնաբացայայտւում գաղափարապէս եւ զգայապէս, ընթերցողին հասու դարձնում ազգային նորագոյն պատմութեան տրամաթիզմը:

Վէպի գործողութիւնների առանցքը «նայիրեան գործերի կեդրոնն» է, այսինքն` Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը, որի ներկայացուցիչները պատմական անձնաւորութիւններ են: Ահա նրանք. «Լոյս» նաւթարդիւնաբերութեան տնօրէն Համազասպ Աստուածատրեանը կամ նայիրեան գործերի Արամազդը, ընկ. Վառօդեանը եւ Սերգէ Կասպարիչը: Չարենցը հակուած չէր հերոս որոնելու, բայց դէպի ճշմարտութիւն տանող ճանապարհին ինքնըստինքեան վէպի հերոս է դառնում Մազութի Համոն` դժբախտ ու հերոսապանծ: «Եւ չէի՛ն, չէի՛ն կարող, այո՛, այդ դժբախտ օրերը չծնել անձնաւորութիւններ` դժբախտ ու հերոսական: Չէր կարող, օ՜, ո՛չ, այդ դժբախտ օրերի, տարիների հրից չելնել հերոսական, չյառնել պայծառ ու սրբացած Նայիրեան Ոգին»: Այս տողերին յաջորդում է Չարենցի անդրադարձը հայրենիքի համար կախաղան բարձրացած Մազութի Համոյին: Յիշենք, որ 1920թ. գրուած «մահուան տեսիլե-ում բանաստեղծն ինքն էր ուզում դառնալ կախաղանից օրօրուող վերջին եղերական զոհը, միայն թէ փրկուի գերագոյնը` Նայիրին:

Կոմունիստական գաղափարախօսութիւնն իր կնիքն է դրել խորհրդային մտքի ու մտածողութեան վրայ` ձեւաւորելով մի ամբողջ դպրոց: Չարենցը չէր կարող երգիծել-ծաղրել, ինչպէս գտնում են որոշ քննադատներ, ազգային հաւաքական այն ուժին, որ մտքի, խղճի եւ կամքի խորհրդանիշ-բռունցքով բոլորանուէր լծուած էր հայրենիքի ազատագրման գործին` գիտակցօրէն պատրաստ ինքնազոհաբերման: «Հեղինակը սուր, անողոք մտրակող է դառնում,- գրում է Ս. Աղաբաբեանը,-  երբ անցնում է գաւառական քաղաքի պատուելիների` Մազութի Համոյի շքախմբի կողքից: Մազութիհամոյական «ազգային իտէալի» չարենցեան պսակազերծումը հնչում է որպէս ճեղադրական թուղթ ու մահուան դատավճիռ»:

Ամբողջ վէպում զգացւում է Չարենցի ներքին ակնածանքը Դաշնակցութեան հանդէպ: Բանաստեղծի բնորոշումով, Դաշնակցութիւնը տիեզերական կառոյց է, մտքերի, սրտերի եւ կամքերի հաւաքականութիւն, ազգային ոգու ցասումի եւ վրէժի արդար բռունցք: Իր գլխաւոր հերոսին տալով Աստուածատրեան ազգանունը` բանաստեղծն ասես ակնարկում է, որ նա ի վերուստ կոչուած նոր փրկիչ էր, որ պիտի փրկէր երկիր Նայիրին, եթէ չլինէին «յուդա» պոլշեւիկները: Պատահական չէ նաեւ, որ վէպի վերջում իր հերոսի խաչելութիւնը Չարենցն ուղղակիօրէն համեմատում է Քրիստոսի խաչելութեան հետ` հաւասարութեան նշան դնելով մարդկութեան փրկութեան ճանապարհին խաչուած Քրիստոսի եւ հայրենիքի փրկութեան ճանապարհին խաչուած Համոյի միջեւ: Արամազդից Քրիստոս փոխակերպումը ազգային հզօր ոգու եւ ուժի խաչելութիւնն է` յարութեան խորհուրդով ու ներքին հաւատով:

Մէկ անգամ չէ, որ Մազութի Համոյի կերպարում Չարենցը գտնում է ինքն իրեն: Այդ առումով, չափազանց ուշագրաւ եւ կարեւոր է նաեւ Վ. Տէրեանի «մի՛ խառնէք մեզ ձեր վայրի, արջի ցեղերին…» տողով սկսուող յայտնի բանաստեղծութեան երկտողի յիշատակումը` ազգային կորուստների խոր գիտակցումով եւ բոլոր արհաւիրքներից յետոյ վերստին յառնելու մեծ հաւատով: Չարենցը նոյն զուգահեռի վրայ է դնում ազգային գաղափարական գործչին` Մազութի Համոյին, եւ ազգային մեծ պօէտին` Վահան Տէրեանին` «Երկիր Նայիրի»-ի տառապեալ երգչին:

Դաշնակցական հերոսն ամէնուր է` բանախօսութիւններ վարելիս, կամաւորներ հաւաքագրելիս, կռուող կամաւորների համար հանգանակութիւն կազմակերպելիս: Անտարբեր դաւին, որ յետոյ ցեցի նման պիտի կրծէր, ջլատէր նայիրեան շարքերի կուռ միասնութիւնը, Համոն ինքնամոռաց ճառեր է ասում` հոգիներ խանդավառելով հայրենիքի ազատագրման համար: Ազգային մեծ նպատակի շուրջ համախմբւում են բոլորը` դաշնակցական թէ հնչակ, ժողովուրդ եւ եկեղեցի: Կամաւորական խանդավառ խմբեր են գալիս հեռաւոր Նիւ Եորքից, Պուլկարիայից, Վանից, Պիթլիսից, գալիս են նայիրեան բոլոր կողմերից: Դա, ինչպէս Չարենցն է պատկերում, ազգային  աննկարագրելի խանդավառ շարժում էր, որ ճեղք տուեց, սակայն, պոլշեւիկների ապազգային ձեռքով: Ահա Յուսիկ քահանայի կոչը, որ շատ բան է ասում ինչպէս այդ օրերի, այնպէս էլ Չարենցի քաղաքական վերաբերմունքի մասին. «խորամանկ, հանճարեղ են եղել նայիրցի արքաները… նրանք իմացել են կապել հոգեւորն ու մարմնաւորը, սուրը եւ խաչը, կրօնն ու ռազմական կորովը… Ստոր, նենգ, եսական դաւաճանութիւնն է եղել մեզ կործանողը, անձնամոլ վասակներն են եղել մեր տունը քանդողը… Լաւ է` մարդ պատուով ընկնի պատերազմի դաշտում իր սրբազան կրօնի ու հայրենիքի համար, քան քարշ տայ անասնական գերութիւն, ինչպիսին քարշ ենք տալիս մենք հինգ դարից աւելի: Բայց ահա հասել է նորից վայրկեանը վերածնութեան, եւ դէպի նո՜ր Աւարայր, նո՜ր Վարդանանց պատերազմ է կանչում իր բոլոր ազնիւ զաւակներին մեր տառապեալ հայրենիքը…»:

Ակնյայտ է, թէ «վասակներէ  գնահատումով ո՛ւմ նկատի ունէր Չարենցը` ընթերցողին հասու դարձնելով իր արգահատանքը վէպի պոլշեւիկ հերոսների` Դաշնակցութեան անսկզբունք հակառակորդների հանդէպ: Չարենցը յիշատակում է նաեւ ժողովրդի գիտակցութեան մէջ սրբացուած անուններ` Անդրանիկ, Դրօ, Քեռի. բոլորն էլ շաղկապուած են «նայիրեան գրասենեակին»:

Վէպի երկրորդ գլուխը Չարենցն աւարտում է անասելի բուռն ոգեւորութեամբ: Անբողջ Կարսը` ծեր թէ մանուկ, կին թէ տղամարդ, խռնուել է կայարանում` դիմաւորելու Նայիրի մեկնող կամաւորական ջոկատներին: Դա նոր Աւարայր էր, երբ ողջ ժողովուրդն էր ելել սրբագոյն նպատակի համար: Այդ բուռն ոգեւորութիւնը, նուիրումի կամքն ու ռազմի կորովը յետոյ պիտի փոխուէին ճիշդ հակառակի` պայքարի արժանապատիւ երթից շրջադարձ կատարելով դէպի նահանջի կորստաբեր ուղին: Այդպէս յանձնուեց եւ խարդաւանքներով վերագրաւուեց գրեթէ ազատագրուած երկիր Նայիրին:

Վէպի վերջին գլուխը Չարենցն սկսում է նոյն դառը հարցումով. ո՞րն է, վերջապէս, երկիրը Նայիրի: Եթէ առաջաբանում Չարենցն այս հարցադրումին պատասխանում էր տարակուսանքով` «գո՞ւցէ մշուշ է նա, Նայիրին, ուղեղային մորմոք, սրտի հիւանդութիւնէ, ապա վէպի վերջում կասկածանքին յաջորդում է աներկբայ բացարկը: Պատմական իրական Կարսը ներկայացնելով որպէս երկիր Նայիրիի խորհրդանիշ` Չարենցը յանգում է իր գլխաւոր ասելիքին. «Մի՞թէ կարող էր «ուղեղային մորմոքը» կերպաւորուել եւ իրականութիւն դառնալ. մի՞թէ կարող էր, սիրելի ընթերցող, միս եւ մարմին ստանալ «սրտի հիւանդութիւնը» եւ քայլել քաղաքում, ո՛չ թէ ուղեղում կամ սրտում, այլ իրական քաղաքում… Զառանցանք չէր այդ քաղաքը, եւ ոչ էլ նրանում ապրողներն էին զառանցանք»:

Այո՛, կար եւ մնում է իրական Նայիրին` բոլոր նայիրցիների բնիկ հայրենիքը, բայց որպէս այդպիսին չկայ ոչ մի աշխարհագրական քարտէզի վրայ: Ուստի այն ե՛ւ կայ, ե՛ւ չկայ: Այդ լինել-չլինելու խնդրով Չարենցը հնչեցնում է տագնապի ահազանգէր. չկայ քարտէզի վրայ երկիր Նայիրին, բայց կայ իրապէս եւ կայ նաեւ արդէն խաչուած Մազութի Համոյի «ուղեղում», այսինքն` Դաշնակցութեան գաղափարաբանութեան մէջ: Ուրեմն, Չարենցի համոզմամբ, «Նրան, այո՛, Մազութի Համոյի ուղեղին մենք պիտի դիմենք, եթէ ուզում ենք իսկական ակունքից խմել կենարար հեղուկը մեր հաւաքական կամ իր` Մազութի Համոյի տերմինոլոգիայով ասած`«ազգային» գոյութեան»: Սա էր նաեւ այն հաւաքական ուժը, որ Չարենցը 1930-ական թթ. պիտի հռչակէր որպէս ժողովրդի գոյաբանութեան միակ ճանապարհ եւ «Պատգամ» մեզիստիքոսով գաղտնագրեր. «Ո՜վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկութիւնը քո հաւաքական ուժի մէջ է»: Իսկ ազգային գաղափարաբանութիւնը կրող հաւաքական ուժը Չարենցի վէպում Դաշնակցութիւնն է: Ազգային գաղափարախօսութեան` դեռ Հայկից սերուած «մահ կամ ազատութիւն» նշանաբանով է, որ դարեդար փոխանցուել է երկիր Նայիրին. «Որովհետեւ նա՛ էր (ուղեղը եւ ոչ թէ Մազութի Համոն), որ տարիներ շարունակ բոլոր համանման ուղեղների կատարեալ կատարելատիպը լինելով` որպէս առասպելական այն ցուլը, կրում էր իր ուղեղէ եղջիւրների վրայ… երկիրը Նայիրի: Տարիներ, դարեր շարունակ, հնամենի հնուց կրում էր իր եղջիւրների վրայ մի ամբողջ երկիր, եւ այն էլ` այնպիսի մի տիեզերական երկիր, ինչպիսին էր երկիրը Նայիրի»:

 

 

 

Խմբավարին Խօսքը. Հինգ Առիթ` Մէկ Ցաւ

0
0

Անցնող մայիսին Համազգայինի «ԿԱՐԿԱՉ» մանկական եւ պատանեկան երգչախումբը, նշելով իր հիմնադրութեան եւ գործունէութեան  20 -ամեակը, լիբանանահայ երաժշտութեան պատմութեան յանձնեց իր ձեռքբերումները:

Նոր փուլ մը սկսաւ անցնող դեկտեմբերին, երբ «Պէյրութ չանթս» փառատօնի 10-ամեակի առիթով, «ԿԱՐԿԱՉ» առաջին անգամ ըլլալով կատարեց յատկապէս իր պատուէրով ստեղծուած, հայրենի երաժշտահան Արմենուհի Կարապետեանի Սուրբ Ծննդեան նուիրուած «Խորհուրդ Սուրբ Ծննդեան» օրաթորիան:

Իսկ ահաւասիկ այսօր հինգ նուիրական ու հպարտալի առիթներու ձօնուած երգացանկով մը կրկին բեմ կը բարձրանանք:

Քաղաքամայր Երեւանի 2800-ամեակին,  Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան100-ամեակին, Համազգայինի հիմնադրութեան 95-ամեակին, «Բարսեղ Կանաչեան» երաժշտական քոլեճի 35-ամեակին եւ արցախեան պահանջատիրութեան  35-ամեակին նուիրուած հին ու նոր երգերով այս համերգը կարկաչականները պատրաստեցին մեծ սիրով ու ոգեւորութեամբ:

Անոնք բարեբախտաբար դեռ փոքր են ու չեն գիտակցիր, որ մինչ լիբանանեան տեղական երգչախմբային կեանքը կ՛ապրին որակական եւ քանակական նոր ծաղկում, լիբանանահայ բազմաձայն երգչախմբային արուեստի նկատմամբ երբեմնի հետաքրքրութիւնը, նախանձախնդրութիւնը  եւ որակային արժեւորումի  կարողականութիւնը կ՛ապրին խոր անկում ու ճգնաժամ:

Հետզհետէ կը պակսին մեր երգչախումբերը, արհեստավարժ խմբավարները, երգչախումբերու  մէջ երգելու ցանկութիւն ունեցողները, երգչախմբային կեանքի կազմակերպումին նուիրուած յանձնառու կամաւորները, երգչախմբային որակ գնահատելու ատակ մշակուած ունկնդիրները:

Բազմաձայն երգչախմբային արուեստը Լիբանանի մէջ ստեղծողն ու տարածողը լիբանանահայերը եղած են: Լիբանանի պատմութեան մէջ առաջին  բազմաձայն երգչախումբը ստեղծած է Յակոբ Ուվազեանը, 1932-ին: Առաջին եւրոպական դասական ստեղծագործութիւնները Լիբանանի մէջ կատարուած են Տիգրան Քասունիին խմբավարութեամբ: Առաջին արաբական ժողովրդական երգերու մշակողն ու բազմաձայնողը Բարսեղ Կանաչեանն է, 1936-ին: Եւ դեռ ինչպէս` չյիշատակել լիբանանահայ թէ առհասարակ լիբանանեան խմբերգային արուեստի միւս ռահվիրանները` Համբարձում Պէրպէրեանը, Էմանուէլ Էլմաճեանը, Աշոտ Պատմագրեանը, որոնք յետեղեռնեան օրերուն իսկ ստեղծեցին ոչ միայն հայկական երգչախմբային արուեստ, այլեւ ամբողջ Լիբանանի մէջ եղան այդ արուեստի ցուցանիշներ: Այս բոլորը, սակայն, անցեալին կը պատկանին: Իսկ մենք կ՛ապրինք դժուարին ներկան` յաւակնելով կերտել «պայծառ ապագան»:

Այս առաքելութիւնը միայն մարտնչող  խմբավարներուն մենաշնորհն ու պատասխանատուութիւնը չէ՛, այլ պատկան մարմիններու, վարչական կառոյցներու, գիտակից բարերարներու, սրտցաւ մտաւորականներու եւ երաժշտասէր անհատներու հաւաքական քննարկումին, ջանադրութեան ու ձեռնհաս գործունէութեան արդիւնքը պէտք է ըլլայ:

Ձեր`
Պարոն Զաքար

 

Թուրք Յօդուածագրի Անդրադարձը` Հազար Ու Մի Եկեղեցիների Մայրաքաղաք Անիին Նուիրուած Ցուցահանդէսին

0
0

«Ակունք»-ը ստորեւ թուրքերէնից թարգմանաբար ներկայացնում է թուրք յօդուածագիր Սերտար Քորուճուի յօդուածը` հայոց պատմական մայրաքաղաք Անիի մասին, որը հրապարակուել է «սի. Էն. Էն. Թիւրք» պարբերականում:

ՍԵՐՏԱՐ ՔՈՐՈՒՃՈՒ
Թարգմանեց ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆԸ

Վերջին շրջանում ժողովրդական դարձած երկաթգծի` «արեւելեան էքսփրեսի» վերջին կանգառը եղող Կարսի` Հայաստանի հետ սահմանամերձ հայկական մայրաքաղաք Անիից մնացած «քարերի պոէզիա Անին. մի ճարտարապետական գանձարան` մշակոյթների խաչմերուկում» ցուցահանդէսը տեղափոխուեց Պոլիս:

Երկու մայրաքաղաքների` Պոլիսի եւ Անիի ճակատագրերը դեռ հազարամեակներ առաջ էին միաւորուել: Այն ժամանակ Պոլիսը Բիւզանդական կայսրութեան մայրաքաղաքն էր` Կոստանդնուպոլիս անունով, իսկ Անին գտնւում էր իրենց ճարտարապետական կոթողներով տարածաշրջանում յայտնի հայ Բագրատունեաց արքայատոհմի տիրապետութեան տակ: Այն ժամանակ այդ երկու մայրաքաղաքների օրակարգում էր «քրիստոսի մեծ եկեղեցի» անուամբ յիշատակուող Այա Սոֆիան:

989 թ. մեծ երկրաշարժից յետոյ Բիւզանդական կայսրութիւնը ճարտարապետ էր որոնում իր հոյակերտ կամարով յայտնի Այա Սոֆիան վերանորոգելու համար: Այդ խնդիրը կարողանալու էր լուծել Անիում իր հեղինակած կոթողներով ճանաչուած Տրդատ ճարտարապետը:

Դրանից յետոյ երկու մայրաքաղաքներն էլ շատ փոխուեցին: Ենթարկուեցին բնական տարերքների արհաւիրքներին, երբեմն կողոպտուեցին զանազան քաղաքակրթութիւնների կրողների կողմից, երբեմն էլ վերակառուցուեցին: Այդ երկու քաղաքներից մէկը 1985 թ., իսկ միւսը 2016-ին ընդգրկուեցին ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգութեան ցանկում: Պաշտօնական տուեալների համաձայն, Պոլսում ներկայում 15 միլիոնից աւել մարդ է ապրում, իսկ Անին, «աւերակ» վիճակում, շարունակում է գրաւել զբօսաշրջիկներին: Սոյն երկու մայրաքաղաքների ճակատագրերը վերստին միաւորուեցին Պոլսում կազմակերպուած «քարերի պոէզիա Անին. մի ճարտարապետական գանձարան` մշակոյթների խաչմերուկում» ցուցահանդէսի շնորհիւ:

Ցուցահանդէսն սկսւում է Անիի պատմութեամբ: Թէեւ ցուցահանդէսում հիմնական շեշտը դրուած է 10-րդ եւ 11-րդ դարերի վրայ, այուամենայնիւ այդ հայկական մայրաքաղաքի անցեալին հնարաւոր է հետեւել նաեւ ներկայացուած ժամանակագրութեան միջոցով, որը մինչ մեր օրեր է հասնում: Ցուցահանդէսին ներկայացուած են Արա Կիւլերի, Մարտին Մանուկեանի, Մուրատ Գերմենի եւ Վետաթ Աքչայոզի լուսանկարները: Ուշագրաւ է, որ ցուցադրութեան մէջ ներառուած են նաեւ Կարսի` ռուսական տիրապետութեան տակ գտնուելու ժամանակաշրջանում սկսուած հնագիտական պեղումները ներկայացնող լուսանկարներ, որոնցում պատկերուած են այդ աշխատանքների ընթացքում ի յայտ եկած գտածոներ:

Դրանցից մէկը հայոց թագաւոր Գագիկի քանդակն է, ով Անիում կառուցել է տուել Հայաստանում գտնուող յայտնի Զուարթնոց տաճարի նմանութեամբ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցին: Թէեւ այդ արձանի նմանակն այսօր գտնւում է Հայաստանի մայրաքաղաքում կառուցուած Պատմութեան թանգարանի մուտքի մօտ, սակայն բնօրինակը «կորել» է Ա. Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Իսկ միակ բանը, որ յայտնի է այդ քանդակի մասին, այն փաստն է, որ դրա մի կտորը պահւում է Կարինի թանգարանում: Ցուցահանդէսում տեղ գտած լուսանկարների մէկ այլ ուշագրաւ շարք է Անիի ներկայիս վիճակը ներկայացնող լուսանկարները:

Սրտի որեւէ խզբզանք կարո՞ղ է ամօթալի լինել: Կամ սիրոյ որեւէ ցուցադրութիւն կարո՞ղ է վրդովմունք յարուցել: Այս ցուցահանդէսում կարելի է «այո» պատասխանը տալ այդ հարցերին, քանզի խզբզուած, աւելի ճիշդ` փորագրուած պատերը պատկանում են Էունեսքօ-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգութեան ցանկում ընդգրկուած Անիին: Եւ այդ խզբզանքներն արուել են անգամ սրբապատկերների վրայ: Այդ աւերումը փաստագրող լուսանկարներն այցելուների մօտ ոչ միայն վրդովմունք, այլեւ ամօթ են յարուցում: Ամօ՜թ, քանի որ մենք միայն հանդիսատես ենք մնում այդ մշակութային կոտորածի չկանխարգելուելուն եւ դեռ շարունակուելուն…

«Քարերի պոէզիա Անին. մի ճարտարապետական գանձարան` մշակոյթների խաչմերուկում» ցուցահանդէսն այցելուների առջեւ բաց կը լինի մինչեւ սոյն թուականի ապրիլի 29-ը` Պոլիսի «թիւթիւն թեփօ» կոչուող ցուցասրահում:

Աղբիւրը` «Սի. Էն. Էն. Թիւրք»

«Ակունք»

103 Տարի Անց Անգամ «Հայկական Լճից» Դեռեւս Մարդու Ոսկորներ Են Դուրս Գալիս

0
0

Սպաննուած կանայք, երեխաներն ու տարեցները լճերի մէջ թաղուեցին. հայկական կոտորածների (Հայոց Ցեղասպանութեան-«Ակունք»ի խմբ.) 103րդ տարելիցի ժամանակ էլ երբեմն մարդու ոսկորներ, երբեմն էլ սպաննուածներին պատկանած իրեր են լճից դուրս գալիս:

ՌԵՄԶԻ ՊՈՒՏԱՆՃԻՐ
Թարգմանեց` ԱՆԻ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ

Այսօր մէկ միլիոնից աւել հայերի սպանութեան, միլիոնաւոր մարդկանց տեղահանութեան, մեծ կոտորածի տարելիցն է: Հայերին ու հայկական հետքերը ոչնչացնելու նպատակով կատարուած կոտորածները երբեմն տեղանուամբ, երբեմն թաքուն ապրող ողջ մնացածների յիշողութիւններով, երբեմն էլ սերնդէ սերունդ փոխանցուող յուշերով շարունակւում են կենսունակ մնալ: Եթէ անգամ հայկական ինքնութիւնը աշխարհագրական այդ տարածքից մաքրուած էլ լինի, տեղի ունեցածի պատճառած ցաւը եւ ողբերգութեան հետքերը դեռեւս մնացել են: Տիգրանակերտի, Բիւրակնի, Տէրսիմի, Մուշի ու Խարբերդի նման վայրերում, որտեղ եղել է հայկական հոծ բնակչութիւն, հնարաւոր է աւելի յաճախ հանդիպել հայկական հետքերի:

Շրջանում մինչ օրս էլ կան վայրեր, որոնք իրենց անուններով յիշեցնում են կոտորածները: Բիւրակնի (Պինկէօլ) կեդրոնին կից Կէօլ Թեփեսի (Չան) գիւղում գտնուող եւ ժողովրդի մէջ «Gvalé, Arminu», այսինքն «Հայկական լիճ» անուամբ յայտնի խառնարանային լիճը դրանցից մէկն է: Գիւղի հին անունը Չան է եղել, իսկ Կէօլ Թեփեսի անունը ստացել է հետագայում: Գիւղի վերեւի մասում գտնուող լիճն իր անունը այդտեղ տեղի ունեցած մեծ կոտորածից է ստացել: Այդ ժամանակ հազարից աւել մարդ է սպաննուել, այդ թուում` կանայք, երեխաներ եւ տարեցներ, որից յետոյ լճին տրուել է «Հայկական լիճ» անուանումը: Լիճը դեռեւս այդ անունով է յայտնի:

Ողբերգութիւն, որի հետքերը 103 տարի անց անգամ չեն վերացել

Ուսումնասիրող Օրհան Զուէքփայըճըն յայտնի է այս շրջանում իրականացրած իր հետազօտութիւններով: «Արթը Կերչեք» պարբերականի թղթակցի հետ զրոյցում նա լճի մասին ասում է. «1915 թ. դէպքերի ժամանակ լիճը դարձել էր անզէն հայերի հաւաքատեղի` սպաննելու նպատակով»: Զուէքփայըճըն յայտնում է, որ գիւղի հայկական անունը Չան է եղել, ապա` յաւելում. «Այս տարածքում տեղի ունեցած ողբերգութեան հետքերը 103 տարի է` չեն վերանում: Այս լճում հայեր են կոտորուել»:

Լճից Բարձրանում Են Մարդկանց Հառաչանքներ

Չանը մի գիւղ էր, որի բնակչութեան մեծ մասը մինչեւ 1915թ. հայեր էին: Գիւղի բնակիչների պատմածների համաձայն, Չանը բաղկացած էր երկու թաղամասերից: Շրջակայքում գտնուող Մատրակի նման, Չանն էլ էր կեդրոնական դիրք գրաւում: Տեղահանութեան ժամանակ այս գիւղը օգտագործուել է որպէս հաւաքատեղի: Օրհան Զուէքփայըճըն այդ ժամանկաշրջանում տեղի ունեցած դէպքերը հետեւեալ կերպ է ներկայացնում. «Չեւլիքում (Բիւրակն) եւ շրջակայքում բնակուող հայ բնակչութեանը հաւաքում ու տանում էին Չանի շրջան: Դա յատուկ նպատակ էր հետապնդում, քանի որ այդ վայրագութիւնը համակարգուած էր ու նախապէս ծրագրուած: Միւս ջարդերի ժամանակ էլ նոյն մեթոտն էր կիրառւում: Չէին ցանկանում, որ որեւէ հետք կամ ապացոյց մնայ: Նրանց կամ խեղդամահ էին անում լճի ջրերում, կամ էլ սպաննում ու լիճն էին նետում: Բազմութեան միջից լացի ու հառաչանքի ձայներ էին բարձրանում: Հազարաւոր մարդիկ էին սպաննւում այդ լճում»:

Մահուան Լճից Միայն Երկու Երեխայ Է Փրկուել

Զուէքփայըճըն ասում է, որ լճում կատարուած կոտորածից միայն երկու երեխայի է յաջողուել փրկուել, ում թաքցրել էին գիւղացիները: Ապա աւելացնում է, որ այդ երկու երեխաներին որդեգրել են գիւղացիները. «Որդեգրուած այդ երեխաները մեծանում ու ընտանիք են կազմում: Յայտնի է, որ նրանք դեռ նոյն գիւղում են ապրում ու չեն մոռացել իրենց արմատները»:

Կանանց Ու Երեխաներին Սուինահարում Ու Սպաննում Են Լճում

Լճում տեղի ունեցած կոտորածների հետ կապուած պատմութիւնները միայն սրանցով չեն սահմանափակւում: Գիւղացիներից մէկը, ով չցանկացաւ, որ իր անունը հրապարակուի, պատմում է հետեւեալը. «Շրջակայ գիւղերից հաւաքուած հայերին բերում էին լճի մօտ: Այնտեղ հաւաքուածների մեծ մասը կանայք, երեխաներ ու տարեցներ էին: Նրանց զէնքով սպաննում էին: Նրանց վրայ կրակ էին բացում,  ծեծի ենթարկում ու այնպէս անում, որ նետուեն ջուրը: Կանայք գիտէին, որ իրենց սպաննելու են, դրա համար իրենց թեւնոցներն ու զարդարանքները նետում էին ջուրը: Լճից բարձրանում էին հազարաւոր երեխաների, տարեցների ու կանանց հառաչանքները: Զինուորները մարդկանց վրայ կրակ էին բացում ու լճի խորքը սուզում: Գլուխները ջրից վեր բարձրացրած երեխաներին հրացանի խզակոթով խփում էին ու թաղում ջրերում: Այդ ջարդերը կատարուել են ժամեր շարունակ: Լիճը արիւնով է ներկւում: Հազարաւոր մարդիկ թաղւում են լճում, որի յատակը ճահճուտ էր»:

Երբ Ջրերը Յետ Են  Գնում, Մարդկանց Ոսկորներ Են Ի Յայտ Գալիս

Սակայն գիւղում ջարդերի հետքերը երբեք չեն մաքրւում: 103 տարի առաջ սպաննուածների ցաւը դեռ կենդանի է:  Ամէն տարի անթիւ հիւրեր են գալիս լիճը տեսնելու: Երբ ամրան կէսերին ջուրը հետ է քաշւում, կոտորածի հետքերը բացայայտօրէն ի յայտ են գալիս: Գիւղի բնակիչներից Ֆէյզի Էյուփքոճան ասում է, որ շրջանում տեղի ունեցած դէպքերի մասին իմացել է պապերի պատմածներից: Նա պատմում է, որ այդտեղ մեծ ջարդ է տեղի ունեցել եւ` աւելացնում. «Ես իմ սեփական աչքերով եմ տեսել: Սակայն մինչ այժմ ոսկորների վերաբերեալ որեւէ ուսումնասիրութիւն չի արուել»:

Այն, որ լճից մարդկանց ոսկորներ են ի յատ գալիս, փաստում են նաեւ գիւղի միւս բնակիչները: Գիւղացիներից Մահմութ Քորքմազը պատմում է, որ օգոստոս ամսին, երբ ջրերը յետ են գնացել, ինքը մարդու գանկ է տեսել: Ապա տեղեկացնում է, որ դուրս եկած ոսկորներն իրենք թաղում են:

Թէ Ինչպէս Է Ողբերգութեան Հետ Առերեսւում 16 Տարեկան Երեխան

Լճից դուս են գալիս ոչ միայն մարդկանց ոսկորներ, այլեւ` նրանց պատկանած իրեր: Տարիներ առաջ տեղի ունեցած կոտորածը իրեն կրկին զգացնել է տալիս այդ իրերի դուրս գալով:

Տիեար Քըեաթաղը 16 տարեկան աշակերտ է: Նա եւս, գիւղի միւս բնակիչների նման, կոտորածի մասին իր մեծերից է իմացել: Տիեարը այսպէս է ներկայացնում 103 տարի առաջ տեղի ունեցած կոտորածի հետ իր առերեսումը. «Ես դեռ երեխայ էի: Իհարկէ պատմողներ կային, սակայն դեռեւս որեւէ հետքի չէի հանդիպել: Մի օր մեծ քրոջս հետ եկանք լճի մօտ: Լճում լողում էի: Քոյրիկս լճի եզրին, ջրերի հետ քաշուած ճահճուտից մետաղեայ մի իր է գտնում: Վերցնում, լուանում ու տեսնում է, որ ոսկի է գտել: Մենք չհասկացանք, թէ դա ինչ էր: Երբ տուն եկանք ու եղելութեան մասին պատմեցինք մայրիկին, վերջինս սկսեց լաց լինել ու ասաց. «Դա լճում սպաննուած հայ կանանց պատկանած ոսկին է»: Այդ պահից սկսած ամէն ինչ սկսեց աւելի իրական լինել»:

«ԱԿՈՒՆՔ

ՎԵՐԱԾՆՈՒՆԴ

Ու
Շանթեղէն հարուածներով
պիտի ճզմես բազուկիդ տակ
լոյս ցերեկով թէ խաւարին
շաւիղները մեր շուրջ քալող ստուերներուն.

Ու դուրս բերես
հայկեան շունչով շպարուած
ու արեան մէջ մեր թափանցած
արիւնարբու ժպիտներուն.

Բռունցքներով դուրս քշելու ու մաքրելու
շարքեր խառնող երկդիմանի բազէները`
որ չպղծեն քեզ ներքնապէս
ալ աւելի որ է այսօր.

Այլ թօթափես աղաւաղուած մեր ընթացքէն
որ ընթանանք առաքինի մեր կենցաղով.
Եթէ նոյնիսկ ըլլաս անգամ
վերջինը մեր երազներուն`
Այնտեղ ուր որ աւելի քան դար մը արդէն
տեղ էր պատրաստ մեզմէ մէկուն,
թէ այդ ըլլայ արեւմուտքի, արեւելքի
կամ հիւսիսի մէկ անկիւնը`
Ինչպէս կայինք ժամանակին.

Այլ եւ թողուս որ այդ մնայ
թանգարանի դատարկ անկիւն.

Թէկուզ անգամ նկատուիս
որպէս փոշի հանդերձի,
Թող որ ծիլ տաս նոր աւիւնով
այս մեր փշոտ ու դառնագին ճանապարհին
քու իսկ շունչէդ փոխանցուած` երազանքիդ…

ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՏԷՐ ՍԻՄՈՆԵԱՆ

3 մարտ 2018

 

 

Քաղաքական Անդրադարձ. Հայաստանի Իրադարձութիւնները Եւ Ռուսական Գործօնը

0
0

ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ

Ինչո՞ւ ռուսերը չմիջամտեցին Հայաստանի ներքին քաղաքական տագնապին, իսկ եթէ ռուսական գործօնը ազդեցիկ էր, ապա ի՞նչ պատահեցաւ, եւ ինչպէ՞ս  շարժեցան ռուսերը:

Չեմ ուզեր մանրամասն գրել կամ ուսումնասիրել այս օրերու ժողովրդային շարժման մասին, որ տապալեց նախկին նախագահ եւ վարչապետ Սերժ Սարգսեանը, տակաւին կանուխ է ատոր համար, եւ իբրեւ քաղաքագիտութեան ուսանող` կը կարծեմ, որ քաղաքական կեանքին մէջ չկան փայլուն յաղթանակներ, մանաւանդ երբ աշխարհաքաղաքականութիւնը իր լայնածաւալ ազդեցութիւնը կ՛ունենայ երկրի մը ներքին քաղաքական կեանքին վրայ:

Ռուսերը մտահոգուած էին, որ «գունաւոր յեղափոխութիւն»-ներու ալիքը նաեւ հարուածէ Հայաստանը, ռուս վերլուծաբաններ զգուշութեամբ կը մօտենային այս հարցին, սակայն անոնց երեւակայութեան մէջ միշտ ալ կային Վրաստանի եւ Ուքրանիոյ օրինակները: Շատեր մտահոգ էին, որ դէպի Եւրոպական Միութիւն Սերժ Սարգսեանի առած քայլերը  իրեն այս վիճակին հասցուցին` նկատի ունենալով, որ երկրին մէջ արեւմտեան ֆինանսաւորումով Եւրոպան ունեցաւ ոչ կառավարական կազմակերպութիւններու հսկայ ցանց մը, որ հակառուսական քարոզարշաւ կը տանէր: Եւ այստեղ որոշ իրականութիւն մը կայ. ներկայիս այս բոլոր կազմակերպութիւնները եւ ուսումնասիրական կեդրոնները կը ֆինանսաւորուին Եւրոպական Միութեան կամ ամերիկեան կառավարութեան կողմէ: Ռուսական կողմը մտահոգ էր, որ Միացեալ Նահանգներ այլ ճակատ մը բանան իր դէմ, եւ այս անգամ` Հարաւային Կովկասի մէջ:

Անտրէ Քորիպքօ, որ կը նկատուի Ալեքսանտր Տուկինի աշակերտներէն եւ նշանաւոր է իր հակահայաստանեան քաղաքական կեցուածքներով, «Ինչ որ պատահեցաւ Հայաստանի մէջ, ժողովրդավարութեան պարտութիւն է» խորագրեալ իր յօդուածին մէջ կը յայտնէ այն համոզումը, որ Սերժ Սարգսեանը պէտք էր ուժ գործադրէր ցուցարարներուն դէմ, որպէսզի` «երկրին մէջ կարգ ու կանոն հաստատէր»: Ան ժողովրդային շարժումը կը նկատէ ամերիկեան դեսպանատան կողմէ պատրաստուած «գունաւոր յեղափոխութիւն» մը, որ գործադրուեցաւ ոչ կառավարական կազմակերպութիւններու կողմէ` դէմ դնելու համար երկրին մէջ ռուսական քաղաքական ազդեցութեան: Ան նաեւ կ՛ամբաստանէ Ամերիկայի մէջ «ամերիկամէտ հսկայ հայկական ազգայնամոլական գաղութը», որ նեցուկ կանգնեցաւ այս շարժումին: Ըստ Քորիպքոյի, քաղաքական խմբակցութիւն մը, որ կը ներկայացնէ ժողովուրդին 7-8 առ հարիւրը, իրաւունք չունի «յեղաշրջում» կատարելու: Ան նաեւ ցուցարարներուն միացած բանակայիններուն կեցուածքը կ՛անուանէ  «դաւաճանութիւն»:

Ըստ «Տի Իքոնոմիսթ» (26 ապրիլ 2018) շաբաթաթերթին, ռազմավարականօրէն ոչ մէկ բան պիտի փոխուի հայ-ռուսական յարաբերութիւններուն մէջ: Ներկայ դրութեամբ Հայաստան այլընտրանք չունի, եւ Ռուսիոյ հետ զինուորական դաշինքը կ՛արգիլէ անոր` ՕԹԱՆ-ի հետ ապագայ ռազմավարական որեւէ տեսակի յարաբերութիւններ մշակել: Միւս կողմէ, Փութինի բանբեր Տմիթրի Փեսքով յայտարարեց, որ Հայաստանի տագնապը ներքին հարց մըն է, եւ Ռուսիա չի միտիր միջամտել անոր: Իսկ Սերժ Սարգսեանի հրաժարականին արձագանգելով` Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան բանբեր Մարիա Զախարովա ըսաւ. «Հայաստա՛ն, Ռուսիան միշտ քու հետդ է»: Անշուշտ Քրեմլինի համար լաւագոյն թեկնածուն նախկին վարչապետ Կարէն Կարապետեանն էր, որովհետեւ ան ռուսական «Կազփրոմ ընկերութեան մէջ գործուն դերակատարութիւն ունէր եւ «Կազփրոմպանք»-ի տնօրէնն էր, ինչպէս նաեւ ռուսահայ մեծահարուստ Սամուէլ Կարապետեանին գործընկերը:

Ռուսական դիրքորոշումը արտայայտեց նախագահ Փութին, երբ հեռաձայնային հաղորդակցութեան ժամանակ նախկին վարչապետ Կարէն Կարապետեանին ըսաւ, որ տագնապը պէտք է լուծուի սահմանադրական խողովակներով` Ազգային ժողովին մէջ, ըստ ապրիլ 2017-ի խորհրդարանական ընտրութիւններու արդիւնքներուն, որոնց հիմամբ Հայաստանի Հանրապետական կուսակցութիւնը մեծամասնութիւն կազմեց: Միեւնոյն ժամանակ, Քրեմլինի բանբեր Տմիթրի Փեսքով ԹԱՍՍ (25 ապրիլ 2018) լրատու գործակալութեան յայտնեց, որ Հայաստանի մէջ պատահածը ներքին հարց է, սակայն Ռուսիա զգուշութեամբ կը hետեւի պատահածին:

Հայկական տարբեր կողմեր զգացին մտահոգութիւն մը, երբ  «Ռոյթըրզ» լրատու գործակալութիւնը (28 ապրիլ 2018) հաղորդեց, որ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարար Սերկէյ Լաւրովը հանդիպում ունեցաւ ազրպէյճանցի իր գործընկերոջ հետ, եւ երկու կողմերը քննարկեցին Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը: Սակայն Նիկոլ Փաշինեանը բաւական զգուշ էր Ռուսիոյ վերաբերող իր յայտարարութիւններուն մէջ: Նիկոլ Փաշինեանը կը պատկանի այն խմբակցութեան, որ առաջարկեց, որ Հայաստան դուրս գայ Եւրասիական տնտեսական միութենէն: Ռուսական մտահոգութիւնը քննարկուեցաւ Փաշինեանին հետ, երբ ան հանդիպում ունեցաւ ռուսական Տումայի ներկայացուցիչներուն հետ եւ ըսաւ. «Կը կարծեմ, որ ռուս գործընկերներուն պարզ դարձաւ, թէ Ռուսիոյ դէմ ոչ մէկ դաւադրութիւն կայ եւ կարելի չէ ըլլայ»:

Փաշինեանը այս բոլորը շատ լաւ գիտէ, եւ ասիկա հետաքրքրական է. սակայն քիչերը նկատեցին, որ երբ Փաշինեանը եւ իր երկու պատգամաւոր գործընկերները ազատ արձակուեցան, ան Հանրապետութեան հրապարակ ուղղուելով` ըսաւ, որ այս շարժումը չէ ուղղուած «մեր ռուս եղբայրներուն դէմ»… արդեօք ի՞նչ պատահեցաւ Փաշինեանին հետ, որ Ռուսիոյ նկատմամբ այսպիսի չափաւորական քաղաքականութիւն վարէ, կամ ալ որո՞ւ հետ հանդիպեցաւ այդ ամբողջ օրը…

Անշուշտ Փաշինեանին յայտարարութիւնը, որ` «այս շարժումը չէ ուղղուած Ռուսիոյ կամ Միացեալ Նահանգներու դէմ, այլ փտածութեան դէմ եւ արդար Հայաստանի համար պայքար է», չհամոզեց ռուսական կողմը: Փաշինեանի համաձայն, ժողովրդային շարժումը ներքին հարց էր եւ չունէր աշխարհաքաղաքական հորիզոններ: Անշուշտ ասիկա տակաւին կանուխ է ըսելու, սակայն ան որոշ «երաշխիքներ» ղրկեց Քրեմլին` ըսելով, որ վարչապետ ընտրուելու պարագային,  ինք փոփոխութիւններ պիտի չկատարէ երկրին արտաքին քաղաքականութեան մէջ:

Սակայն, միւս կողմէ, Ռուսական Դաշնութեան արտաքին գործերու խորհուրդի նախագահ Վլատիմիր Ժապարովը «ՌԻԱ Նովոսթի» (2 մայիս 2018) կայքին հետ հարզազրոյցի մը ընթացքին ըսաւ, որ Հայաստանի մէջ պատահածը  շատ մտահոգիչ է, եւ քննադատեց Նիկոլ Փաշինեանին անզիջող քայլերը` լարուածութիւնը դադրեցնելու ջանքերուն դիմաց:

Փաշինեանը նաեւ յստակացուց, թէ ինք չ՛ըսեր, որ հարց չկայ հայ-ռուսական յարաբերութիւններուն մէջ, սակայն ամէն ինչ կը լուծուի երկխօսութեամբ:

Ժողովին ներկայ էր Ռուսիոյ Տումայի ԱՊՀ-ի գործերով եւ Եւրասիական միութեան կոմիտէի նախագահի առաջին տեղակալ Կոստանդին Զատուլինը: Զատուլին ըսաւ. «Ի վերջոյ բոլորս ալ շահագրգռուած ենք, որ ամէն ինչ անցնի օրինական ընթացակարգով` խորհրդարանի պատերէն ներս»: Ապա աւելցուց, որ Փաշինեանէն բացի` կան այլ թեկնածուներ, ինչպէս` Գագիկ Ծառուկեան եւ ուրիշ դէմքեր, սակայն ես չեմ ըսեր, թէ ո՛վ ցանկալի է եւ ո՛վ` ոչ: Ապա ան նաեւ հանդիպում ունեցաւ նախկին նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանին հետ` քննարկելու համար Հայաստանի տագնապը. այդ հանդիպումէն ետք Քոչարեան խօսքը ուղղելով Փաշինեանին` ըսաւ. «Իշխանութիւնը ճամպրուկ չէ, որ վերցնեն ու փոխանցեն»:

Անշուշտ հետաքրքրական էր, որ Ռուսիոյ հայերու միութեան ղեկավար Արա Աբրահամեանը հաստատեց իր պաշտպանութիւնը Նիկոլ Փաշինեանի թեկնածութեան եւ ըսաւ. «Մենք կը հաւատանք, որ Նիկոլ Փաշինեանը կը պահպանէ իր խոստումը  եւ կը վերականգնէ ժողովրդավարութիւնը Հայաստանի մէջ»: Այստեղ ռուսական կողմը որոշ չափով համոզուած էր, որ Նիկոլ Փաշինեանին վարչապետ ընտրուելով,  կրնար Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը իր ազդեցութեան տակ պահել եթէ ոչ Հայաստանի Հանրապետական կուսակցութեան միջոցով, ապա` այլ դաշնակիցներով: Մասնաւորապէս Ծառուկեանի դաշինքը եւ Դաշնակցութիւնը` իբրեւ «կրտսեր գործընկեր»:

Եզրակացնեմ, որ նոյնիսկ եթէ Հայաստան բռնէ ժողովրդավարութեան ճամբան, որ բոլորիս փափաքն ու նպատակն է, պէտք է բոլորիս համար ալ յստակ դառնայ, որ Ռուսիայէն զատ այլ ելք չկայ, մանաւանդ` անվտանգութեան եւ տնտեսութեան հարցով: Ռուսիա բազմաթիւ քաղաքական խաղաքարտեր ունի եւ այլընտրանքներ Հայաստանի մէջ, ինչպէս` իր ռազմակայանները, Ռուսիոյ մէջ հայկական հսկայ գաղութը, Հայաստանի մէջ ռուսամէտ քաղաքական գործիչներ եւ վաճառականներ` անցնելով մինչեւ արցախեան տագնապը:

Yeghia.tash@gmail.com

 

 


Նիկոլ Փաշինեանի Ծրագրային Ելոյթը Ազգային Ժողովին Մէջ

0
0

Երեքշաբթի, 8 մայիսին, Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի յատուկ նիստին ընթացքին վարչապետութեան թեկնածու Նիկոլ Փաշինեանը հանդէս եկաւ ելոյթով: Կը ներկայացնենք արդէն վարչապետ ընտրուած Փաշինեանին ելոյթը` ամբողջութեամբ.

«Երեւանի Հանրապետութեան հրապարակում հաւաքուած թանկագի՛ն բարեկամներ, Հայաստանում, Արցախում եւ սփիւռքում համացանցով եւ հեռուստացոյցով մեզ հետեւող սիրելի՛ հայրենակիցներ, յարգելի՛ լրագրողներ, Ազգային ժողովի յարգելի՛ նախագահութիւն, յարգելի՛ պատգամաւորներ,

Այսօր հայոց արժանապատուութեան միջնաբերդի` Շուշիի ազատագրման 26-րդ տարեդարձն է, եւ ես նախ եւ առաջ ուզում եմ բոլորիս շնորհաւորել այդ դարակազմիկ եւ շրջադարձային յաղթանակի առիթով. մեծ խորհրդանիշ կայ նրանում, որ Հայաստանում տեղի ունեցած ոչ բռնի, թաւշեայ, ժողովրդական յեղափոխութեան տէ ժիւրէ յաղթանակը պէտք է արձանագրուի հէնց այսօր` Շուշիի ազատագրման տարեդարձի օրը:

Հայաստանի քաղաքացին եւ հայ ժողովուրդն այսօր ոգեւորուած են նոյնքան, որքան` Շուշիի ազատագրման օրերին, Հայաստանի քաղաքացին եւ հայ ժողովուրդն այսօր յաղթանակած է նոյնքան, որքան` Շուշիի ազատագրման օրերին: Հայաստանի քաղաքացին եւ հայ ժողովուրդն այսօր առաւել քան երբեւէ վստահութիւն ունեն դէպի ապագան եւ հաւատում են սեփական ուժերին: Հայաստանում տեղի ունեցած ոչ բռնի, թաւշեայ, ժողովրդական յեղափոխութիւնը զարմացրել ու հիացրել է ամբողջ աշխարհին:

Հայաստանի քաղաքացու եւ հայ ժողովրդի վարկանիշն այսօր աշխարհում առաւել բարձր է, քան երբեւէ: Հայաստանի Հանրապետութեան միջազգային հեղինակութիւնն այսօր առաւել ծանրակշիռ է, քան երբեւէ: Եւ սա մի բացառիկ հնարաւորութիւն է, որը մենք պէտք է ծառայեցնենք մեր ժողովրդի, Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի Հանրապետութեան շահերին, անշրջելի եւ անառարկելի դարձնենք Շուշիի ազատագրման եւ ընդհանրապէս 90-ականներին մեր ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարի արդիւնքները:

Եւ հիմա այս բարձր ամպիոնից որպէս Հայաստանի ժողովրդի կողմից առաջադրուած վարչապետի թեկնածու` ուզում եմ սիրոյ եւ զօրակցութեան ուղերձ յղել Արցախի Հանրապետութեանը եւ նրա հերոսական ժողովրդին: Սիրելի՛ արցախցիներ, համոզուած եղէք, որ Հայաստանում տեղի ունեցած սիրոյ եւ համերաշխութեան յեղափոխութիւնը ոչ միայն որեւէ վտանգ չի պարունակում, այլեւ նորանոր հնարաւորութիւններ է բացում Արցախի ժողովրդի եւ Արցախի պետականութեան համար:

Սա համազգային եւ համաժողովրդական զարթօնքի բացառիկ ժամ է, եւ ինչպէս 1988 թուականի համազգային շարժումը յանգեցրեց Արցախի տէ ֆաքթօ ինքնորոշմանը, հայկական յեղափոխութեան արդիւնքն ի վերջոյ լինելու է Արցախի ինքնորոշման իրաւունքի տէ ժիւրէ միջազգային ճանաչումը: Այսօր, առաւել քան երբեւէ, մենք մօտ ենք այդ նպատակի իրագործմանը, որովհետեւ մեր համախմբումն ու լաւատեսութիւնը յիրաւի զօրաւոր ուժ է, իսկ Հայաստանի քաղաքացին, հայ ժողովուրդը համախմբուած են, լաւատես ու հզօր` Հայաստանում, սփիւռքում եւ Արցախում:

Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ նման վիճակը վերջին մէկ ամսուայ ընթացքում Հայաստանում տեղի ունեցած բուռն քաղաքական իրադարձութիւնների` առանց բացառութեան բոլոր կողմերի խոհեմութեան, պետական մտածողութեան եւ հայրենասիրութեան արդիւնք է: Ներքաղաքական երկարամեայ հակամարտութիւնների` 2008 թուականի մարտի 1-ի, 2004 թուականի ապրիլի 12-ի, 1996 թուականի սեպտեմբերի 26-ի միջով անցնելով` ներքաղաքական կեանքի բոլոր մասնակիցներս, ըստ էութեան, յանգել ենք լռելեայն մի համաձայնութեան, որ վե՛րջ, բռնութիւնն այլեւս տեղ չունի Հայաստանի ներքաղաքական կեանքում, ներքաղաքական եւ ընդհանրապէս ներհայաստանեան յարաբերութիւններում ինքնաձիգները պէտք է լռեն յաւիտեան, եւ ժողովրդական կամքի անառարկելիութիւնը պէտք է լինի այն առանցքը, որի շուրջ պէտք է տեղի ունենան հայկական պետականութեան հետագայ կայացումն ու հզօրացումը:

Սիրելի՛ հայրենակիցներ, հէնց սա է լինելու ձեւաւորուող կառավարութեան գործունէութեան առաջնահերթութիւնը` Հայաստանում, Արցախում եւ սփիւռքում ձեւաւորել ազգային համերաշխութեան մթնոլորտ, Հայաստանում հաստատել իրաւունքի եւ օրէնքի վրայ հիմնուած ազգային միասնութիւն:

Բոլոր մարդիկ հաւասար են օրէնքի առաջ, Հայաստանում արտօնեալներ չեն լինելու եւ վե՛րջ: Ընտրութիւնների արդիւնքներն այլեւս չեն կեղծուելու, ընտրակաշառք չի բաժանուելու եւ վե՛րջ: Արհեստական տնտեսական մենաշնորհներ չեն լինելու, իւրաքանչիւր ոք կարողանալու է զբաղուել իր նախընտրած պիզնեսով եւ վե՛րջ: Մարդու իրաւունքները պաշտպանուած են լինելու եւ վե՛րջ: Իշխանութիւնը փող աշխատելու միջոց չի լինելու, երկրից արմատախիլ է արուելու փտածութիւնը եւ վե՛րջ: Հաստատուելու է օրէնքի, իրաւունքի գերակայութիւն եւ վե՛րջ:

Ոեւէ մէկը թող չկասկածի, որ թէկուզ անցումային այս ժամանակահատուածում մեր կառավարութիւնը շրջադարձային փոփոխութիւններ է իրականացնելու: Միեւնոյն ժամանակ հարկ եմ համարում կրկին ընդգծել, որ այս խնդիրները լուծուելու են առանց վրէժխնդրութեան եւ առանց սեփականութեան վերաբաշխման` խստօրէն պահպանելով օրինականութիւնն ու բոլոր քաղաքացիների իրաւունքներն ու օրինական շահերը:

Քաղաքական եւ տնտեսական հետապնդումների էջն այլեւս փակուած է Հայաստանում, եւ օրէնքը հաւասարաբար եւ նոյն կերպ պիտի գործի ինչպէս քաղաքական համախոհների ու մերձաւորների, այնպէս էլ քաղաքական մրցակիցների ու քննադատների նկատմամբ: Սա է հայկական յեղափոխութեան հիմնական եւ ամենակարեւոր ուղերձը, որին մենք պէտք է հաւատարիմ մնանք անմնացորդ եւ մինչեւ վերջ:

Սիրելի՛ հայրենակիցներ, մենք հէնց սա ենք համարում այն անկիւնաքարը, որի վրայ պէտք է կառուցուի նոր Հայաստանը: Հէնց այս սկզբունքի շրջանակներում պէտք է ապահովուի նաեւ Հայաստանի տնտեսական յեղափոխութիւնը: Այս օրերին մենք տասնեակ ուղերձներ ենք ստանում սփիւռքի մեր հայրենակիցներից, ովքեր հաւաստիացնում են, թէ կազմ ու պատրաստ սպասում են ներքաղաքական իրավիճակի հանգուցալուծմանը, որպէսզի վերադառնան Հայաստան եւ լծուեն սեփական հայրենիքի շէնացման գործին: Եւ ես ուզում եմ քաջալերել բոլոր մեր հայրենակիցներին, ովքեր մտադիր են ներդրումներ անել Հայաստանում, նորանոր պիզնեսներ հիմնադրել, տասնեակ հազարաւոր աշխատատեղեր ստեղծել: Ուզում եմ նաեւ դիմել մեր այն հայրենակիցներին, ովքեր արտերկրում պիզնես յաջողութիւնների են հասել, այդ ընթացքում որպէս օգնութիւն միլիոնաւոր տոլարներ են ուղարկել Հայաստանում գտնուող իրենց հարազատներին ու բարեկամներին, բայց որեւէ պիզնես չեն հիմնադրել, որեւէ ներդրում չեն արել բոլորիս յայտնի արհեստական խոչընդոտների պատճառով եւ այժմ էլ դեռեւս վստահ չեն` արժէ՞ դա անել, թէ՞ ոչ:

Եւ ուրեմն, սիրելի՛ հայրենակիցներ, ձեր վերադարձի ժամը եկել է: Իմ վարչապետ ընտրուելն ինքնաբերաբար կը նշանակի ձեզ յայտնի բոլոր տեսակի խոչընդոտների ու ապօրինութիւնների վերացում: Հայաստանի տնտեսական դաշտը սպասում է ձեր ներդրումներին, եւ այս գործընթացը պէտք է սկսել անմիջապէս եւ առանց յետաձգման, որովհետեւ սա ոչ միայն տնտեսական վերածննդի, այլեւ ազգային անվտանգութեան հրատապ հարց է: Հայկական դրամագլխի ներհոսքին զուգընթաց պէտք է մեկնարկի մեծ հայրենադարձութեան գործընթացը եւ հայ ժողովրդի աւելի քան հազարամեայ արտագաղթի անիւը պէտք է ետ պտտուի` յանգեցնելով Հայաստանի բնակչութեան շարունակական աճի: Եւ հէնց այս գործընթացն է, որ պէտք է արժեւորի հայկական պետականութեան գոյութիւնը, որովհետեւ մեր ընկալմամբ Հայաստանի Հանրապետութեան գոյութեան ամենակարեւոր իմաստն ու նպատակը հայութեան մարդկային, տնտեսական, ֆինանսական, մտաւոր ներուժի կամ նրա հիմնական մասի կենդրոնացումն է սեփական տարածքում եւ այդ ներուժի անվտանգութեան ու բնականոն զարգացման ապահովումը:

Ուզում եմ ընդգծել, որ այս ձեւակերպումն ու նպատակը մենք համարում ենք հայ ժողովրդի ազգային գաղափարախօսութեան ողնաշարն ու առանցքը, եւ այս գաղափարի իրագործման շուրջ պէտք է համախմբել մեր ողջ ազգային ներուժը:

Ըստ այդմ, մենք պէտք է լրջագոյն բարեփոխումներ իրականացնենք, որոնք ուղղուած կը լինեն Սփիւռքի ներուժը ոչ միայն Հայաստանի տնտեսութեան, գիտութեան, կրթութեան, անվտանգութեան, այլեւ պետականաշինութեան ոլորտներում առաւել արդիւնաւէտ ներգրաւելու համար եւ լրջագոյնս պէտք է մտածել սրան խանգարող օրէնսդրական կարգաւորումները վերացնելու մասին: Մեր պատրաստակամութիւնն ենք յայտնում սփիւռքի ներկայացուցիչների հետ այս թեմայով հաստատութենական խօսակցութիւն սկսելու եւ գործնական քայլեր իրականացնելու վերաբերեալ:

Սիրելի՛ հայրենակիցներ, խօսելով Սփիւռքի ներուժի մասին` որեւէ կերպ չեմ ցանկանում նսեմացնել այն ներուժը, որ այսօր առկայ է Հայաստանում: Մենք համոզուած ենք, որ Հայաստանի պետական կառավարման քաղաքական համակարգում առկայ են բազմաթիւ բարձր արհեստավարժներ, որոնց տաղանդն ու ստեղծագործական միտքը բաւարար չափով չեն դրսեւորուել քաղաքական լճացած իրավիճակի պատճառով:

Ուզում եմ յստակ ընդգծել, որ մենք ոչ միայն չենք պատրաստւում քատրային ջարդ իրականացնել, այլեւ, ընդհակառակը, ցանկանում ենք համախմբուած տեսնել պետական կառավարման համակարգում առկայ լաւագոյն ներուժը, մէկտեղել մեր ջանքերը հայրենիքի շէնացման եւ հզօրացման գործում: Մենք յոյս ենք դնում պետական կառավարման համակարգում գործող բոլոր այն արհեստավարժների վրայ, ովքեր իրենց դիրքին ու պաշտօնին հասել են տաղանդի ու աշխատասիրութեան շնորհիւ:

Ես համոզուած եմ, որ Հայաստանում կեդրոնացած է նաեւ լրջագոյն տնտեսական ներուժ: Հայաստանեան պիզնեսը, ըստ էութեան, գերեվարուած է եղել իշխանական փտած,  համակարգի կողմից, եւ իմ վարչապետ ընտրուելու պարագայում երաշխաւորում եմ պիզնեսի ազատագրումը փտած համակարգի առաջ ունեցած պարտաւորութիւններից` ակնկալելով, որ արդիւնքում ազատուած միջոցները ոչ թէ կը ծուարեն օտարերկրեայ դրամատներում, այլ կը դառնան ներդրումներ Հայաստանի տնտեսութեան մէջ ու յատկապէս այն մարզերում, որտեղ գործազրկութեան ծանր շունչը զգացւում է առաւել ցայտուն:

Այսօր, ի դէպ, շատ է խօսւում այն մասին, որ գործարար դաշտում ընթացիկ քաղաքական փոփոխութիւնների վերաբերեալ մտավախութիւններ, լարուածութիւններ ու վախեր կան: Բայց էլի ուզում եմ ընդգծել, որ ազգային այս զարթօնքը, վերածնունդը հնից զատուելու շանս է տալիս իւրաքանչիւրին, ով պատրաստ է լինել նոր Հայաստանի նոր քաղաքացի, ով պատրաստ է չարհամարհել պետական եւ հանրային շահը:

Սիրելի՛ հայրենակիցներ, հարկ եմ համարում ընդգծել, որ չափազանց կարեւորում եմ տնտեսական զարգացման ընկերային ազդեցութեանը: Տնտեսութեան զուտ վիճակագրական աճերը, որոնք էական ոչինչ չեն փոխում մարդկանց կեանքում, մնում են որպէս սովորական վիճակագրութիւն: Մինչդեռ մեզ հարկաւոր է կիրառել տնտեսական զարգացման այնպիսի մոտել, որն իրապէս կը փոխի մարդկանց կեանքը, կը դառնայ գործազրկութեան կրճատման եւ աղքատութեան յաղթահարման իրական գործիք: Մեզ հարկաւոր է կիրառել տնտեսական զարգացման այնպիսի մոտել, որը կտրուկ կը մեծացնի պետական պիւտճէի եկամուտները, ինչն իր հերթին հնարաւորութիւն կը տայ մտածելու կենսաթոշակների եւ պիւտճէական հիմնարկների աշխատողների աշխատավարձերի իրական աճի մասին: Այս առումով ուզում եմ ընդգծել տնտեսական զարգացման երեք հիմնական առաջնահերթութիւն:

(Շար. 1)

 

 

Բացառելով հին ստանդարտները …

0
0

ԴԵՐԵՆԻԿ ՄԵԼԻՔԵԱՆ
Գլխաւոր Խմբագիր «Ալիք» Օրաթերթի

Հայաստանի Հանրապետութիւնում, համաժողովրդային կամքի արտայայտման արդիւնքում, ի վերջոյ մայիսի 8-ին ընտրւեց նոր վարչապետ:

Հայաստանի սահմանադրական նորմերով ամրագրւած պառլամենտական հանրապետութիւնում, ահա, քաղաքական անկիւնադարձային նոր հանգրւան է ձեւաւորւել, որտեղ պէտք է հիմքը դրւի նոյն պառլամենտական մեխանիզմների օգտագործմամբ՝ նոր կառավարութիւն կազմելու լրջագոյն մի գործընթացի: ՀՀ-ի անցնող աւելի քան քառորդդարեայ ներքաղաքական մեխանիզմները, յատկապէս նախագահական գերիշխան համակարգի առկայութեամբ, աշխա- տում էին համարժէք ստանդարտներով, որոնց համապատասխան էլ ձեւաւորւում-ընտրւում էին կառավարական-իշխանական ինստիտուտները: Այժմ, սակայն, համաժողովրդական նոյն կամքի արտայայտիչ՝ քաղաքացիները եւ մասնաւորապէս երիտասարդ սերունդը լիարժէքօրէն հետամուտ են, որպէսզի բացառւեն օլիգարխիկ ստանդարտներով կառավարութիւն-իշխանութիւն ձեւաւորելու այլեւս մերժւած մեխանիզմներին տուրք տալը…

Հայաստանի Ազգային ժողովում ներկայիս խումբ-խմբակցութիւնների քանակական թէ՛ որակական յարաբերակցութիւնը, ճիշտ է, լինելով նախկին ստանդարտների արդիւնք, բայցեւայնպէս՝ նոր իրողութիւնների լոյսի ներքոյ, երբ մեծամասնութիւն կազմող ՀՀԿ-ն իսկ պարտաւորւում է ենթարկւել ժողովրդային կամքին, ի զօրու է ստեղծւած քաղաքական նոր մշակոյթին համահունչ՝ ձեւաւորել-կազմել այնպիսի ժամանակաւոր կառավարութիւն, որն էլ հիմքն է դնելու ապագայի հաշւին ու այլեւս նոր Հայաստանի ստանդարտներին համարժէք պառլամենտական ժողովրդավարական իշխանակարգ:

Ահաւասիկ, նման օրինաչափութիւններով՝ ժամանակաւոր եւ ապա՝ մնայուն կառավարութեան կազմութեան, ինչպէս եւ՝ արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւնների տեսանելի գործընթացները անտարակուսօրէն կարդիւնաւորւեն, ու հաստատապէս կարդարացնեն համաժողովրդային դրսեւորած կամքն ու արդար պահանջատիրութիւնը:

 

11 Մայիս 1905. ԴՐՕ Ահաբեկեց Ազգամիջեան Խռովութեանց Հրահրիչ Պագուի Նահանգապետ Իշխան Նակաշիձէն

0
0

Ն. Պ.

11 ­Մա­յի­սի այս օ­րը, 113 տա­րի ա­ռաջ, Անդր­կով­կա­սի նաւ­թա­յին մայ­րա­քա­ղաք Պա­գո­ւի կեդ­րո­նա­կան հրա­պա­րակ­նե­րէն Պա­րա­պե­տի վրայ, 21ա­մեայ հայ յե­ղա­փո­խա­կան մը ռում­բի հա­րո­ւա­ծով ա­հա­բե­կեց նա­հան­գա­պետ իշ­խան ­Նա­կա­շի­ձէն։

Ե­րի­տա­սարդ այդ յե­ղա­փո­խա­կա­նը Դ­րաս­տա­մատ ­Կա­նա­յեանն էր՝ ան­զու­գա­կան ԴՐՕն, որ այդ­պէ՛ս, օր-ցե­րե­կով եւ բա­նուկ հրա­պա­րա­կի մը վրայ, գոր­ծադ­րեց Հ.Յ.Դ. Ոս­կա­նա­պա­տի ­Կեդ­րո­նա­կան ­Կո­մի­տէին տո­ւած մա­հա­պա­տի­ժի ո­րո­շու­մը՝ հա­րիւ­րա­ւոր ան­մեղ հա­յե­րու կո­տո­րա­ծը հրահ­րած ­Պա­գո­ւի նա­հան­գա­պե­տին դէմ։

Հայ ժո­ղո­վուր­դի ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան շարժ­ման եւ, ընդ­հան­րա­պէս, հա­մա­ռու­սա­կան յե­ղա­փո­խա­կան խմո­րում­նե­րու պատ­մու­թեան ա­մէ­նէն ու­շագ­րաւ եւ ու­սա­նե­լի է­ջե­րէն է Նա­կա­շի­ձէի ա­հա­բե­կու­մը։ ­Նաեւ՝ այ­սօ­րո­ւան հա­մար նշա­նա­կա­լի դա­սեր փո­խան­ցող դրո­ւագ մըն է, որ մէ­կէ ա­ւե­լի զու­գա­հեռ­նե­րով լոյս կը սփռէ հա­յե­ւատր­պէյ­ճա­նա­կան մե­րօ­րեայ հա­կադ­րու­թեան ար­մատ­նե­րուն վրայ։

Ո՞վ էր ­Նա­կա­շի­ձէ եւ ի՞նչ ը­րած էր, որ ար­ժա­նա­ցաւ նման դա­ժան դա­տաս­տա­նի։

Ին­չո՞ւ ­Պա­գուն թա­տե­րա­բեմ հան­դի­սա­ցաւ հայ­կա­կան յե­ղա­փո­խու­թեան այ­դօ­րի­նակ հա­րո­ւա­ծին։

Պա­գուն 19րդ ­դա­րա­վեր­ջին դար­ձած էր ոչ միայն Անդր­կով­կա­սի, այ­լեւ՝ ամ­բողջ Ցա­րա­կան ­Կայս­րու­թեան նաւ­թա­յին կեդ­րոնն ու ա­մէ­նէն ճար­տա­րա­րուես­տա­կան քա­ղա­քը, ուր անխ­նայ մրցակ­ցու­թեան մէջ էին ռու­սա­կան թէ անգ­լիա­կան, հայ թէ թա­թա­րա­կան դրա­մագ­լուխ­ներն ու գոր­ծա­տէ­րե­րը։

Իսկ 1900ա­կան­նե­րու սկզբնա­ւո­րու­թեան հա­մա­ռու­սա­կան ա­ռա­ջին յե­ղա­փո­խու­թեան խառն ժա­մա­նակ­ներն էին։ ­Ցա­րա­կան ­Ռու­սաս­տա­նը, ար­տա­քին ճա­կա­տի վրայ, ծայ­րա­գոյն ա­րե­ւել­քի մէջ պա­տե­րազմ կը մղէր ­Ճա­փո­նի դէմ, իսկ ներ­քին ճա­կա­տի վրայ կը դի­մագ­րա­ւէր Ս. ­Փե­թերս­պուր­կէն սկսած եւ կայս­րու­թեան ողջ տա­րած­քը ա­լե­կո­ծած ըն­կե­րա­յին յե­ղա­փո­խու­թեան բուռն պայ­թու­մը։

Յատ­կա­պէս Անդր­կով­կա­սը յե­ղա­փո­խա­կան ա­լե­կո­ծու­մի մէջ էր եւ յե­ղա­փո­խա­կան տար­րե­րը, ա­ռանց ազ­գա­յին խտրու­թեան, միաս­նա­բար ծա­ռա­ցած էին ցա­րա­կան բռնա­տի­րու­թեան դէմ։

Բազ­մազ­գեան մեծ խառ­նա­րան մըն էր Անդր­կով­կա­սը, յատ­կա­պէս նաւ­թա­հո­րե­րով հա­րուստ ­Պա­գուն, ուր հայն ու ռու­սը, վրա­ցին եւ թա­թա­րը մէկ կող­մէ, ազ­գե­րու մի­ջեւ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ճա­կա­տին վրայ, սուր մրցա­պայ­քա­րի մէջ էին ի­րա­րու հետ, իսկ միւս կող­մէ՝ ըն­կե­րա­յին չա­րա­շա­հում­նե­րու եւ կե­ղե­քում­նե­րու ա­ռու­մով, միա­ցեալ ու­ժե­րով ծա­ռա­ցած էին կայ­սե­րա­պե­տա­կան ճնշու­մի գոր­ծիք­նե­րուն՝ խա­ւա­րա­միտ ու յե­տա­դի­մա­կան տար­րե­րուն դէմ։

Հա­մա­ռու­սա­կան յե­ղա­փո­խու­թեան ա­լի­քը հասկ­նա­լիօ­րէն լայն ար­ձա­գանգ գտած էր Պա­գո­ւի աշ­խա­տա­ւո­րու­թեան մէջ՝ ան­կախ նաւ­թա­հո­րե­րու կամ ճար­տա­րա­րո­ւես­տա­կան մար­զի բա­նո­ւոր­նե­րու ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թե­նէն։ Ի տես յե­ղա­փո­խա­կան խմո­րում­նե­րու այ­դօ­րի­նակ սաստ­կա­ցու­մին ու ծա­ւա­լու­մին՝ ցա­րա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը ա­մէն կար­գի դաւ ու սադ­րանք կ­’ո­րո­ճա­յին, հա­կակշ­ռե­լու հա­մար յե­ղա­փո­խու­թեան վա­րա­կիչ ա­լի­քը։

Ա­հա՛ պատ­մա­կան ու աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան այս են­թա­հո­ղին վրայ, խռո­վա­յոյզ Պա­գո­ւի նա­հան­գա­պե­տի իր դիր­քէն, թա­թա­րա­կան ծա­գու­մով ցա­րա­կան իշ­խան Նա­կա­շի­ձէն ձեռ­նա­մուխ ե­ղաւ յե­ղա­փո­խա­կան խմո­րում­նե­րու յե­նա­րա­նը հան­դի­սա­ցող Պա­գո­ւի աշ­խա­տա­ւո­րու­թիւ­նը ազ­գա­յին հո­ղի վրայ պա­ռակ­տե­լու եւ աշ­խա­տա­ւո­րա­կան յե­ղա­փո­խու­թիւ­նը ջլա­տե­լու դա­ւադ­րու­թեան։

Իսկ նման սադ­րան­քի յա­ջո­ղու­թեան հա­մար պատ­րաս­տի հող էր թուրք-թա­թար զան­գո­ւա­ծը, բա­նո­ւո­րու­թեամբ հան­դերձ, իր խա­ւա­րամ­տու­թեան ու կրօ­նա­մո­լու­թեան հե­տե­ւան­քով։ ­Մա­նա­ւանդ որ ինչ­պէս Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան մէջ, նոյն­պէս եւ Ցա­րա­կան ­Կայս­րու­թեան հո­վա­նիին տակ հրահ­րո­ւած էր թա­թար­նե­րու (ի դէպ՝ նաե՛ւ վրա­ցի­նե­րու) ամ­բո­խա­յին այն տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը, թէ իբր հա­յե­րը՝ սա­կա­ւա­թիւ ըլ­լա­լով հան­դերձ, ե՛ւ մեծ կշիռ ու­նէին մե­ծա­հա­րուստ­նե­րու շար­քին, ե՛ւ բա­րե­կե­ցիկ կեանք ա­պա­հո­ված էին ի­րենց բա­նո­ւոր­նե­րուն…

Նա­հան­գա­պետ ­Նա­կա­շի­ձէ ա­ռա­ւե­լա­գոյն նեն­գամտու­թեամբ իւղ թա­փեց հայ-թա­թա­րա­կան հա­կադ­րու­թեանց ու թշնա­ման­քի այդ կայ­ծե­րուն վրայ՝ գաղտ­նա­բար զի­նե­լով նաեւ թա­թար ազ­գայ­նա­մո­լա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րը, ո­րոնց գլխա­ւո­րու­թեամբ 6 Փետ­րո­ւար 1905ին, ­Պա­գո­ւի տար­բեր շրջան­նե­րուն մէջ, թա­թար խու­ժա­նը յար­ձա­կե­ցաւ հա­յե­րու եւ ա­նոնց խա­նութ­նե­րուն ու հաս­տա­տու­թեանց վրայ՝ քան­դե­լով, կո­ղոպ­տե­լով եւ սպան­նե­լով… ­Թուրք-թա­թար ամ­բո­խին կա­տա­ղու­թիւ­նը շա­րու­նա­կո­ւե­ցաւ ե­րեք օր՝ հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ա­ռա­ջին օ­րը ա­նակն­կա­լի ե­կած հա­յու­թիւ­նը շատ ա­րագ ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թեան եւ հա­կա­հա­րո­ւա­ծի դի­մեց՝ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան եւ ա­նոր յաղթ բռունց­քը մարմ­նա­ւո­րող հայ­դու­կա­պետ ­Նի­կոլ ­Դու­մա­նի ղե­կա­վա­րու­թեամբ։ ­Թէեւ թուրք-թա­թար ամ­բո­խի խժդու­ժու­թեանց սանձ դրո­ւե­ցաւ, բայց եր­կուս­տեք հա­րիւ­րա­ւոր զո­հեր ու վի­րա­ւոր­ներ ին­կան, իսկ ­Պա­գո­ւի հա­յու­թիւ­նը են­թար­կո­ւե­ցաւ նիւ­թա­կան հսկա­յա­կան կո­րուստ­նե­րու։

Այս աս­տի­ճան ծանր յան­ցա­գոր­ծու­թեան գլխա­ւոր պա­տաս­խա­նա­տուն էր նա­հան­գա­պետ ­Նա­կա­շի­ձէն։ Ա­նոր սադ­րան­քը ան­պա­տիժ պէտք չէ մնար՝ թէ՛ նոյ­նինքն յան­ցա­գոր­ծը ար­դար դա­տաս­տա­նի ար­ժա­նաց­նե­լու հա­մար, թէ՛ նման սադ­րանք­նե­րու եւ յան­ցա­գոր­ծու­թեանց կրկնու­մը կան­խար­գի­լե­լու նպա­տա­կով։

Եւ նա­հան­գա­պե­տին դէմ մա­հա­պա­տիժ ո­րո­շեց ոչ միայն ­Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը՝ յան­ձին Պա­գո­ւի Հ.Յ.Դ. Ոս­կա­նա­պա­տի Կ. ­Կո­մի­տէի, այ­լեւ՝ ռուս ըն­կեր­վա­րա­կան-յե­ղա­փո­խա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը ի­րենց կար­գին մա­հա­պա­տի­ժի վճիռ ար­ձա­կե­ցին ­Նա­կա­շի­ձէի դէմ։ Մին­չեւ ան­գամ ­Ռուս ­Սո­ցիա­լիստ-­Յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րու կու­սակ­ցու­թիւ­նը դի­մեց Դաշ­նակ­ցու­թեան՝ բո­լոր յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րու օրհ­նու­թիւ­նը վա­յե­լող մա­հա­պատ­ժի այդ ո­րո­շու­մին գոր­ծադ­րու­թիւ­նը ­Սո­ցիա­լիստ-­Յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րուն վստա­հե­լու ա­ռա­ջար­կու­թեամբ։

Դաշ­նակ­ցու­թիւ­նը ըն­դա­ռա­ջեց ­Ռուս ­Սո­ցիա­լիստ-­Յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րու կու­սակ­ցու­թեան դի­մու­մին, բայց այս վեր­ջի­նի կող­մէ կա­տա­րո­ւած ­Նա­կա­շի­ձէի ա­հա­բեկ­ման գոր­ծո­ղու­թիւ­նը ան­յա­ջող ան­ցաւ։

Ցա­րիզ­մի նենգ պաշ­տօ­նա­տա­րը ան­պայ­ման պէտք է պատ­ժո­ւէր եւ ի վեր­ջոյ պատ­ժո­ւե­ցա՛ւ, երբ ան­զու­գա­կան ԴՐՕի յանձ­նա­րա­րո­ւե­ցաւ մա­հա­պա­տի­ժին գոր­ծադ­րու­թիւ­նը։ ԴՐՕ այդ շրջա­նին կը ծա­ռա­յէր ռու­սա­կան բա­նա­կին մէջ, բայց հա­զիւ լսած ­Փետ­րո­ւար 6ի թուրք-թա­թար ամ­բո­խի խժդու­ժու­թեանց լու­րը՝ փու­թա­ցած էր Պա­գու ու ինք­զինք տրա­մադ­րած ­Նի­կոլ ­Դու­մա­նի եւ Հ.Յ.Դ. Ոս­կա­նա­պա­տի Կ. ­Կո­մի­տէին։ ԴՐՕ նաեւ կա­մա­ւոր իր թեկ­նա­ծու­թիւ­նը ա­ռա­ջար­կեց ­Նա­կա­շի­ձէի ա­հա­բե­կու­մի գոր­ծադ­րու­թեան հա­մար, երբ ռուս յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րու ա­ռա­ջին փոր­ձը ձա­խո­ղե­ցաւ։
Եւ ­Դու­ման իր հա­ւա­նու­թիւ­նը տո­ւաւ։

Գոր­ծո­ղու­թեան կազ­մա­կերպ­ման պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը վստա­հո­ւե­ցաւ Կ. ­Կո­մի­տէի ան­դամ­նե­րէն Աբ­րա­համ ­Գիւլ­խան­դա­նեա­նի, իսկ ան­փորձ ա­հա­բե­կի­չին՝ ԴՐՕին պի­տի ա­ջակ­ցէր ­Գան­ձա­կե­ցի Կ­ռօ ա­նու­նով նոյն­պէս ե­րի­տա­սարդ յե­ղա­փո­խա­կան մը։

Եւ 11 ­Մա­յիս 1905ին ­Նա­կա­շի­ձէ ստա­ցաւ իր ար­ժա­նի պա­տի­ժը։

Իշ­խան ­Նա­կա­շի­ձէն նա­հան­գա­պե­տա­րան փո­խադ­րող ձիա­կառ­քը, շրջա­պա­տո­ւած ձիա­ւոր թիկ­նա­պահ­նե­րով, ա­մէն օր կ’անց­նէր ­Պա­րա­պե­տի հրա­պա­րա­կէն։ Գոր­ծո­ղու­թեան հա­մար ճշդո­ւած օ­րը՝ ­Մա­յիս 11ին, Կ­ռօ դիրք բռնած պէտք է ըլ­լար հրա­պա­րակ տա­նող փո­ղո­ցին ծայ­րը, իսկ ԴՐՕ՝ իբ­րեւ հրա­պա­րա­կին վրայ զբօս­նող ան­ցորդ, տոպ­րա­կի մը մէջ դրած մա­հար­կու ռում­բը, պի­տի սպա­սէր Կ­ռո­յի ազ­դան­շա­նին՝ թէ նա­կա­շի­ձէի կառ­քը կը մօ­տե­նար։ ­Բայց այդ օր Կ­ռօ ընդ­հան­րա­պէս չէր ե­րեւ­ցած, իսկ Ա. ­Գիւլ­խան­դա­նեան պահ մը ե­րեւ­ցած ու ան­հե­տա­ցած էր։ ԴՐՕ ա­ռան­ձին մնա­ցած էր… հրա­պա­րա­կին վրայ գտնո­ւող թուրք-թա­թար պտղա­վա­ճառ մը, մայ­թին վրայ շա­րած էր իր վա­ճա­ռած միր­գե­րը. թարմ կե­ռաս ու­նէր. ԴՐՕ պտղա­վա­ճա­ռին ապսպ­րեց տոպ­րակ մը կե­ռաս եւ մինչ վա­ճա­ռոր­դը կը լեց­նէր տոպ­րա­կը, յան­կարծ լսո­ւե­ցան ձիա­կառ­քի եւ ձիա­ւոր­նե­րու ձայ­ներ։ Ա­ռանց այ­լայ­լե­լու, Դ­րօ իր ձեռ­քի տոպ­րա­կէն հա­նեց պատ­րաս­տի ռում­բը, ա­րա­գօ­րէն վա­զեց յա­ռա­ջա­ցող կառ­քի ուղ­ղու­թեամբ եւ նե­տեց ռում­բը։ Ա­հա­ւոր պայ­թիւ­նին հե­տե­ւե­ցաւ հրա­պա­րա­կի խու­ճա­պա­հար ան­ցորդ­նե­րու մեծ ի­րա­րան­ցու­մը։ ԴՐՕ խառ­նո­ւե­ցաւ ամ­բո­խին եւ ան­հե­տա­ցաւ…

Նա­կա­շի­ձէ, իր սպա­սա­ւո­րը, թիկ­նա­պահ­ներ եւ կե­ռա­սի պտղա­վա­ճա­ռը տեղն ու տե­ղը սպան­նո­ւե­ցան։

Ահ ու սար­սա­փը պա­տեց կայ­սե­րա­պե­տա­կան ու­ժե­րուն եւ ցա­րա­կան ոս­տի­կա­նու­թեան։

«Հ. Յ. ­Դաշ­նակ­ցու­թեան ­Կով­կա­սեան Բ. Կ. ­Կո­մի­տէի ո­րոշ­մամբ՝ ­Պա­գո­ւի նա­հան­գա­պետ իշ­խան ­Նա­կա­շի­ձէ, փետ­րո­ւա­րեան ե­ղեռ­նի գլխա­ւոր հե­ղի­նա­կը, ­Մա­յի­սի 11/24ին են­թար­կո­ւեց տե­ռո­րի՝ ռում­բի մի­ջո­ցաւ։ ­Նա­հան­գա­պե­տը սպան­նո­ւեց տեղ­նու­տե­ղը։ Տե­ռո­րիս­տը ա­զատ է»…

Այդ­պէ՛ս, հե­ռագ­րա­լու­րի մը պէս խիտ եւ մե­ծա­տառ ու մա­հավ­ճի­ռի մը նման հա­տու եւ ա­հազ­դու, վե­րե­ւի յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը գրա­ւեց ճա­կա­տը Հ.Յ.Դ. պաշ­տօ­նա­թերթ «Դ­րօ­շակ»ի ­Յու­նիս 1905ի հա­մա­րին ա­ռա­ջին է­ջին։

Սոսկ յայ­տա­րա­րու­թիւն մը չե­ղաւ «Դ­րօ­շակ»ի այդ ազ­դը, այլ՝ ա­րիւ­նա­լի ամ­բողջ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մը ե՛ւ ող­բեր­գա­կան, ե՛ւ դիւ­ցազ­նա­կան խոր­հուր­դը փո­խան­ցեց հա­յոց պատ­մու­թեան ու մեր սե­րունդ­նե­րուն։
Այդ­պէ՛ս, ­Բա­գո­ւի Հ.Յ.Դ. Ոս­կա­նա­պա­տի Կ. ­Կո­մի­տէն, հայ ժո­ղո­վուր­դին եւ ընդ­հան­րա­պէս Անդր­կով­կա­սի հան­րա­յին կար­ծի­քին ուղ­ղո­ւած եր­կու ան­ջատ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով, ստանձ­նեց պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը ­Նա­կա­շի­ձէի մա­հա­պա­տի­ժին։ Իսկ Հ.Յ.Դ. ­Կով­կա­սեան ­Պա­տաս­խա­նա­տու ­Մար­մի­նը, յատ­կա­պէս ցա­րա­կան պաշ­տօ­նէու­թեան ուղ­ղո­ւած եր­րորդ յայ­տա­րա­րու­թեամբ մը, ազ­դա­րա­րեց Նա­կա­շի­ձէի ա­հա­բեկ­ման ի պա­տաս­խան հա­կա­հայ նոր դա­ւեր սադ­րող ու­ժե­րուն, թէ ա­ւե­լի հա­տու պի­տի ըլ­լայ հայ յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րու յա­ջորդ հա­րո­ւա­ծը։

Ան­շուշտ ո­րոշ ժա­մա­նա­կի հա­մար զգաս­տա­ցան ռուս պաշ­տօ­նա­տար­նե­րը, նոյն­պէս եւ թուրք-թա­թար ազ­գայ­նա­մոլ շար­ժում­նե­րու պա­րագ­լուխ­նե­րը։

Բայց հրձի­գու­թիւ­նը գոր­ծո­ւած էր ար­դէն եւ ազ­գա­մի­ջեան լա­րո­ւա­ծու­թիւնն ու թշնա­ման­քը մէ­կան­գա­մընդ­միշտ սան­ձա­զեր­ծո­ւած էին…

Փոքր ազ­գե­րը պէտք է զո­հա­բե­րո­ւէին, իբ­րեւ պարզ խա­ղա­քա­րե­րու, ի հա­շիւ մե­ծա­պե­տա­կան ի՜նչ-ի՜նչ շա­հե­րու ձեռք­բեր­ման եւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ծրա­գիր­նե­րու կար­գա­ւոր­ման…

Այս ի­մաս­տով է, ա­հա՛, որ հայ ժո­ղո­վուր­դի ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան շարժ­ման ու լի­նե­լու­թեան ա­հեղ կրո­ւի ա­մէ­նէն ու­շագ­րաւ եւ ու­սա­նե­լի է­ջե­րէն մէ­կը ե­ղաւ 11 ­Մա­յիս 1905ին ­Բա­գո­ւի նա­հան­գա­պետ ­Նա­կա­շի­ձէի ա­հա­բե­կու­մը։

Ու­սա­նե­լի գլխա­ւոր դա­սը, ան­շուշտ, ­Ցա­րա­կան ­Ռու­սաս­տա­նի հա­կա­հայ դա­ւադ­րու­թեան մեր­կա­ցումն էր։ Ինչ­պէս որ ա­հա­բեկ­ման ազ­դին հե­տե­ւող եւ «­Հա­մի­դա­կա­նու­թիւ­նը Կով­կա­սում» խո­րագ­րո­ւած իր խմբագ­րա­կա­նով «Դ­րօ­շակ» կ­’ընդգ­ծէր օ­րին, 1905ի Փետ­րո­ւա­րին ­Պա­գո­ւի մէջ սկսած եւ այ­նու­հե­տեւ, ա­ւե­լի քան տա­րի մը, ամ­բողջ Անդր­կով­կա­սի տա­րած­քին պար­բե­րա­բար կրկնո­ւած հա­կա­հայ ջար­դե­րը ոճ­րա­յին մտայ­ղա­ցումն էին ­Ցա­րա­կան իշ­խա­նու­թեանց։ ­Թիֆ­լի­սի մէջ փո­խար­քայ իշ­խան Գո­լի­ցի­նը եւ ­Պա­գո­ւի մէջ նա­հան­գա­պետ իշ­խան ­Նա­կա­շի­ձէն, ­Ցա­րա­կան ար­քու­նի­քի հրա­հանգ­նե­րը գոր­ծադ­րե­լով, ի­րե՛նք զի­նե­ցին Անդր­կով­կա­սի թուրք-թա­թար ամ­բո­խը եւ… զայն ար­ձա­կե­ցին ան­զէն ու ան­մեղ հա­յու­թեան դէմ։

Ցա­րիզ­մի նպա­տա­կը մէկ ու միակ էր. ինչ­պէս որ ­Սուլ­թա­նը, հայ ժո­ղո­վուր­դի յե­ղա­փո­խա­կան ըմ­բոս­տա­ցու­մը ա­րեան մէջ խեղ­դե­լու մտօք, ձեռ­նար­կեց հա­րիւր-հա­զա­րա­ւոր ան­զէն հա­յե­րու զան­գո­ւա­ծա­յին սպան­դին, միեւ­նոյն տրա­մա­բա­նու­թեամբ ալ ­Ցա­րը, Անդր­կով­կա­սի մէջ իր բռնա­տի­րու­թեան դէմ ծա­ւա­լած յե­ղա­փո­խա­կան շար­ժու­մը ճզմե­լու հա­շո­ւար­կով, ո­րո­շեց ազ­գա­մի­ջեան ընդ­հա­րում­ներ հրահ­րել եւ թուրք-թա­թար մահ­մե­տա­կան ամ­բո­խը իբ­րեւ սան­ձիչ մտրակ գոր­ծա­ծել հայ եւ վրա­ցի ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ըմ­բոս­տաց­ման խմո­րում­նե­րուն դէմ։ ­Նաեւ ա­ւե­լի՛ն. երբ ցա­րա­կան իշ­խա­նու­թիւ­նը դէմ յան­դի­ման գտնուե­ցաւ ­Դաշ­նակ­ցու­թեան ղե­կա­վա­րած հայ­կա­կան ու­ժեղ դի­մադ­րու­թեան, երբ թուրք-թա­թար հրո­սա­կա­խում­բե­րը չա­րա­չար պար­տու­թիւն կրե­ցին ­Ղա­րա­բա­ղէն մին­չեւ Ե­րե­ւան ու ­Նա­խի­ջե­ւան, ­Ցա­րի կա­մա­կա­տար­նե­րը ձեռ­նա­մուխ ե­ղան այս ան­գամ հա­յեւվ­րա­ցա­կան ազ­գա­մի­ջեան գրգռու­թեանց… բայց ա­տի­կա ար­դէն ա­ռան­ձին քննար­կում պա­հան­ջող նիւթ է…

11 ­Մա­յիս 1905ին ­Նա­կա­շի­ձէի ա­հա­բե­կու­մը հայ ժո­ղո­վուր­դին հա­տու պա­տաս­խանն էր թէ՛ փոքր ազ­գե­րը զո­հա­բե­րե­լու պատ­րաստ մե­ծա­պե­տա­կան ու­ժե­րուն, թէ՛ ա­նոնց ձեռ­քը կոյր գոր­ծի­քի վե­րա­ծո­ւած ազ­գայ­նա­մոլ­նե­րուն։

Իսկ ԴՐՕի յան­դուգն քայլն ու ընդ­հան­րա­պէս Անդր­կով­կա­սի հա­յոց ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թեան կռո­ւան­նե­րը ամ­րապն­դե­լու ­Նի­կոլ ­Դու­մա­նի ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը մղիչ ուժ եւ ներշնչ­ման աղ­բիւր դար­ձան հայ ժո­ղո­վուր­դին, որ­պէս­զի հո­գե­պէս եւ մար­տա­կա­նօ­րէն նա­խա­պատ­րաս­տո­ւի աշ­խար­հա­սա­սան հե­տա­գայ ցնցում­նե­րուն։

 

Վստահ Եմ` Մեր Ցանած Սերմերը Եւ Բացած Ճամբաներն Առաւել Կը Խորանան. Հրանոյշ Յակոբեան

0
0

Սիրելի՛ Աշխարհատարած Հայեր,

2008թ. հոկտեմբերից ես իմ համախոհներով Ձեր անմիջական աջակցութեան շնորհիւ ստեղծեցինք եւ կայացրեցինք ՀՀ սփիւռքի նախարարութիւնը: Հայաստանի անկախացումից յետոյ սփիւռքահայերի ոգեւորութիւնը, Հայրենիքին ծառայելու ցանկութիւնը շատ դէպքերում մնում էր չհամակարգուած եւ այդ պատճառով էլ Դուք յաճախ հիասթափւում էիք, երբ չէինք կարողանում գտնել Ձեր հարցերի պատասխանները:

Սփիւռքի նախարարութիւնը դարձաւ այն դուռը, այն կեդրոնը, որտեղ լսեցին Ձեզ, գործակցեցին Ձեզ հետ, քննարկուեցին բազում-բազում հարցեր Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան վերաբերեալ, մշակուեցին եւ իրականացուեցին մեծաթիւ հայանպաստ ծրագրեր:

Տարիների ընթացքում եղայ շատ համայնքներում, զգացի Ձեր ազգային ոգին, հայրենասէր տեսակը եւ երիտասարդութեանը հայ պահելու հերոսական քայլերը ու ձգտումը: Ձեզանից ես շատ բան սովորեցի, Դուք եղաք իմ խորհրդատուն ու աջակիցը, բարեկամն ու ընկերը:

Աւելացաւ վստահութիւնը մեր նկատմամբ, ստեղծուեցին ամուր գործակցութիւն եւ ամուր կապեր, Սփիւռքն առաւել մօտեցաւ Հայրենիքին` շնորհիւ Հայաստանում եւ Սփիւռքում տքնաջան աշխատանքի:

Վստահ եմ` մեր ցանած սերմերը եւ բացած ճամբաները ու ակօսները առաւել կը խորանան եւ նոր ու առատ պտուղներ կը տան:

Խորապէս շնորհակալ եմ, զգացուած եմ, հպարտ եմ, որ առիթ եմ ունեցել Ձեզ հետ աշխատելու, վայելելու Ձեր ջերմ ու մարդկային վերաբերմունքը: Համոզուած եմ, որ նոր Հայաստանում երիտասարդական աւիւնով առլցուն կառավարութիւնը կը շարունակի սիրով եւ նուիրումով կերտել մեր երկրի ապագան:

Համոզուած եղէք, որտեղ էլ ներդրուի իմ ծառայութիւնը, այն նուիրուելու է ժողովրդիս եւ Հայրենիքիս բարօրութեանը:

Միշտ Ձեր` մասնագիտական եւ մարդկային նուիրումով

ՀՐԱՆՈՅՇ ՅԱԿՈԲԵԱՆ

Ակնարկ. Շրջանցում, Որ Անպայման Ուղենշային Չէ

0
0

Հայ-թուրք յարաբերութիւններու հեռանկարային պատկերացումներու մասին խօսելով` վարչապետ Փաշինեան հիմնականին մէջ վերաբանաձեւած էր պաշտօնական Երեւանի դիրքորոշումը` կողմ ենք Անգարայի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններու հաստատման` առանց նախապայմանի: Ճիշդ չէ, որ երրորդ երկրի հետ Անգարան պայմանական հարց արծարծէ յարաբերութիւններու բնականոնացման համար: Երեւանը կը շարունակէ առաջադրել Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումը, որ նախ եւ առաջ կը նպատակադրէ ցեղասպանութիւններու կրկնութեան կանխարգիլումը:

Փաշինեանի  մօտեցումը միաժամանակ թէ՛ արցախեան հակամարտութեան եւ թէ՛ ցեղասպանութեան ճանաչումի հարցով մերժել է Անգարայի նախապայմանները, ինչ որ համահունչ է Երեւանի ցարդ որդեգրած եւ կիրարկած պաշտօնական կեցուածքին:

Պաշտօնական Անգարան արձագանգած է Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի այս յայտարարութեան:

«Տեսնենք, եթէ Հայաստանը Թուրքիոյ նկատմամբ տարիներ շարունակ ունեցած թշնամական դիրքորոշումը փոխէ, հրաժարի Թուրքիոյ տարածքային ամբողջականութեան ու սահմաններու նկատմամբ ունեցած սխալ դիրքորոշումներէն, հրաժարի այդ ամէնէն, ցանկայ նոր էջ բանալ, մենք ալ ուսումնասիրելով  մանրամասնութիւնները, համարժէք պատասխան կու տանք: Մենք չենք ցանկար ոեւէ մէկուն, յատկապէս մեր դրացիներուն հետ թշնամանալ: Եթէ այդպիսի մօտեցում ըլլայ, բնականաբար մեր պետութեան շահերուն շրջանակներուն մէջ կը քննարկենք զայն»:

Արձագանգը ուղղակի Թուրքիոյ վարչապետ Եըլտըրըմին կը պատկանի: Այսպէս ուրեմն. Անգարան պատրաստ է քննարկելու դիւանագիտական կապերու հաստատման Երեւանի մօտեցումները, եթէ Երեւանը ճանչնայ ընդհանուր պետական այսօրուան սահմանը եւ Թուրքիոյ տարածքային ամբողջականութիւնը: Գէթ այս բանաձեւումին մէջ Ցեղասպանութեան ճանաչումի պահանջէն հրաժարելու ուղղակի պայման չկայ. հրաժարումի պահանջը յստակօրէն տարածքայինին կը վերաբերի:

Բայց աւելի կարեւորը այն է, որ վարչապետ Փաշինեանի արծարծած առաջին խնդիրին չ՛ակնարկեր Եըլտըրըմը: Հրապարակուած այս արձագանգին մէջ Արցախի խնդիրը շրջանցուած է: Թուրք վարչապետը կը խօսի Թուրքիոյ վերաբերող հարցերուն:

Արցախի հարցի շրջանցումը այս պարագային չի կապուիր անշուշտ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետին այն մատնանշումին, որ երկու երկիրներուն միջեւ յարաբերութիւններու հաստատման հարցին պէտք չէ առնչել երրորդ կողմը:

Թուրքիոյ վարչապետին այս մօտեցումը ուղենշային նկատելը կանխահաս է հաւանաբար: Այնուամենայնիւ, նախապայմաններու առաջնահերթութեան հարց կը ստեղծէ, երբ արցախեան հակամարտութեան խնդիրը միշտ անմիջականութեամբ եւ հրատապութեամբ կ՛արծարծուէր:

Մէկ հանգամանք եւս որոշ նրբութիւն կը փոխանցէ հարցին ուղենշային բովանդակութիւն տալու ուղղութեամբ: Փաշինեանը պատասխանած է լրագրողի հարցումին եւ ոչ թէ յատուկ յայտարարութիւն  կատարած` նոր մեկնարկ կամ նոր գործընթաց սկսելու միտում փոխանցելու իմաստով: Եըլտըրըմը իր հերթին արձագանգած է Փաշինեանի այս պատասխանին մասին դարձեալ լրագրողի տուած հարցումին:

Հայկական կողմը այս պարագային որեւէ փոփոխութիւն չէ բերած հայ-թուրք յարաբերութիւններու հաստատման համար Երեւանի որդեգրած դիրքորոշումներուն, մինչ թրքականը շրջանցած է մէկ նախապայման: Ոչ անպայման ընդառաջելով այն մօտեցումին, որ երկկողմ յարաբերութիւնները պէտք չէ պայմանականացնել երրորդ կողմով:

«Ա.»

Viewing all 12047 articles
Browse latest View live